Mobil texnologiyalar. Mobil qurilmalarning operatsion tizimlari

3.Mobil qurilmalarning operatsion tizimlari
Mobil qurilmalar uchun mobil operatsion sistemalar ishlatiladi. Mobil operatsion sistemalar–bu mobil qurilmalar (smartfonlar, tabletlar, PDA va boshqa mobil qurilmalar)ni boshqarish uchun mo‗ljal- langan sistemalar hisoblanadi. Mobil operatsion sistemalar ikkita asosiy platforma, ya‘ni ―user-facing‖ dasturiy ta‘minot platformasi va qurilmalarni boshqarish uchun mo’ljallangan quyi sathdagi ―real-time operatsion sistemaidan iborat bo’ladi.
Mobil operatsion sistemalar personal kompyuterlarning operatsion sistemalari funksiyalarini o‗zida uyg‗unlashtirib (biriktirib), mobil va cho’ntak qurilmalar uchun: sensorli ekran, sotali aloqa, Bluetooth, Wi-Fi, GPS-navigatsiya, kamera, videokamera, nutqni tanishi, diktafon, musiqali pleer va infraqizil masofali boshqarishni amalga oshiradi.
Mobil qurilmalar uchun zamonaviy operatsion sistemalar quyidagilardir: Android, iOS, Windows Phone, BlackBerry OS, CyanogenMod, Cyanogen OS, Fire OS, Flyme OS, Firefox OS, Sailfish OS, Tizen, Ubuntu Touch.
Bugungi kunda ishlatilmayotgan va eskirgan operatsion sistemalar quyidagilardir: Symbian, Windows Mobile, Palm OS, webOS, Maemo, MeeGo, LiMo.
So‗nggi bir necha yillardan beri, mobil divayslar sanoati shunchalik ulkanlashib kettiki, Internetdan umumiy foydalanish va faollik bo‗yicha hattoki kompyuterlar bozorini ham egallab bormoqda. Bu albatta mobil vositalardagi ustunlik, hamda ma‘lumotlar tarmog‗i bo‗yicha muntazam aloqa tezligi sababidandir.
Xuddi kompyuterlar o‗tmishidagi singari, mobil operatsion sistemalari ishlab chiqaruvchilari orasida ham yakka liderlik uchun kurash boshlanib ketdi. Eng talabgor operatsionsistemalar Ro‗yxati- dan Android, iOS va Windows Phonelar turli sanoat ishtirokchilari tomonidan kiritilgan.
Android operatsion sistemasi. Android – Linux OS yadrosida yaratilgan ochiq kodli, portativ operatsion sistema (OT) bo‗lib, smartfonlar, kommunikatorlar, planshetli kompyuterlar, elekron kitob- lar, raqamli pleyerlar, qo‗l soatlari, netbuklar va smartbuklarda ishlatiladi.
Android (yunoncha so‗z bo‗lib, ikki bo‗g‗inni - «erkak» va «o‘xshash») –odamsifat robot ma‘nosini ifoda etadi. Balki mana shuning uchun Android operatsion sistemai logotipida robot tasvirlangandir.
Mobil qurilmalar uchun mobil operatsion sistemalar ishlatiladi. Mobil operatsion sistemalar–bu mobil qurilmalar (smartfonlar, tabletlar, PDA va boshqa mobil qurilmalar)ni boshqarish uchun mo‗ljal- langan sistemalar hisoblanadi. Mobil operatsion sistemalar ikkita asosiy platforma, ya‘ni ―user-facing‖ dasturiy ta‘minot platformasi va qurilmalarni boshqarish uchun mo‗ljallangan quyi sathdagi ―real-time operatsion sistemaidan iborat bo‗ladi.
Mobil operatsion sistemalar personal kompyuterlarning operatsion sistemalari funksiyalarini o‗zida uyg‗unlashtirib (biriktirib), mobil va cho‗ntak qurilmalar uchun: sensorli ekran, sotali aloqa, Bluetooth, Wi-Fi, GPS-navigatsiya, kamera, videokamera, nutqni tanishi, diktafon, musiqali pleer va infraqizil masofali boshqarishni amalga oshiradi.
Mobil qurilmalar uchun zamonaviy operatsion sistemalar quyidagilardir: Android, iOS, Windows Phone, BlackBerry OS, CyanogenMod, Cyanogen OS, Fire OS, Flyme OS, Firefox OS, Sailfish OS, Tizen, Ubuntu Touch.
Bugungi kunda ishlatilmayotgan va eskirgan operatsion sistemalar quyidagilardir: Symbian, Windows Mobile, Palm OS, webOS, Maemo, MeeGo, LiMo.
