Molekulasida uch bor tutuvchi, tarkibi C

2. Metall atsetilenidlarning hosil qilinishi va xossalari. a) Kumush oksidning ammiakdagi eritmasidan probirkaga 2-3 ml olib, eritmaga atsetilen yuboring. Oq cho`kma tushishini kuzating:
HCCH + 2 [Ag(NH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]OH  AgCCAg + 4NH<sub>3</sub>+ 2H<sub>2</sub>O
b) Probirkaga 2 ml mis(I) xloridning ammiakdagi eritmasidan* quyib unga atsetilen yuboring. Qizil cho`kma tushadi:
HCCH + 2 [Cu(NH₃)₂]Cl  CuCCCu + 4NH₃+ 2HCl
2NH₃ + HCl  2NH₄Cl

* 1 g mis xloridni 2 ml. konts. ammiak eritmasi hamda 10 ml suvda eritib, boshqa probirkaga quyiladi va uning tagiga mis yoki mis sim bo`laklari tashlab saqlanadi. eritmaga 20% li gidroksilamin eritmasidan 2 - 3 tomchi qo`shish zarur, CHunki Si⁺ havoda oksidlanib, Si⁺² ga aylanadi. Gidroksilamin Si⁺⁺ ni Si⁺¹ gacha qaytaradi:
4 Cu⁺⁺ + 2NH₂OH  4Cu⁺ + 4H⁺ + N₂O + H₂0

Eslatma. Atsetilenidlar quritilganda juda portlovchi moddalardir, ular bir oz qizdirilsa yoki biron narsa bilan urilsa tezda portlaydi. Shuning uchun ular bilan ishlashda juda ehtiyot bo`ling.
v) Kumush atsetilenid cho`kmasini ehtiyotlik bilan fil’trlab olib
suvda yuving. Fil’trdagi nam atsetilenidni quruq fil’tr qog`oz orasiga olib quriting va kichkina kristalini asbest to`r ustiga qo`yib qizdiring. Portlash sodir bo`ladi:
AgCCAg + O₂  CO₂ + Ag₂O
Kumush atsetilenidning qolganini fil’tr qog`oz bilan birga (shuningdek mis atsetilenidni ham) 1:4 suyultirilgan xlorid kislotaga solib qo`ying. Chunki kislotalar ta`sirida atsetilenidlar parchalanadi.
AgCCAg + HCl  HCCH + 2AgCl
3. Atsetilenga suvning birikishi (Kucherov reaktsiyasi). Kolbaga 3-4 g kal’tsiy karbid solib, unga tomizgich voronka orqali tomchilatib osh tuzining suvdagi eritmasidan (reaksiyani sekinroq olib borish uchun) quying. Probirka A ga 0,2 g sariq simob (II)- oksid, 4 ml suv va 2 ml konts. sul’fat kislota soling. Simob oksidi kislotada erib ketsin. Probirka B ga 3 ml suv (ozroq muz qo`shilgan) solinadi. Kolbada atsetilen hosil bo`la boshlagach, probirka A ni issiq suvli stakanga botiring. Bunda hosil bo`lgan sirka al’degid haydalib, probirka B yig`gichga o`tadi.
HCCH + H<sub>2</sub>O CH<sub>3</sub>CHO
Yig`gich-probirkadagi suyuqlikdan olib, unga yodning ozroq ishqor qo`shilgan kaliy yodiddagi eritmasidan tomizing. Sariq rangli yodoform cho`kmasi hosil bo`lishini kuzating:
I<sub>2</sub> + NaOH  NaI + NaIO
3NaIO + CH<sub>3</sub>CHO  CI<sub>3</sub>CHO + 3NaOH
CI<sub>3</sub>CHO + NaOH  CHI<sub>3</sub> + HCOONa
Sirka al’degidni «kumush kuzgu» reaktsiyasi yordamida aniqlash ham mumkin. Buning uchun hosil qilingan sirka al’degid eritmasidan bir necha tomchi olib, unga kumush oksidning ammiakdagi eritmasidan qo`shing. Probirkani isiting. Probirka devorlarida yaltiroq kumush hosil bo`lishiga e`tibor bering:
2 [Ag(NH₃)₂]OH + CH₃-CHO  CH₃-COOH + 2Ag + 4NH₃+H₂O