Moliya” fanidan O’quv-uslubiy majmua

7-mavzu. Byudjet tizimi va Byudjet tuzilmasi
O`zbekiston Respublikasi Byudjet qurilishi asoslari. Byudjet tizimining asosiy tamoyillari. O`zbekiston Respublikasi Byudjet tizimi, uning bo`g`inlari. Turli darajadagi Byudjetlar o`rtasida daromad va xarajatlami taqsimlash asoslari. Byudjet tizimi bo`g`inlari o`rtasidagi o`zaro munosabatlar shakllari. Byudjet qurilishi va Byudjet tizimi amal qilishining qonuniy-huquqiy asoslari. Byudjet huquqi, uning ob`ekti, sub`ektlari, Byudjet huquqi me`yorlari. Respublika (markaziy) va mahalliy hukumat organlarining Byudjet huquqlari. Mahalliy hukumat organlari Byudjet huquqlarining kengayishi.


masala.
Mamlakatda nominal YaMM hajmi 4000 mlrd so‘m, pul muomalasi tezligi 4ga, pul multiplikatori esa - 0,16ga teng. Qancha miqdorda pul mablag‘lari zarur?
8-mavzu. Byudjet tizimini boshqarish
Byudjet tizimini boshqarish to`g`risida tushuncha. Boshqarish sub`ektlari, ularning guruhlanishi va asosiy vazifalari. Markaziy va mahalliy davlat hokimiyati organlarining Byudjet tizimini boshqarish sohasidagi vakolatlari. Ijroiya hokimiyati organlarining Byudjet tizimini boshqarishdagi ishtiroki. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, uning Byudjet tizimini boshqarishdagi vakolatlari. O`zbekiston Respublikasi G`aznachiligi, uning Byudjet tizimini boshqarishdagi ahamiyati.


masala.
Ma’umki, 2018 y. yalpi milliy mahsulot hajmi 3549,6 mlrd DM, pul massasi (agregat M1) - 916,9 mlrd DMni tashkil qilgan. Pul muomalasi tezligini aniqlash talab etiladi.
Yechim. Keltirilgan formuladan kelib chiqib, pul muomalasi tezligi quyidagicha bo‘ladi: 5,87 = 3549,6:916,9.


9-mavzu. Davlat Byudjeti daromadlari

Byudjet daromadlarining iqtisodiy mazmuni va manbalari. Byudjetga daromadlami jalb qilishning ichki va tashqi manbalari. Davlat Byudjeti daromadlari tarkibi, tuzilishi va dinamikasi. Byudjet daromadlarining shakllanishida soliqlaming ahamiyati. Byudjet daromadlarining shakllanishida xo`jalik yurituvchi sub`ektlardan va aholidan undiriladigan daromadlaming tutgan o`rni. Daromadlami Byudjet tizimi bo`g`inlari o`rtasida taqsimlash asoslari. Davlat Byudjetining daromad bazalarini mustahkamlashning bugungi kundagi masalalari.

masala.
Jadval ma’lumotlari asosida aniqlang:
1) har yili pul muomalasi tezligi qanday;
2) pul muomalasi tezligi o‘zgarishida qanday tendensiya kuzatilmoqda?
Bunda shuni e’tiborga olish kerakki, pul muomalasi tezligining o‘sishi pul massasi ortishiga teng, bu esa inflyatsiya jarayonlarining kuchayishiga xizmat qiladi.

Jadval

Yillar	YaMM mlrd DM	Pul massasi (agregat Ml), mlrd DM
2017	3601,1	938,0
2018	3678,6	1042,1

Real YaMMni (yoki YaMM o‘zgarmas narxlarida yalpi ichki mahsulot) tavsiflash uchun deflyatordan foydalaniladi. Deflyator bu – narx o‘sishi indekslaridan biri bo‘lib, u o‘zgarmas narxlarga qayta hisoblash koeffitsientini ifodalaydi.

bu yerda
T – joriy narxdagi YaMM (YaIM);
N – o‘zgarmas narxlarda YaMM (YaIM).