Modda sarfi va miqdorini o‘lchash reja

4. ELEKTROMAGNIT SARF O‘LCHAGICHLAR 
Elektromagnit (induksion) sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipi tashqi 
magnit maydoni ta’sirida elektr tokini o‘tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo‘lgan 
EYUQ ni o‘lchashga asoslangan. Induksion sarf o‘lchagichning sxemasi 4.7-
rasmda ko‘rsatilgan. 
Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari 
yo‘nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik quvuri 1 o‘tadi. Quvurning magnit 
maydonidan o‘tadigan qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) 
dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametral qarama-qarshi yo‘nalgan 
o‘lchash eletkrodlari 2 o‘rnatilgan. Magnit maydoni ta’sirida suyuqlikdagi ionlar 
harakatga keladi va o‘z zaryadlarini o‘lchash elektrodlariga berib, ularda EYQ 
hosil qiladi. Oqim tezligiga mutanosib, EYQ ning qiymati, magnit maydoni 
o‘zgarmas bo‘lganda, elektromagnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali 
aniqlanadn: 
E=B·D·v
ўрт
(4.16) 

---

bu yerda, В —magnit qutblari oraligida hosil bo‘lgan elektr magnit induksiya, Тл; D — 
quvurning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), м; v
ўрт
—oqimnipg o‘rtacha tezligi, 
м/с. 
Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak 
Q
D
B
E

4

(4.17) 
Bu ifodadan o‘zgarmas magnit maydonida EYK ning 
qiymati sarfga to‘g‘ri mutanosib ekanligi kelib chiqadi. 
Induksion sarf o‘lchagichlar elektr o‘tkazish qobiliyati 10
-3
... 
10
-5
см/м dan kam bo‘lmagan suyuqliklarda ishlatiladi. 
O‘zgarmas magnit maydonga ega bo‘lgan induksion 
sarf o‘lchagichlarning asosiy kamchilgi — magnit 
elektrodlarida qutblanish va galvanik EYQning paydo 
bo‘lishidadir. Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit 
maydon tomonidan induksiyalangan EYUQ ni to‘g‘ri o‘lchashga yo‘l qo‘ymaydi 
yoki qiyinlashtiradi. 
Shuning uchun, o‘zgarmas magnit maydoniga ega bo‘lgan sarf 
o‘lchagichlar suyuq metallar, suyuqlikning pulslanuvchi oqimi sarfini o‘lchashda 
va qutblanish o‘z ta’sirini ko‘rsatishga ulgurmaydigan qisqa vaqtli o‘lchashlarda 
ishlatiladi. Hozir induksion sarf o‘lchagichlarning ko‘pchiligida o‘zgaruvchan 
magnit maydonidan foydalaniladi. Agar magnit maydon τ vaqtda f chastota bilan 
o‘zgarsa, EYQ quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 



f
D
B
Q
E






2
sin
4
max
(4.18) 
bu yerda, 


f
B
B


2
sin
max
—induksiyaning amplituda qiymati. 
O‘zgaruvchan magnit maydonida elektrokimyoviy jarayonlar o‘zgarmas 
maydonga qaraganda kamroq ta’sir ko‘rsatadi. O‘zgaruvchan magnit maydonli 
induksion sarf o‘lchagichning prinsipial sxemasi 4.8-rasmda ko‘rsatilgan. 
Chizmada quyidagi belgilar qabul qilingan: SBEO‘ — o‘zgaruvchan magnit 
1
2
3
N
S
4.7–расм.