Moliyaviy hisob

1-jadval 

Xarajatlarni yо‘nalishlari bо‘yicha turkumlash 

Hisob yо‘nalishlari 

Turkumlashning maqbul  usullari 

1. Mahsulotlar  qiymatini  baholash 

uchun xizmat  qiluvchi  harajatlar 

  davr uchun va mahsulot  tannarxiga 

kiritiladigan  xarajatlar 

  mahsulot ishlab chiqarish  xarajatlari  tar-

kibini  tashkil  qiluvchi  xarajatlar 

---

  xarajatlarning  buyurtmali  va jarayonli   

kalkulyatsiyasi 

2. Qarorlar qabul qilish  uchun asos 

bо‘lib xizmat  qiluvchi  xarajatlar 

  xarajatlar  dinamikasi 

 

о‘tgan davr va kelgusi  davr xarajatlari 

  bartaraf etiladigan  va bartaraf 

etilmaydigan  xarajatlar 

  qaytarilmaydigan  va almashtiriladigan 

xarajatlar 

  marjinal  xarajatlar  va qо‘shimcha 

xarajatlar 

3. Nazorat va tartibga solish uchun 

asos bо‘lib xizmat  qiluvchi  xarajatlar 

  tartibga  solinadigan  xarajatlar 

  tartibga  solinmaydigan  xarajatlar 

 

Xarajatlarni 

hisobga 

olishning 

birinchi 

yо‘nalishi, 

yuqorida 

aytib 

о‘tganimizdek,  mahsulot  zaxiralari  qiymatini  baholash  uchun  yо‘lga  qо‘yilgan. 

Xо‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  о‘z  faoliyatini  odatda  foyda  olish  maqsadida  yо‘lga 

qо‘yadilar.  O’z  -  о‘zidan  ma’lumki,  olinadigan  foydani  kо‘zlab  xarajat  qilinadi. 

Foyda  о‘zi  nima?  Foyda  olingan  daromadlardan  ularni  olish  uchun  qilingan 

xarajatlarni  tо‘liq  qoplagandan  sо‘ng  yuzaga  keladigan    summadir.  Foydani 

aniqlash  uchun  esa  olingan  daromadlardan  xarajatlar  ayiriladi.  Foyda  olish  yoki 

olinadigan  foyda  summasini  kо‘raytirish  uchun  mehnat  unumdorligini  oshirish, 

ishlab  chiqarishni  maqsadga  muvofiq  ravishda  tashkil  etish,  yangi  texnikani  joriy 

qilish,  texnologik  jarayonlarni  takomillashtirish,  asosiy  va  aylanma  mablag‘lardan 

unumli 

foydalanish, 

unumsiz 

xarajatlarni 

qisqartirish, 

ishlab 

chiqarishni 

boshqarishni  takomillashtirish  va boshqa tadbirlarni amalga  oshirish kerak. 

Sanab  о‘tilgan  tadbirlarni  amalga  oshirish  uchun  xalqaro  tajriba 

kо‘rsatishicha  kompaniyalarning  boshqaruv  tizimini  tegishli  axborotlar  bilan 

ta’minlash  talab  etiladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  boshqaruv  qarorlarini  qabul 

qilish  uchun kompaniyaning  xarajatlari  haqidagi  axborot juda muhim  ekan.  

Iqtisodiy  islohotlar  sharoitida  xо‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  bozorning  talab 

va  takliflaridan  kelib  chiqqan  holda  о‘zining  faoliyatini  rejalashtirishi  va  zarur 

qarorlarni  qabul  qilishi  lozim.  Ushbu  sharoitdan  kelib  chiqqan  holda  xо‘jalik 

---

yurituvchi  sub’ektlar  “Mahsulot  (ish,  xizmat)ni  ishlab  chiqarish  va  uni  sotish 

xarajatlarining  tarkibi  va  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  tartibi  tо‘g‘risidagi 

Nizom”da kо‘rsatilgan  xarajatlarning  elementlariga  asoslanadilar.   

Xarajatlarni  tasniflanishini  quyidagi  jadvalda  yaqqol kо‘rishimiz  mumkin.