Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

Hududiy bozorlarga bog’liqligini nazarda tutib baholar-ning turlari quyidagicha farqlanadi:

• 
  yagona baholar;
  
• 
  mintaqaviy baholar;
  
• 
  mahalliy baholar.
  

YAgona baholar mamlakatning barcha hududlarida amal qila-di. Ular davlat tomonidan о‘rnatiladi va tartibga solinadi.
Mintaqaviy baholar mamlakatning ayrim hududlarida shakllanadi. Bunday baholarning tarkibiga qishloq xо‘jaligi mah-sulotlari va xom ashyo, gaz elektr energiyasining baholarini kiri-tish mumkin.
Shu mintaqaning о‘zida ishlab chiqariladigan va istye’mol qilinadigan mahsulotlarga о‘rnatilgan baholar mahalliy baho-lar deyiladi.
Bozorda davlatning ta’sirchanligi, tartibga solish va raqobat darajasining xarakteri bо‘yicha baholarning quyidagi turlari mavjud:

• 
  erkin (bozor) baholar(i);
  
• 
  qayd yetilgan (qat’iy) baholar;
  
• 
  tartibga solinadigan baholar;
  
• 
  pryestij (kamyob, obrо‘li) baholar;
  
• 
  parityet (tyeng) baholar.
  

Mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar va xizmatlarni kо‘rsa-tuvchilar tomonidan bozor kon’Yunkturasiga muvofiq ravishda talab va taklif asosida qо‘llaniladigan baho erkin (bozor) baho-lar(i) deyiladi.
Qayd yetilgan (qat’iy) baholar ma’lum darajada о‘rnatil-gan baholardan iborat.
Asosan Yuqori ijtimoiy ahamiyatga yega bо‘lgan muhsulotlarga nisbatan tyegishli boshqaruv organlari tomonidan foydalaniladi-gan baholar tartibga solinadigan baholar dyeb ataladi.
О‘tib bо‘lmaydigan xususiyatlarga yega bо‘lgan juda Yuqori si-fatli buYumlarning bahosiga pryestij (kamyob, obrо‘li) baholar deyiladi.
Bir nyecha mamlakatlarning davlat hokimiyat organlari tomo-nidan qishloq xо‘jaligi mahsulotlari, boshqa tovarlar va xizmat-lar baholari о‘rtasidagi nisbatni tartibga solish uchun qо‘lla-niladigan baholar parityet (tyeng) baholar dyeb ataladi.
YEtkazib berish va sotish shartlariga kо‘ra baholarni quyidagicha farqlash mumkin:

• 
  nyetto-baholar;
  
• 
  brutto-baholar (fakturaviy baholar);
  
• 
  jahon baholari.
  

Oldi-sotdi joyidagi baholarga nyetto-baholar deyiladi.
Oldi-sotdi shartlariga (soliqlarning turi va miqdori, chye-girmalarning mavjudligi va darajasi, frank turlari va sug’urta shartlariga) muvofiq ravishda aniqlanadigan baholar brutto-baholar dyeb ataladi.