So‗nggi bir necha yillardan beri, mobil divayslar sanoati shunchalik ulkanlashib kettiki, Internetdan umumiy foydalanish va faollik bo‗yicha hattoki kompyuterlar bozorini ham egallab bormoqda. Bu albatta mobil vositalardagi ustunlik, hamda ma‘lumotlar tarmog‗i bo‗yicha muntazam aloqa tezligi sababidandir.
Xuddi kompyuterlar o‗tmishidagi singari, mobil operatsion sistemalari ishlab chiqaruvchilari orasida ham yakka liderlik uchun kurash boshlanib ketdi. Eng talabgor operatsion sistemalar Ro‗yxati- dan Android, iOS va Windows Phonelar turli sanoat ishtirokchilari tomonidan kiritilgan.
Android operatsion sistemasi. Android – Linux OS yadrosida yaratilgan ochiq kodli, portativ operatsion sistema (OT) bo‗lib, smartfonlar, kommunikatorlar, planshetli kompyuterlar, elekron kitob- lar, raqamli pleyerlar, qo‗l soatlari, netbuklar va smartbuklarda ishlatiladi.
Android (yunoncha so‗z bo‗lib, ikki bo‗g‗inni - «erkak» va «o‘xshash») –odamsifat robot ma‘nosini ifoda etadi. Balki mana shuning uchun Android operatsion sistemai logotipida robot tasvirlangandir.
Apple iOS operatsion sistemasi. iOS (24-iyun, 2010-yilgacha – iPhone OS) – Amerika kompaniyasi Apple tomonidan ishlab chiqilgan va ishlab chiqarilgan smartfonlar, elektron planshetlar va ko‗chma media qurilmalari uchun mobil operatsion sistemadir.
Apple iOS mobil operatsion sistemasi bo‗lib, Apple tomonidan MacOS sistemasi asosida yaratilgan. Avval iPhone nom olgan bu operatsion sistema 2010-yildan boshlab iOS deb nom olgan.
Windows Mobile operatsion sistemasi. Windows Mobile – Microsoft firmasining mobil Qurilmalar uchun yaratilgan operatsion sistemasidir. Bu operatsion sistemasi Windows CE (Consumer and Embedded) oilasiga mansub bo‗lib, Windows Mobile yadrosi Windows CE operatsion sistemasiga asoslanadi.
Android (yunoncha andro — „inson, erkak“, oid qoʻshimchasi — „robot“; „odamsimon robot“) — smartfonlar, planshetlar, elektron kitoblar, raqamli pleyerlar, qoʻl soatlari, fitnes bilakuzuklar, oʻyin pristavkalari, noutbuklar, netbuklar, smartbuklar, Google Glass kkoʻzoynaklar, televizorlar, proyektorlar hamda boshqa qurilmalar (2015-yilda avtomobil koʻngilochar tizimlari va maishiy robotlarga ham oʻrnatildi) uchun operatsion tizim hisoblanadi.
Dastlab ushbu operatsion tizim Android Inc. Tomonidan ishlab chiqilgan, keyinchalik uni Google sotib oldi. Operatsion tizim Linux yadrosi va Google tomonidan ishlab chiqilgan Java virtual mashinasiga asoslangan. Keyinchalik, Google ushbu platformani qoʻllab-quvvatlash va uni yanada rivojlantirish bilan shugʻullanadigan Open Handset Alliance (OHA) shoʻbasini yaratdi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
2014-yilning ikkinchi choragida dunyo boʻylab sotilgan smartfonlarning 86 %ʼda Android tizimi oʻrnatilganligi hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferentsiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirilganligini eʼlon qildi.
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushirish imkonini beradi. Android Native Development Kit sizga C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi.
Ko’pchilik Androidning ko’p tarmoqli imkoniyatlari va yashirin funksiyalari borligini taxmin qilsalar kerak, lekin iste’molchi Androidning sirlaridan uni boshqarish jarayonida smartfon yoki planshetning qo’shimcha imkoniyatlaridan foydalanilgani kabi xabardor bo’lib, foydalana olmasliklari mumkin. Chunki mavjud muloqot oynalaridan foydalanishning qulayligini oshirish hamda qurilmadan estetik zavq olinishini ta’minlash maqsadida ayrim funksiyalar yashirin tarzda berilgan.
A dasturining afzalliklari:

