Mst bu iktisodiy faoliyat natijalarini makrodarajada kayd etish va taxlil

MST - bu iktisodiy faoliyat natijalarini makrodarajada kayd etish va taxlil
kilish uchun foydalanadigan uzaro boglik kursatkichlar, klassifika -siyalar va
schetlar tizimidir.
Ichki iktisodiyot va «tashki Dune» ni kamrab oluvchi milliy schetlar
tizimini tuzish metodologiyasi «MST» kursining urganish predmeti bulib
xisoblanadi. Bu metodologiya kuyidagilarni uz ichiga oladi: schetlarni tuzish
tamoyillari va usullari, ularning mazmuni, MST kursatkichlar tizimi, ular
urtasidagi boglikliklar va ularii xisoblash usullari; umumiktisodiy schetlar tizimi
va undagi xar bir schetning iktisodiy jarayonlar va iktisodiyotni, tashki iktisodiy
faoliyat, xamda tarmoklararo balansni taxlil etishdagi roli va boshkalar.
Milliy schetlar tizimini tuzishdan maksad moddiy ne’matlar va xizmatlar
ishlab chikarish, daromadlarning tashkil topishi, taksimlanishi, kayta taksimlanishi
va ulardan foydalanish kursatkichlariii, shuningdek,
tashki iktisodiy faoliyat bilan boglik makroiktisodiy jarayonlar va ularning
natijalarini mikdoriy tomondan tavsiflash xisoblanadi. Bu tavsif resurslar va ulardan
foydalanishni uzaro boglik kursatkichlar va jadvallarda balanslash yordamida
amalga oshiriladi.
MST kursining urganish obyekti - bu tarmoklar, sektorlar, turli mulkchilik
shakllar va iktisodiy faoliyat turlari, iktisodiy jarayonlar va iktisodiy sektorlari
yigindisi kurinishidagi mamlakat va uning regionlari iktisodiyotidir.
Ushbu kursning asosiy vazifalari kuyidagilar xisoblanadi:
 iktisodiyotni tavsiflashda xalkaro statistika amaliyotida kullaniluvchi asosiy
tushuncha va kategoriyalar bilan tanishtirish;
 MST da kullaniladigan asosiy klassifikasiyalar va guruxlashlarni kurib chikish;
 Tovarlar va xizmatlar ishlab chikarish, daromadlarning tashkil topish,
taksimlanishi, kayta taksimlanishi va ulardan foydalanish, shuningdek boshka
makroiktisodiy kursatkichlar tizimini yoritib berish;
 makroiktisodiy kursatkichlar urtasidagi boglanishlarni ochib berish va xisoblash
usullarini urganish;

 ichki iktisodiyot va «tashki dunyo» ning aloxida schyotlarini tuzish

metodologiyasini tushuntirish;
 tarmoklararo balans tuzish metodologiyasini urganish;
 MST taxlilining asosiy yunalishlari va usullarini kurib utish.
2. MST ma’lumomlarning iste’molchilari
MXT ma’lumotlar asosiy iste’molchilari kuyidagicha
Xammadan oldin birinchi galda davlatni boshkaruv organlariga kerak. Sababi:
1. Bozor iktisodiyoti davrida davlat siyosatini ishlab chikarishda, ya’ni
solik va byudjet siyosati pul massasi, foiz kanday bulish kerak, inflyasiyaga
karshi kurash choralari, axolini ish bilan ta’minlash, axolini birinchi galda
davlatni boshkaruv organlariga ijtimoiy ximoyalash, daromadini taksimlash,
tashki savdoni siyosati va boshka makroiktisodiy muammolarini yechish
foydalanadi.
Yana asosiy iste’molchilardan biri korxonalar menejerlari, korparasiyani
raxbarlari va biznes raxbarlari ishlarida foydalanadi ya’ni, ular uzlarini korxona
kursatkichlari makroiktisodiyetni kay joyida katnashyapti. Bu bilan korxona uchun
investisiya, ishlab chikarishni kengaytirish, iktisodiy kon’yunktura taxlil kilish
uchun foidalanadi. Albatta yukoridagi ma’lumotlarni xisobga olgan xolda ishlash
sovodxonlikni bildirdi.
Uchinchi iste’molchi bu ilmiy tekshirish institutlari ular iktisodiyotni taxlil
kilishda va kelajak bashorati, xamda iktisodiy modellar yaratishda foydalandi.
Turtinchi foydalanuvchi bu oliy ukuv yurtlari. Eng asosiy iste’molchi xalkaro
tashkilotlar: BMT, Xalkaro Valyuta Fondi. Ular MXT ga tegishli standartlar ishlab
chikarishadi, shu bilan birga uz tashkilotlari vznoslarini aniklash, kredit berishni
asoslash va rivojlanayotgan davlatlarga uzaro yordam berishida foydalanadilar .

Shunday kilib MXT orkali iktisodchilar, davlat raxbarlari, olim-

iktisodiyotchilar, statistika orkali uzaro birlashadi

3. MST bilan xalk xujalugi balansi (XXB) urtasidagu munosabamlari.

Respublikamizning bozor iktisodiyotiga utish sharoitlarda statistikani
tubdan uzgartirish talab kilinadi. Shuni aytib utish kerakki, xozirgi paytda
makroiktisodiy kursatkichlar asosan xalk xujaligi balansidan (XXB) olinadi. XXB
balansda xalk xujaligi moddiy ishlab chikarish va noishlab chikarish kabi ikkita
coxaga ajratilib, u yaratuvchi va yaratilmaydigan mexnat nazariyasiga tayanadi. Bu
xolat xalk xujaligini bir butunligicha taxlil kilishga imkon bermaydi.
Bu tizimda XXB da topib bulmaydigan tashki iktisodiy alokalar tyrrisida
tula axborotlarga ega bulinadi.
Barcha rivojlangan mamlakatlar uz iktisodiy kudrati va axoli turmush
darajasi kursatkichlarini mxt yordamida xisoblaydilar va uzaro takkoslaydilar.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalkaro tashkilotlari bunday tizimga utishni xap
tomonlama ragbatlantirmokdalar.
Aslini olganda, MXT va XXB tizimlari bir-biriga yakin tizimlar. Ikkala
tizimda xam moddiy ishlab chikarish va xizmat kursatish jarayonlari tan olinadi.
Lekin ularni xisobga olish bu ikkala tizimda bir-biridan fark kiladi, ya’ni XXB
tizimida yalpi ijtimoiy maxsulot va milliy daromad fakat moddiy ishlab chikarish
soxalarida yaratiladi, deb xisoblanadi. XXB tizimida xizmat kursatish xisoboti

milliy daromadni taksimlash va kayta taksimlash jarayonida sarf-xarajatlar sifatida

xisobga olinadi.
MXT da moddiy ishlab chikarish va xizmat kursatish xisobotida bunday fark
kilinmaydi. Xizmat kursatish natijasida yaratilgan kiymat moddiy ishlab chikarishda
yaratilgan kiymat bilan bir xil mavkega ega, deb karaladi. Bu esa mamlakatda
yaratilgan yalpi ichki maxsulotni va milliy daromadni tula xisobga olish imkonini
yaratadi.