Moliyaviy bozor va uning moliyaviy resurslardan samarali foydalanish

Korxonalarning harajatlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda harajatlar aloxida o`rin tutadi. Korxonalarda harajatlarning hisobi «Maxsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish harajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risidagi Nizom» hamda buxgalteriya hisobining 4-son «Tovar moddiy zaxiralar» milliy andozasi asosida tashkil etiladi. Harajatlar tarkibi to`g`risidagi Nizomga ko`ra harajatlar dastlab qo`yidagicha guruxlarga bo`linadi:
1. Maxsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan harajatlar;

5. 
   2. Davr harajatlari;
   
6. 
   Moliyaviy faoliyat harajatlari;
   
7. 
   Favkulotda zararlar;
   

Harajatlarning yuqoridagi guruxlari ichida maxsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan harajatlar yuqori salmokka ega va ular qo`yidagi elementlarga bo`linadi.

1. 
   Ishlab chiqarishga oid moddiy harajatlar
   
2. 
   Ishlab chiqarishga oid mexnat haqi harajatlari
   
3. 
   Ishlab chiqarishga oid ijtimoiy sug`urta harajatlari
   
4. 
   Ishlab chiqarishga oid asosiy vosita va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi.
   
5. 
   Ishlab chiqarishga oid boshqa harajatlar.
   

Korxonalarda ishlab chiqarish harajatlari harajatlarni aloxida moddalari bo`yicha ham hisobga olinadi. Jumladan, fermer xujaligi faoliyati to`g`risidagi hisobotning (1-fermer shakli) «Donchilik maxsulotlari ishlab chiqarish harajati (17-bulim)» qo`yidagi moddalar bo`yicha berilgan:
1.Urug`lik.
2.Ug`it
3.Yokilg`i-moylash materiallari
4.Ishlar – xizmatlar
5.Amortizatsiya
6.Ish haqi
7.Sug`urta to`lovlari
8.Umumiy ishlab chiqarish harajatlari
9.Boshqa harajatlar
2008 yilni 1 yanvaridan joriy kilingan yangi Solik Kodeksiga binoan solik tulovchilarining xisobot davri xarajatlari solik solinadigan bazadan chikariladigan va chegirilmaydigan xarajatlarga bulinadi
Chegirib tashlanadigan xarajatlarga Solik Kodeksining 142, 143, 144, 145 va 146 moddalirida berilgan moddiy xarajatlar, mexnat xaki xarajatlari, amortizatsiya xarajatlari va boshkalar kiradi.
Chegirilmaydigan xarajatlarga Solik Kodeksining 147 – moddasida kayd etilgan moddiy kiymatlarni tabiiy kamayishi normalaridan ortikcha yukotishlar va buzilishllar, yillik moliyaviy xisobotni bir xisobot davrida bir martadan ortik auditdan utkazish xarajatlari va boshka xarajatlar kiradi.

Davr xarajati (ma’mu-riy-boshqa-ruv xarajatlari)

Maxsulotning ishlab chi-karish tan-narxi (maxsulot tannarxi-ga tugridan tugri kiritiladigan xarajatlar)

Ishlab
chikarishdagi
ishtirokiga ko‘ra

Maxsulot
tannarxiga
kiritilish
usuliga kura

Maxsulot
xajmiga kura

Maxsulot sotishdan tushumga

kura

Ishlab chikarish xarajat-
lari (urug, ugit va boshka-lar)

Bevosita xarajatlar (ugit, ish xaki va boshkalar)

Bilvosita xarajatlar (umumiy ishlab chikarish va boshka xarajatlar)

Uzgaruvchi xarajatlar (uruglik, yokilgi – moylash
material-lari va
boshkalar)

Doimiy, shartli – doimiy (amortiza-siya, umumiy ishlab chika-rish xarajat-lari va boshkalar)

Noishlab
chikarish
xarajat-
lari (umumiy ishlab chikarish xarajatlari
)

Xarajatlarni turkumlanishi