• 
  Android operatsion tizimida ishlovchi mobil qurilmalar Gmail, Google Docs, Maps va boshqa Google kompaniyasining xizmatlari bilan to‘liq ishlay oladi.
  
• 
  Android market hozirgi kunda eng zo‘r dasturiy ta‘minot Web-saytlaridan hisoblanadi va Android uchun juda ko‘p bepul dasturlar mavjud.
  
• 
  Android kommunikatorlari yordamida xohlagan mobil aloqa operatorini tanlash imkoniyati mavjud.
  
• 
  Android platformasi paydo bo‘lganiga uncha ko‘p vaqt bo‘lmagan bo‘lsa ham, u bir qancha imkoniyatlarni taqdim etadi va shunga yarasha Androidda ishlaydigan qurilmalarning narxi ham unchalik baland emas.
  
• 
  Android bu to‘liqligicha ochiq operatsion tizim hisoblanadi.
  
• 
  Android ko‘p jarayonli operatsion tizim, ya‘ni unda bir vaqtning o‘zida bir necha dasturlar ishlash imkoniyati mavjud.
  
• 
  Android qurilmalarini hammasida virtual klaviatura mavjud. Ba‘zi Android qurilmalarida ham virtual, ham haqiqiy klaviatura mavjud bo‘ladi.
  
• 
  Android operatsion tizimi faqatgina kommunikatorlarda emas, balki planshet kompyuterlar, netbuklar va boshqa gadjetlarda ham ishlay oladi.
  
• 
  Androidning imkoniyatlari, asosan, yosh va o’rta yoshli foydalanuvchilarga mo’ljallangan.
  

4. Mobil qurilmalarning Apple iOS Operatsion tizimi

iOS (24-iyun, 2010-yilgacha - iPhone OS) - Amerika kompaniyasi Apple tomonidan ishlab chiqilgan va ishlab chiqarilgan smartfonlar, elektron planshetlar va ko‗chma media qurilmalari uchun mobil operatsion sistemadir. Apple iOS mobil operatsion sistemasi bo‗lib, Apple tomonidan MacOS sistemasi asosida yaratilgan. Avval iPhone nom olgan bu operatsion sistema 2010-yildan boshlab iOS deb nom olgan. Bu operatsion sistema yopiq sistema bo‗lib, mobil qurilmaga o‗rnatish uchun litsenziya talab qilinmaydi. O‗zida Apple OS X versiyasi oilasiga mansub sistemalar Mac OS X sistemaidan farq qiladi va Apple iOSda Darwin yadrosi asosida ishlaydi. Apple iOS kodi esa, Apple kompaniyasining o‗zi ishlab chiqqan NextStep va FreeBCD asosida yozilgan. iOS operatsion sistemasi 2007-yilda ishga tushurilgan bo‗lib, dastlab – iPhone va iPod kabi qurilmalar uchun – keyinroq iPad va AppleTV uchun ishlab chiqilgan. Windows Phone (Microsoft) va Android (Google) operatsion sistemalaridan farqli ravishda iOS operatsion sistemasi faqat Apple kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan qurilmalar uchun ishlatiladi. iOS Applening iPhone, iPod, iPad, Apple TV qurilmalarida o‗rnatilgan sistemadir. iOS multitach (ko‗p belgi sezuvchanlik) xususiyati va tezkorligi bilan boshqa operatsion sistemalardan yaqqol ajralib turadi. iOSning birinchi versiyasi 9-yanvar 2007-yilda Macworld Conference & Expo ko‗rgazmasida taqdim etildi va hozirga kelib eng oxirgi versiyasi iOS 9.1 chiqarilgan.
Apple iOSning versiyalari bilan tanishaylik. Apple iOS 1- versiyasi 2007-yilning iyun oyida ishlab chiqarilgan. 1.1 versiyasi 2007-yilning sentabrda iTunes servisiyasini qo‗shgan holda va avvalgi xatolarni to‗g‗rilagan holda ishlab chiqarildi. 1.1.4 versiyasi 2008-yilning fevralida sistema tezligi oshirilgan holda ishlab chiqarildi. 2.1 versiyasi 2008-yilning sentabrida batareyka uzoq muddatga xizmat qilishini ta‘minlash maqsadida sistemaga yangi o‗zgartirishlar kiritildi. Ular quyidagilardir:
 Batareyka qismi uzoq muddat ishlaydigan qilindi;
 iTunesda ma‘lumotlarning rezerv ko‗chirish davomiyligi qisqartirildi;
 Elektron pochta bilan ishlash ishonchliligi oshirildi. POP va Exchange pochtalar bilan ishlash imkoniyati oshirildi;
 Dasturni o‗rnatish tezligi oshirildi;
 Ko‗p dastur o‗rnatilganda tizimning xatolik berilishi tuzatildi;
 SMS olish va yuborish modulining ishlash tezligi oshirildi;
 Kontaktlarni yuklash va qidiruv tizimining ishlash tezligi oshirildi;
 3G signallarini ushlovchi kuchliroq indikator o‗rnatildi;
 Matn xabarlarini olishda ogohlantirishlar (2 martagacha) qismi qo‗shildi;
 Geniuspleylist yaratildi