Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

Xalqaro valYuta fondi va Jahon banki bilan hamkorlik.
Bu ikki yirik xalqaro Moliya tashqilotlari bilan Uzbekistonning hamkorligi tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish nuktai nazaridan nixoyatda muxim ahamiyatga ega. 1992 yil syentyabridan beri Uzbekiston Respublikasi Xalqaro ValYuta Fondining tula xukukli a’zosidir.Uzbekiston Respublikasi Oliy kengashining 1992 yil 2 iYuldagi 622-12-sonli karori bilan "Uzbekiston Respublikasining Xalqaro valYuta fondiga, Xalqaro ryekonstruksiya va rivojlanish bankiga, Xalqaro tarakiyet uYushmasiga, Xalqaro Moliya korporasiyasiga, Investisiyalar kafolatining kup tomonlama agentligiga a’zoligi tugrisida " gi Konuni amalga kiritildi.
Vazirlar Maxkamasining 1992 yil 2 syentyabrdagi 404-sonli karori va Vazirlar Maxkamasining 1993yil 27 martdagi 93-f sonli farmoyishiga binoan XFV zaxiralariga a’zolik badallari: valYuta kismiga 46.816.000 SDR (1 SDR=1, 5 AKSH dollari). Bir kunlik foizsiz karz opyerasiyasi orkali; rubl kismiga -Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankidagi XFV hisob varag’iga 152.684.000 SDR tulanib, u foizsiz vyeksyelga ayirboshlandi. Uzbekiston xukumati tizimli kayta kurilishlari mablag bilan ta’minlash (STF) mexanizmi buyicha bitmga ishora imzo chekdi, 1995 yil 25 yanvarda XVF diryektorlar kengashi 1995 yilda Uzbekiston tizimi va makroiqtisodiy siїsati soxasidagi tadbirlarni kullab-kuvvatlash uchun STF dasturini ma’kulladi.1995 yil 30 yanvarda MFSP ning dastlabki transhi hisobidan 72.184.196 AKSH dollari mikdoridagi mablag xarid kilindi. Karz 4,5 yildan kyeyin uzilishi mumkin va xar bir xariddan kyeyin 10 utgach tugallanadi, foiz stavkasi suzuvchan.
Shu tarzda 1996-1997 yillardagi respublikani makroiqtisodiy barkarorlashtirish dasturi XVF tomonidan salkam 259 mln. AKSH dollari mikdorida madad oldi. Bu mablaglar valYutani tartibga solish mexanizmi orkali milliy valYutani kullab-kuvvatlashga sarflandi.
Jahon banki tashqilotlari -Xalqaro ryekonstruksiya va rivojlanish banki (XRRB) va Xalqaro rivojlanish uYushmasi (XRU) bilan hamkorlik katta ahamiyatga ega. Ularni bitta markaziy masala: rivojlanayetgan mamlakatlarda myexnat unumdorligini oshirish va xalqaro turmush sharoitini yaxshilash Yuli bilan ularda ijtimoiy-iqtisodiy tarakiyetga yerdam berish vazifasini birlashtirdi. Butun dunyedagi xususiy investorlar bilan yakindan hamkorlik qiluvchi va rivojlanayetgan mamlakatlarning tijorat korxonalariga mablag ajratuvchi xalqaro Moliya korporasiyasi (XMK), Shuningdyek notijorat tavakkalchilikka karshi kapital mablagni sugurta kilish Yuli bilan rivojlanayetgan mamlakatlarga bevosita chyet el investisiyalarini jalb kilish maqsadida tuzilgan Investisiyalarini kafolatlash xalqaro agentligi (IKXA) ham ana Shu maqsadni kuzlaydi.
XRRB, XMK, IKXA va XRU birgalashib Jahon banki Guruxini tashqil kiladi.
Ana Shu 4 tashqilotdan eng kattasi va eskisi 1945 yilda tuzilgan XRRB dir.
XRRB resurslarining katta kismini Yevropa, YAponiya, va AKSH sarmoya bozorlaridan urtacha va uzok muddatli karz olish hisobidan jalb kiladi.
