Moliya asoslari

Aksiya va obligatsiya o‘rtasidagi prinsipial farq aksiya ulush munosabatini anglatishi, obligatsiya esa qarz munosabatini anglatishida namoyon bodadi. Bunda aksiyani sotib olgan investor kompaniya-emitentning mulkdoriga, ya’ni ulushidan kelib chiqqan egasiga aylanadi. Obligatsiya sotib olgan investor kompaniya- emitentning kreditoriga aylanadi. Bundan tashqari, aksiyadan farqli odaroq, obligatsiyaning muomalad bodish muddati qat’iy belgilangan va muddati kelganda so‘ndiriladi. Obligatsiya aksiyaga nisbatan afzallikka ega bodib, bu afzallik kompaniya tugatilganda birinchi navbatda obligatsiya bo‘yicha foiz todovlari, so‘ngra aksiya bo‘yicha devidendlar todanadi; emitent-kompaniya likvidatsiya yoki tugatilishi jarayonida mulkni taqsimlashda aksiyadorlar kompaniyaning barcha majburiyatlari shu jumladan, obligatsiyalar bo‘yicha qarz majburiyatlarini so‘ndirgandan keyin qolgan mulkdan ulush olishlari mumkin. Obligatsiya qarz instrumenti bodganligi sabali kompaniya emitent boshqaruvida qatnashish huquqini bermaydi.

Obligatsiyalar davlat hukumati, turli davlat organlari va munitsipalitetlar mablagdarni jamg‘arish instrumenti sifatida namoyon bodadi. Korxonalar ham qo‘shimcha moliyaviy mablagdarga zarurati yuzaga kelganda korporativ obligatsiyalar muomalaga chiqarishlari va joylashtirishlari mumkin.

Obligatsiyalar davlat hukumati, turli davlat organlari va munitsipalitetlar mablagdarni jamg‘arish instrumenti sifatida namoyon bodadi. Korxonalar ham qo‘shimcha moliyaviy mablagdarga zarurati yuzaga kelganda korporativ obligatsiyalar muomalaga chiqarishlari va joylashtirishlari mumkin.

2. Obligatsiyalar qiymati va daromadliligini baholash

Qarz munosabatini anglatuvchi moliyaviy instrumentlar sifatida obligatsiyalar qat‘iy belgilangan daromad keltiruvchi qimmatli qog‘ozlar toifasiga kiritiladi. Bunday toifaga qat‘iy belgilangan miqdorda dividend to‘lash belgilab qo‘yilgan imtiyozli aksiyalarni ham kiritish mumkin.

“Qat‘iy belgilangan daromad” umumqabul qilingan atamasini qat‘iy ravishda tushunmaslik lozim. Bu atama bunday qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha operatsiya o‘tkazish vaqtida nazariy jihatdan to‘lovlar muddatlari va miqdorlarining oldindan ma‘lum qilinishini anglatadi.

Xalqaro tajribaga ko‘ra obligatsiyalarning turli xil turlari amal qilishiga qaramasdan ularni daromad to‘lash shakllari bo‘yicha quyidagicha uchta tur keng qo‘llaniladi
kuponli, qat‘iy belgilangan yoki suzib yuruvchi kupon stavkali obligatsiyalar
diskontli (kuponsiz), yoki nollik kuponli obligatsiyalar
qoplash vaqtida daromad to ‘lanadigan obligatsiyalar