Monosaxaridlar

Monosaxaridlar - organik birikmalar, uglevodlarning asosiy guruhlaridan biri. Tarkibida gidroksil guruhlari, aldegid guruhi (aldozalar) yoki ketoguruh (ketozalar) boʻladi. Umumiy formulasi CnH2nOn (bu yerda p=3+9). Zanjiridagi uglerod atomlarining soniga qarab M., odatda, quyi M. (zanjirida 3 va 4 ta uglerod atomi boʻlgan) triozalar (S3N6O3) va tetrozalar (S4N8O4), oddiy M. pentozalar (S5N10O5) va geksozalar (S6N|2O6), yuqori M. geptozalar (S7N|4O7), oktozalar (C8HI6OS), nonozalar (C,Hi8O9)ra boʻlinadi. Bulardan, geksozalar (mas, glyukoza, galaktoza, mannoza, fruktoza) va pentozalar (arabinoza, ksiloza, riboza va boshqalar) muhim. M. suvda yaxshi, spirtda oz eriydi, efirda esa erimaydi. Hayvonlar, oʻsimliklar organizmida erkin holda va polisaharidlar, glyukozidlar holida koʻp uchraydi. M., ayniqsa, fosfor efirlari (geksozodifosfat, geksozomonofosfat) holida organizmdagi moddalar almashinuvi jarayonlarida ishtirok etadi, energetik jarayonlarda, shuningdek, uglevod va boshqa murakkab birikmalar sintezida qatnashadi. M., asosan, polisa-haridlarni gidrolizlab olinadi. M. va ularning hosilalari, mas, glyukoza, fruktoza oziq-ovqat sanoatida va tibbiyotda ishlatiladi.
Monosaxaridlar
Ushbu birikmalar uglevodlarning eng oddiy shaklidir. Ularda bitta molekula mavjud, shuning uchun gidroliz paytida ular kichik bloklarga bo'linmaydi. Monosaxaridlar birlashtirilganda disakaridlar, oligosakkaridlar va polisaxaridlar hosil bo'ladi.
Ular qattiq yig'ilish holati va shirin ta'm bilan ajralib turadi. Ular suvda eritish qobiliyatiga ega. Ular spirtli ichimliklarni ham eritishi mumkin (reaktsiya suvga nisbatan kuchsizroq). Monosaxaridlar efirlarni aralashtirishga zo'rg'a ta'sir qilmaydi.
Ko'pincha tabiiy monosakkaridlar haqida gap boradi. Ulardan ba'zilari oziq-ovqat iste'mol qiladigan odamlar tomonidan iste'mol qilinadi. Bularga glyukoza, fruktoza va galaktoza kiradi.
Ular quyidagi oziq-ovqatlarda mavjud:

• 
  asal;
  
• 
  Shokolad
  
• 
  meva
  
• 
  sharobning ba'zi turlari;
  
• 
  siroplar va boshqalar.
  

Ushbu turdagi uglevodlarning asosiy vazifasi energiya hisoblanadi. Tana ularsiz qila olmaydi, deb aytish mumkin emas, ammo ular tananing to'liq ishlashi uchun muhim bo'lgan xususiyatlarga ega, masalan, metabolik jarayonlarda ishtirok etish.
Tana monosakkaridlarni ovqat hazm qilish tizimida sodir bo'ladigan narsalarga tezda singdiradi. Oddiy birikmalardan farqli o'laroq, murakkab uglevodlarni assimilyatsiya qilish jarayoni unchalik oson emas. Birinchidan, murakkab birikmalarni monosakaridlarga ajratish kerak, shundan keyingina ular so'riladi.
Bu monosakaridlarning keng tarqalgan turlaridan biridir. Bu oq kristalli modda bo'lib, tabiiy ravishda hosil bo'ladi - fotosintez paytida yoki gidroliz paytida. Murakkabning formulasi C6H12O6. Modda suvda juda eriydi, shirin ta'mga ega.
Glyukoza mushak va miya to'qimalarining hujayralarini energiya bilan ta'minlaydi. Yutib bo'lgach, modda so'riladi, qon oqimiga kiradi va butun tanaga tarqaladi. U erda uning oksidlanishi energiya chiqishi bilan sodir bo'ladi. Bu miya uchun asosiy energiya manbai.
Glyukoza etishmovchiligi bilan tanada gipoglikemiya rivojlanadi, bu asosan miya tuzilmalarining ishlashiga ta'sir qiladi. Ammo uning qondagi ortiqcha miqdori ham xavflidir, chunki bu diabetning rivojlanishiga olib keladi. Shuningdek, ko'p miqdordagi glyukoza iste'mol qilganda tana vazni ko'paya boshlaydi.
Bu monosakkaridlar soniga tegishli va glyukoza bilan juda o'xshash. Bu sekinroq assimilyatsiya tezligi bilan tavsiflanadi. Buning sababi shundaki, assimilyatsiya fruktoza birinchi navbatda glyukozaga aylantirilishini talab qiladi.
Shuning uchun bu aralash diabet kasalligi uchun xavfsiz deb hisoblanadi, chunki uning iste'moli qondagi shakar miqdorining keskin o'zgarishiga olib kelmaydi. Shunga qaramay, bunday tashxis bilan ehtiyotkorlik zarur.
Suvda eriganda molekulasi bitta saxarid molekulasini hosil qiluvchi uglevodlar — monosaxaridlar deyiladi. Eng oddiy
monosaxaridlar qatoriga besh a’zoli (C₅) saxaridlar — riboza va dezoksiriboza va olti a’zoli (C₆) saxaridlar — glyukoza va fruktozalar kiradi.
Ulardan kichik molekulalar: trioza, tetrozalar ham mavjud.
Riboza va dezoksiriboza nuklein kislotalar tarkibiga kiruvchi saxaridlar bo’lib quyidagi tuzilishga ega:

Besh a’zoli halqa hosil qilgani uchun pentoza (furanoza) — besh a’zoli getero halqali uglevodlar ham deyiladi.