Movzu Menecmentin metodları və idarəetmədə onların rolu

Movzu 9. Menecmentin metodları və idarəetmədə 

onların rolu 

 

İqtisadi inkişafa nail olunması, iqtisadi maraqların təmin olunması 

məqsədilə  həyata  keçirilən  metodlara  idarəetmənin  iqtisadi  metodları 

deyilir.  İqtisadi  metod  maddi  maraq  prinsiplərinin  tətbiqi  ilə  işin 

icrasının yerinə yetirilməsini təmin edir.  

İqtisadi  metodlar  bazar  sistemində  aparıcı  mövqeyə  malikdir.  Bu 

metodlar  vasitəsilə  müəssisə  və  təşkilatların  fəaliyyətinə  təsir  göstərilir 

və onlar üçün əlverişli şərait yaradılır.  

Həmçinin,  iqtisadi  metod  istehsalın  təşkilinə  və  onun  nizama 

salınmasına, istehsalın ahəngdar olmasına xidmət edir.  

 

İqtisadi metodlar aşağıdakı kimi təsnif olunur:  

1) Müəssisədaxili iqtisadi metodlar.  

2 ) Müəssisəxarici iqtisadi metodlar.  

 

Müəssisədaxili  iqtisadi  metodlar  həm  müəssisənin  iqtisadi 

maraqlarının,  həm  də  personalının  və  ya  işçilərin  sosial-iqtisadi 

tələbatlarının təmin olunmasına xidmət edir.  

Müəssisəxarici 

iqtisadi 

metodlar 

isə 

müəssisələrarası 

hesablaşmaları,  müəssisə  və  təşkilatın  digər  müəssisə  və  təşkilatlarla, 

alıcılarla,  sifarişçilərlə  iqtisadi  əlaqələri,  əqdlərin  bağlanmasını, 

təsərrüfat,  iqtisadi  və  maliyyə  münasibətlərinin  formalaşdırılmasını 

əhatə edir. İqtisadi metod müəssisənin iqtisadi inkişafı ilə əlaqədar olub, 

onun  iqtisadi  potensialının,  maliyyə  imkanlarının  genişləndirilməsini 

nəzərdə tutur.  

Müəssisəxarici  iqtisadi  metod  daha  çox  investisiyalar  və  maliyyə 

kapitalı  cəlb  etmək,  iqtisadi  sferada  münasibətləri  genişləndirmək, 

müəssisəyə  tərəfdaşlar  cəlb  etmək,  müəssisənin  iqtisadi  inkişafına  nail 

olmağa imkan yaradır.  

İqtisadi  metodlar  ehtiyatların  qənaətinə,  maya  dəyərinin  aşağı 

salınmasına,  mal  və  xidmətlərin  keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılmasına, 

gəlirin və mənfəətin həcminin artırılmasına yönəldilir.  

Müəssisənin inkişafının əsasını onun maliyyə imkanları təşkil edir. 

Bunun 

üçün 

rəhbərlər 

müəssisənin 

maliyyə 

imkanlarının 

genişləndirilməsi,  yüksək  mənfəət  əldə  etmək,  başqa  sözlə  desək 

müəssisənin  iqtisadi  qüdrətini  artırmaq  üçün  daim  yollar  axtarırlar.  Bu 

baxımdan iqtisadi metod vasitəsilə müəssisə özünün həm hədəf sferasını, 

həm  də  ayrı-ayrı  sahələr  yaratmaqla  məhsul  istehsalı  prosesini  daha  da 

genişləndirir  və  həmin  sahələrin  fəaliyyəti  bir-biri  ilə  əlaqələndirilir. 