XRRB Yuli bilan Uzbekistonga, xususan, syelyeksiya tadbirlari vositasida paxta yetishtirish usullarini zamonaviylashtirib, uning jahon bozoriga chiqishiga kumaklashishi va unumdorlikni oshirish uchun baza yaratish maqsadida 66 mln. dollar berilyapti. Bundan tashkari muassasalarni islok kilishni davom ettirish uchun 120 mln. dollar ajratish muljalangan.
Xalqaro Moliya korparasiyasi (XMK) ning loyixalari Uzbekistonda XMK ning loyixalari amalga oshirishdagi roli asosan loyixadan oldingi tadkikotlarni utkazishdan, texnik-iqtisodiy asoslarni tayyerlashda katnashishidan va chyet ellik shyeriklarni jalb kilishdan iborat. XMK Uzbekistonda kuyidagi loyixalarniamalga oshirishda ishtirok etmokda:
1."Omontov goldfildz" oltin konlarini urganish va kazib olish loyixasi. Ustav fondi 133 mln. AKSH dollari . gyeologiya davlat kumitasi-28,5% , NGKM-28,5%, Britaniyaning "YAopro" kompaniyasi-35,0%, XMK-8,0%.
2. Myeybank (35%), Uzmilliybank(35%), XMK(15%) va YETTB(15%) bilan birgalikda ustav fondi 4 mln.AKSH dollari bulgan lizing kompaniyasini tuzish loyixasi. Bundan tashkari korporasiyasi lizing kompaniyasiga 5 mln. AKSH dollari mikdorida kredit ajratdi.
3. gollandiyaning ABN-AMRO bapni (51%), Uzmilliy bank (29), XMK(10), YETTB(10) bilan birgalikda ustav fondi 10 mln. AKSH dollari bulgan qo’shma tijorat bankini tuzish loyixasi.
4."Omontov goldfiz " AJ tarkibida Britaniyaning "AySiAy Eksplouzivs" kompaniyasi ishtirokida portlovchi moddalar ishlab chiqarish qo’shma korxonasi loyixasida katnashishga XMK ni jalb kilish Rejalashtirmokda. Bundan tashkari XMK ning kimmatli kogozlar bozorini boshkarish buyicha qo’shma korxonalar va kompaniyalar va kurilish matyeriallari va urov matyeriallari ishlab chiqaruvchi qo’shma korxonalar loyixalarida ishtirok etish imkoniyatlari kidirmokdalar.
IKXA- Jahon banki xuzurida 1988 yildagina tuzilgan eng yangi tuzilmadir. Uning asosiy vazifasi-notijorat tavakkalchilikdan kelib chiqish mumkin bulgan zararlarda investorlarga beriladigan kafolat hisobiga, Shuningdyek, sarmoya okimini yo’naltiruvchi va rag’batlantiruvchi kulay investisiya muxitini va axborot bazasini yaratishda kumaklaShuvchi a’zo mamlakatlardga maslaxat xizmati kursatish Yuli bilan rivojlanayetgan mamlakatlar iqtisodiyetini mustaxkamlash maqsadida investisiyalar okimiga yerdam berishdir.
Uzbekiston tashqi iqtisodiy stratyegiyasini amalga oshirishda Yevropa ta’mirlash va tarakkiyet banki (YETTB) muxim rol uynaydi. Uning asosiy vazifalaridan bozor iqtisodiyetiga utmokchi moyil davlatlarga, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda, bundan tashkari, monopoliyani va markazlashtirishni bartaraf etishda yakindan yerdam beradi.
YETTB ning Uzbekistondagi faoliyati: Xozirgi vaktda Uzbekistonda amalga oshirilayetgan umumiy kiymati 536 mln. AKSH dollariga tyeng 9 ta loyixada YETTB ishtirokining ulushi 253,1 mln. AKSH dollarini tashqil kiladi. YAna 1116,5 mln. AKSH dollari sarflanadigan 10 ta loyixa kurib chiqilmokda.
YETTB kreditlari asosida kuyidagi mamlakatlardan investisiyalar jalb kilingan xolda ishlab chiqarish faoliyati bilanShugullanuvchi dastlabki qo’shma korxonalar tuzilgan:

• 
  AKSH-"NYumont mayning " (oltin kazib olish)
  
• 
  Gyermaniya-"Salamandyer" (poyafzal ishlab chiqarish )
  
• 
  Gyermaniya-"Syenasko" (kishlok xo’jalik uskunalari ishlab chiqarish )
  
• 
  YAponiya-" Marubyeni" (pilla chiqimlarini kayta ishlash)
  
• 
  Kanada-"Varta Indastriz Korporyeyshn" (chorvachilik uchun ozuka)
  
• 
  Gollandiya-"ABN-AMRO- Uzbekiston Milliy banki"
  
• 
  Malayziya -"Uzbeklizing Intyernyeshnl" (qo’shma lizing kompaniyasi)
  

1995 yilda YETTB savdoga yerdam dasturi doirasida Tashqi iqtisodiy Milliy bank bilan mamlakatimiz banklarining maxsus tanlangan guruxi uchun ta’sis etilgan 39 mln. EKYU mikdorida uzining dastlabki bitimini imzoladi.
Xalqaro tajiriba Shuni kursatdiki, Moliya bilan ta’minlashning lizing shakllari tuzilishi xususiy soxaga juda katta foyda kyeltirib, makbul shartlar asosida uskunalar va xizmatlar xarid kilish imkonini beradi. YETTB Uzbekistondagi dastlabki lizing kompaniyasi "Uzbek lizing Intyernyeyshnl AJ" tizimida ishtirok etdi. YETTB dastlabki sarflangan sarmoyasi komaniya aksionyerlik sarmoyasini 15% ni tashqil kiladi, bu kompaniyaning muassislari Xalqaro Moliya korporasiyasi, Malayziya MAT banki, Uzbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy bankidir.
Bulardan tashkari Respublikamiz mustakil bulgach, "Osiyo Rivojlanish Banki" a’zosi buldi. Bu bank Osiyo va Tinch okyean mintakalarida iqtisodiy va ijtimoiy tarakkiyotga kumaklashish maqsadida tuzilgan.
ORB kichiq va kamrok rivojlangan mamlakatlarning muommolariga aloxida e’tiborni karatib, mintakaning uygun iqtisodiy usishiga yordam beruvchi mintakaviy, kichiq, mintakaviy va milliy loyixalar va dasturlarni ustivor kuyadi.
Uzbekistonning Jahon savdo tashqiloti (JST- GATT) bilan hamkorligi rvojlanmokda. Bu tashqilot 1947 yildan ishlab kyelayotgan tariflar va savdo xakidagi Bosh bitim bazasida tuzilgan.GATT ga xalqaro savdoning kup asrlik tarixida vujudga kyelgan 3-ta koida asos kilib olingan:

1. 
   GATT katnashchisi bulgan barcha mamlaktlar bir-birlariga nisbatan eksport va importni tartibga solishda bir xil tadbirlarni kuradi, bir yoki bir nyecha mamlakatning boshkalarga nisbatan kamsitilishiga Yul kuymaydi.
   
2. 
   Barcha mamlakatlar uzlarining nisbiy ustunliklaridan tularok foydalanish uchun Yul ochish va xalqaro okilona myexnat taksimotiga erishish maqsadida bojxona bojlarini kamaytirishga intiladi.
   
3. 
   GATT katnashchisi bulgan mamlakatlar uz bozorlarini ximoya kilishning eng kulay shaklidan- import kvotalaridan voz kyechadilar.
   

Xozir bu bitimga 100 dan ortik mamlakat imzo chekkan AKSH da bojxona bojlarining kamaytirilganligi uning samarador ekanligi xakida muloxaza Yuritish imkonini beradi.
Shunday kilib, xozirgi kunda mustakil respublikamizning dunyoning yirik Moliya tashqilotlari, xalqaro fondlari bilan aloqasi kuchayib bormokda. Bu esa uz navbatida Uzbekiston uchun jahon bozoriga chiqish, jahon standartlariga mos tovarlarni ishlab chiqarish. Respublikada iqtisodiy, ijtimoiy farovonlik yanada rivojlanib, respublikamiz katta Yutuklarga erishmokda.