Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

B , B – tegishli yillardagi mahsulot birligining
bahosi;
Rh – tegishli yildagi realizatsiya hajmi.

– mahsulot realizatsiyasi hajmi о‘zgarishining foyda miqdoriga ta’siri. Uni quyidagicha aniqlash mumkin:

F = (Rh - Rh )x(F : Rh ),
Bu yerda: F – realizatsiya omilining ta’siri ostida
foydaning о‘zgarishi;
Rh , Rh – tegishli yillardagi realizatsiya hajmi;
F – bazis yildagi foyda miqdori.

– realizatsiya qilingan mahsulot assortimenti о‘zgarishining foyda miqdoriga ta’siri. Bu ta’sirni quyidagi tartib asosida aniqlash mumkin:

F = x Rh ,

Bu yerda: F – realizatsiya qilingan mahsulot assorti-

mentining о‘zgarishi natijasida
foydaning о‘zgarishi;
q , q – о‘tgan (bazaviy) va hisobot yoki reja
yilida ma’lum assortimentdagi
mahsulotning salmog‘i;
R – о‘tgan (bazaviy) yildagi mahsulot
turining har bir assortimenti bо‘yicha
sotuv rentabelligining darajasi;
n – о‘tgan (bazaviy) yil bilan taqqoslanadigan
mahsulot assortimentlari kо‘rinishlari-
ning soni.


Yuqoridagilarni hisobga olgan holda foyda о‘sishi (kamayi-shi)ning umumiy о‘lchami har bir omillarning foydaga ta’siri yig‘indisidan tashkil topib, uni quyidagi tarzda ifodalash mumkin:


F = F + F + F + F ,

Bu yerda: F – omillarning ta’siri ostida foyda о‘sishi

(kamayishi)ning umumiy о‘lchami
(miqdori);
F – tannarx omilining ta’siri ostida
foydaning о‘zgarishi (+,-);
F – baho omilining ta’siri ostida foydaning
о‘zgarishi;
F – realizatsiya omilining ta’siri ostida
foydaning о‘zgarishi;
F – realizatsiya qilingan mahsulot assorti-
mentining о‘zgarishi natijasida foydaning
о‘zgarishi;

Albatta, foydaning darajasi (miqdori)ga XYUSning soliq siyosati ham о‘z ta’sirini kо‘rsatadi, chunki odatda, barcha soliqlar tovar bahosining tarkibiga kiritiladi. Soliqlarning miqdori, ayrim hollarda, bahoning darajasini aniqlashga va demak, talabga ham hal qiluvchi ta’sir kо‘rsatadi. Shuningdek, soliqlar XYUS-ning sof foydasiga ham bevosita ta’sir qiladi, chunki sof foyda balans (umumiy) foyda va uning byudjetga tо‘langan qismi о‘rtasi-dagi farq sifatida hisoblanadi.

Hozirgi sharoitda iloji boricha XYUSlar foydasining asosiy qismi byudjetga olinmasligi va XYUSning ixtiyoriga qoladigan sof foyda uning rivojlanishini moliyalashtirish uchun yetarli bо‘lmog‘i lozim. Bu, yeng avvalo, investitsiyalarga tegishli bо‘lib, amal (harakat)dagi XYUSlarda ularning manbai sof foyda-dir. XYUSlarda sof foyda bо‘yicha sotuvning rentabelligi (sof foydaning realizatsiya hajmiga nisbati) yuqori bо‘lib, ularning sog‘lom faoliyatini ta’minlashga yetarli bо‘lishi kerak.
Moliyaviy isloh qilish jarayonida XYUS faoliyat kо‘rsatish-ning quyidagi parametrlariga yerishishga harakat qilmog‘i lozim-ki, ular XYUS ishining moliyaviy barqarorligi va balansi tarki-biy tuzilmasining ijobiyligidan darak beradi:
– tо‘lovga qobillik koyeffitsiyenti – 1;
– joriy likvidlik koyeffitsiyenti – 2;
– aylanma aktivlarning о‘z aylanma mablag‘-
lari bilan ta’minlanganlik koyeffitsiyenti – 0,1;
– absolyut likvidlik koyeffitsiyenti – 0,2;
– zaxira va xarajatlarning hajmi (о‘lchami)
ularni qoplash manbalaridan kichik yoki ularga
teng ( ) bо‘lishi kerak.
XYUS faoliyatini zararsiz va tanazzulsiz bо‘lishini ta’min-lash uchun kompaniya ishtirokchilari va moliyaviy menejment tomo-nidan bu kо‘rsatkichlar doimiy ravishda monitoring qilib borili-shi va zarur bо‘lgan hollarda ularning darajasi о‘z vaqtida о‘zgar-tirilishi lozim.