Məsələn,  dəri  məhsulları  fabriki  paralel  olaraq  3  təsərrüfat  sahəsi 

yaradır.  Birinci  sahə  dəri  ayaqqabı,  ikinci  sahə  dəri  gödəkcə,  üçüncü 

sahə  isə  dəri  çanta  istehsalını  həyata  keçirir.  Bu  zaman  müəssisə 

xammalı  kənardan  almalı  olur.  Dəri  məhsulları  istehsalı  ilə  məşğul 

olmaq  istəyən  digər  fabrik  də  3  təsərrüfat  sahəsi  yaradır.  Lakin  burada 

ardıcıl  olaraq  birinci  sahə  gön-dəri  tədarükü  ilə,  ikinci  dəri 

məmulatlarının  emalı  ilə,  üçüncü  sahə  isə  dəri  çanta  və  digər  bu  tipli 

məhsulların istehsalı ilə məşğul olur. Göründüyü kimi, ikinci müəssisədə 

isə bir təsərrüfat bölməsi digəri üçün xammal istehsal edir. Müəssisənin 

özü  üçün  xammal  istehsal  etməsi  maya  dəyərini  aşağı  salır,  nəticədə 

iqtisadi səmərəlilik artır. 

 

İnzibati metod  

İnzibati metod məcburedici üsuldur və yüksək tələbkarlıq əsasında 

insanları fəaliyyətə, icraçılığa, nizama, intizama sövq edir. Müəssisələrin 

rəhbərləri  bu  cür  üsulların  tətbiqi  üçün  əmr  etmək,  sərəncamlar, 

göstərişlər, tapşırıqlar vermək səlahiyyətlərinə malikdirlər.  

İnzibati  metodlar  qanunların,  qaydaların  rəhbərlərə  verdiyi 

səlahiyyətlər  əsasında  həyata  keçirilir.  İnzibati  metod  normativ-

sərəncam xarakteri daşıyır və onun yerinə yetirilməsi məcburidir.  

İnzibati təsir metodunun köməyi ilə istehsal sahələrinin təşkilində 

hüquqi  münasibətlər  tənzimlənir,  əməyin  təşkili  formaları,  işçi-rəhbər 

münasibətləri formalaşdırılır və təkmilləşdirilir.  

İnzibati  üsullar  müəssisədə  qanunvericilik  aktlarının,  dövlət 

standartlarının  və  normativ  sənədlərin  tətbiqini,  daxili  qaydaların, 

təlimatların formalaşdırılmasını və onlara əməl edilməsini tələb edir.  

 

 Sosial-psixoloji metod  

 

Sosial  metod.  İdarəetmənin  üsullarından  biri  də  sosial-psixoloji 

metodlardır.  Sosial  metod  insanların  sosial  tələbatının  ödənilməsi  və 

sosial  inkişafının  təmin  olunması  ilə  idarəetmənin  həyata  keçirilməsi 

üsuludur.  

İdarəetmənin  sosial  metodu  rəhbər  işçi  münasibətlərində  işçilərin 

hüquqlarının  pozulmamasını,  onlarla  səmimi  rəftar  olunmasını  və 

onların sosial tələbatının ödənilməsi məsələlərini özündə əks etdirir.  

Burada sosial tələbat dedikdə, insanın maddi və mənəvi tələbatları 

sistemi başa düşülür. Qeyd edək ki, insan fəaliyyətinin əsasında mütləq 

mənada  sosial  tələbatlar  dayanır.  Belə  ki,  insan  öz  tələbatını  ödəmək 

üçün  fəaliyyət  göstərir  və  gəlir  əldə  edir.  Əldə  etdiyi  gəlirlə  o,  öz 

tələbatlarını  ödəməyə  müvəffəq  olur.  Deməli,  işçilərin  tələbatlarının 

ödənilməsi  yolu  ilə  onların  fəallaşdırılması,  kadr  kimi  yetişdirilməsi 

sosial  üsulun  əsas  məqsədlərindən  biridir.  Məsələn,  rəhbər  müəssisəyə 

işçi qəbul edərkən ona əmək haqqı təklif edir. O düşünməlidir ki, təklif 

etdiyi  əmək  haqqı  işçinin  minimum  yaşayışını  təmin  etməlidir.  Əgər 

təmin  etmirsə,  işçi  daim  iş  axtarışında  olacaq  və  istənilən  vaxt  o 

müəssisəni tərk etmək məcburiyyətində qalacaqdır.  

Sosial  tələbatın  ödənilməsi  iqtisadi  həvəsləndirmə  sistemlərinin 

tətbiqindən  də  istifadə  olunur.  İqtisadi  həvəsləndirmə  sisteminə  əlavə 

əmək  haqqını,  mükafatlandırma  sistemini,  maddi  yardımların 

verilməsini aid etmək olar.  

Həmçinin tələbatın ödənilməsinə müəssisənin hesabına əlavə təhsil 

alınması,  ixtisasların  artırılması,  kadrların  təkmilləşdirilməsi,  elmə 

yiyələnməsi, mənzil problemlərinin həlli məsələlərini də aid etmək olar.  

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  idarəetmədə  sosial  qayğının  rolu 

olduqca əhəmiyyətlidir. Müəssisələrdə işçilərin xidməti-nəqliyyat vasitə-

ləri  ilə  təmin  olunması,  onların  çalışdığı  müəssisə  də  və  ya  firmada 

rabitə 

xidmətlərinin 

dəyərinin 

ödənilməsi, 

pulsuz 

ictimai-iaşə 

xidmətlərinin  göstərilməsi,  kollektiv  gəzintilərin  təşkil  edilməsi  sosial 

metodlar sistemniə aiddir.  

İstirahət  günlərində,  asudə  vaxtlarında  qeyri  iş  saatlarında 

kollektivin  mədəni  istirahətini  təşkil  etmək  (konsert,  teatr  və  s.  mədəni 

kütləvi tədbirləri təşkil etmək) onlarda ruh yüksəkliyi yaradır.  

Müəssisədə  aparılan  sosial  siyasətə  sağlamlıq  və  səhiyyə 

xidmətlərinin  göstərilməsi  də  daxildir.  Sağlamlığın  qorunması,  işçilərin 

təhlükəsizliyinin  təmin  olunması,  bədbəxt  hadisələrdən  mühafizə 

tədbirlərinin həyata keçirilməsi və sığortalanması işçilərə sosial qayğının 

elementidir.  Bu  məqsədlə  müəssisədə  sağlamlıq  mərkəzlərinin,  idman 

komplekslərinin,  tibb  məntəqələrinin  fəaliyyəti  məqsədəuyğundur.  Bu 

cür 

imkanlardan 

istifadə 

olunması  əmək  kollektivinin  əmək 

qabiliyyətinin qorunub saxlanmasına və inkişafına şərait yaradır.  

Sosial  üsulun  tətbiqi  işçinin  əhval  ruhiyyəsini  artırmaqla  onda 

əməyə stimul yaradır. Bu məqsədlə də, sosial üsul insan amili üçün daha 

çox əhəmiyyət daşıyır.  

Psixoloji  metod.  İdarəetmədə  psixologiyanın,  psixi  proseslərin 

rolu  böyükdür.  Psixoloji  metod  işçinin  daxili  imkanlarını  araşdırmaq, 

onlardan istifadə etmək üsuludur.  

Psixoloji metod kollektivin psixologiyasına birbaşa və dolayı təsir 

göstərməklə onları əmək prosesində fəallaşdırır. Birbaşa təsir üsullarına 

işçini  tərifləmək,  vədlər  vermək,  istiqamətləndirmək,  fəxri  fərmanlarla, 

diplomlarla, medallarla təltif etmək, şərəf lövhəsinə şəklini vurmaq kimi 

üsullar aiddir.  

Psixoloji  metodun  dolayı  təsir  üsullarına  isə  ideya-siyasi 

tərbiyələndirmə,  kollektivin  ənənələrinin,  adətlərinin  qorunması  və 

inkişaf  etdirilməsi  kimi  məsələlər  aiddir.  İdeya-siyasi  tərbiyə  dedikdə, 

konstitusiyasının  ali  məqsədinə  hörmətlə  yanaşmağı,  dövlət 

direktivlərinə,  qanunvericilik  aktlarına  əməl  etməyi,  əməli  fəaliyyətdə 

dövlətin mənafeyini şəxsi mənafedən üstün tutmağı tələb edir.