Muallifdan bismillohir Rohmanir Rohiym

Haqsizlikni ko‘rsam qalbim bozillar,
Vo darig‘, mum tishlab turar fozillar.

Esingdami bu satrlar? Fozillar nechun mum tishlaydilar, anglab yetmadingmi? Sen aqlli yigitsan. Do‘stlar uchun ming bir fazilating ham kam, dushman uchun bir fazilating ham ko‘p ekanini bilasan. Odam bu dunyoga yalang‘och keladi. Ketishida o‘zi bilan hech nima olmaydi. Ololmaydi. Unga ikki quloch surp, ikki quloch yer kifoya. Hech narsasiz kelib, hech narsasiz ketishini bilsa ham bir chimdimgina umrida boylik talashadi, amal talashadi, obro‘ talashadi. Sen Xudoga shukr qil. Biz bunday bachkana narsalardan ustun turdik.

— Men bir ko‘hna kitobda o‘qiganman: kimiki o‘z nafsini xor tutsa, Xudo uning qadrini oshirarkan. Kimki o‘z nafsini izzat qilsa, Xudo bandalari oldida uni xor qilarkan.
— Ayni haqiqat bu. Eshit:

Ko‘kdagi qush pastdan luqma izlaydi,
Pastda sayyod ov qilmoqni istaydi.
G‘alati bu manzara.
Samodagi tuzoq nima ham bilmagay,
U hech kimga itoat ham qilmagay
Bir qara-ya, bir qara.

Angladingmi? Endi yo‘lga otlan. Sen bilan mening joyim samolarda.

— Samolarda? Yerda-chi? Bunda kim kurashadi? Kim adolat uchun boshini tikadi? Siz aytgan edingizki «Nafsi yomon katta baliq og‘zin ochib, yutdi kichik baliqlarni daryoda hey...» Shunday bo‘lib qolaveradimi? Ayting?
Nechundir javob bo‘lmadi. Anvar ajablanganicha qaddini ko‘tarib atrofga alangladi. Asqar Qosimning ovozi o‘rniga hamxonalarining xurragi eshitilib, entikdi. «Men chindan shoir bilan suhbatlashdimmi yo alahsirab o‘zim bilan o‘zim gaplashdimmi? Asqar aka nimaga da’vat etdi? Yo nurdan elchi bo‘lib keldimi?»
— Sen o‘zing bilan o‘zing gaplashding. Biz elchi yubormaymiz.
Anvar tanish ovozni eshitib, shoshilganicha derazaga qaradi: derazadan nur poyandoz kabi tushib turardi.
— Nima uchun meni yo‘ldan qaytardingiz? Asadbeklar bilan ketganimda bu ko‘rgilik yo‘q edi.
— Bu bizning istagimiz emas, taqdiring shunday. Taqdirdan hech yoqqa qochib qutula olmaysan. Sen endi bu dunyoda yashay olmasligingga amin bo‘ldingmi? Senga so‘nggi imkoniyat beramiz. Istasang, ustozing Hikmat O‘rolov bilan uchrashtiramiz.
— Istayman.
— Nurga oyoq qo‘y.
Ko‘z ochib yumgunicha Anvar o‘zini safolik boqchalari bor go‘zal manzarali bir yerda ko‘rdi. Hikmat O‘rolov favvora yonida o‘tirardi. U qo‘lidagi kitobni qo‘yib, o‘rnidan turdi:
— O‘, azizim, sizni ko‘rganimdan bag‘oyat xursandman. Qarang, ilohiy osoyishtalikka ham yetishdim.
— Sizni oxir-oqibat yedi, u maraz! — dedi Anvar.
— Unday demang, azizim. Men xursandman. Xudo jonimni do‘stlarim qo‘li bilan emas, g‘animlarim qo‘li bilan olganidan ham quvonaman. Dushmaning qo‘lidan qazo topmoq ham bir baxt, azizim.
— Bu gapingizda jon bor. Muhimi — siz jallodingiz umridan ko‘proq umr ko‘rasiz.
— Yanglishmang. Hali ular ko‘p yashaydilar. Ular omadli odamlar. Eshitmaganmisiz, omadli odamlarning xo‘rozi ham tuxum qilarkan. Bilasizmi, arablar qahva ichishayotganda nima deydilar? Ular der ekanlarki, birinchi qultum achchiq — hayot kabi, ikkinchisi— lazzatli — muhabbat kabi, uchinchisi — sirli — o‘lim kabi. Biz uchchala qultumni ichib bo‘ldik. Sirning tagiga ham yetdik. Endi navbat sizniki.
— Siz ham meni chorlaysizmi?
— Boshqa yo‘l yo‘q-ku?
— Har bir odam tug‘ilganidayoq o‘limga mahkumdir. U umri bo‘yi hukmning ijrosini kutib yashaydi. Har kuni bir o‘lib, bir tiriladi. Hukm qay holda, qachon ijro etiladi — Xudo biladi.
— Hukm ijrosini tezlatmoq mumkin.
— Shoshilmang. Men hali bir masalani hal qilib olishim kerak.
— Qanday masala? Balki birga yecharmiz?
— Masala shuki, odam bolasi har bir narsani oldindan bilishni istaydi. Ko‘p narsalarga oldindan tayyorgarlik ko‘radi. Ammo o‘lim onlarini kam o‘ylaydi, kam tayyorlanadi. Xo‘sh, so‘nggi nafas qanday bo‘ladi? Nahot odam bu bilan qiziqmasa? Birinchi nafas, ko‘z ochib dunyoni ko‘rish o‘z ixtiyorida emas. Ammo so‘nggi nafasiga tayyorlanishi mumkin-ku? Pokiza holda ketadimi bu dunyodan yo harom holidami — o‘ziga bog‘liq-ku?
— Siz, azizim, masalaning bu tomonidan xotirjam bo‘ling. Sizning safaringiz xayrli, bu olamga pokiza holda kirib kelasiz. Qo‘ying, u g‘ovak qamishlarni, balchiqqa belanib yashayverishsin. Siz bag‘rimizga keling.
Hikmat O‘rolov shunday deb ko‘zdan yo‘qoldi. Anvar nur oqib kirayotgan deraza ro‘parasida yolg‘iz qoldi. Yo‘q, u yolg‘iz emasdi. U bu dunyoni tark etgan yaxshilarning ruhi bilan birga edi. Bunday holat uch kun takrorlandi. Uchinchi kuni ovqat ham yemadi. Chanqaganini ham sezmadi. Behalovat tunda yana tanish ovozni eshitdi. Yana derazadan nur oqib kirdi.
— O‘rningdan tur, choyshabni ol. Uzunasiga yirtib, arqon qilib esh. Hojatxonaga chiq. Derazadagi temir panjaraga arqonning bir uchini bog‘la. Bir uchini sirtmoq qil. Uch-to‘rt daqiqa kifoya. Biz seni butunlay olib ketamiz. Istasang xat yozib qoldir. Xolidiyni aybla. U tinchini yo‘qotsin...
Ovoz tindi. Ammo Anvarning ruhiga egalik qilayotgan shaytoniy his uni o‘rnidan turishga, choyshabni olib yirtishga undayverdi. Nihoyat, u o‘rnidan turdi-da, choyshabni olib yirtdi. Arqon qilib eshdi. So‘ng eshik tomon yurdi. Ostonaga yetganida iziga qaytdi. Qog‘oz-qalam olib yozdi. G‘ira-shirada yozayotgan xatlari beo‘xshov chiqayotganligiga e’tibor ber- madi.
Tasodifni qarangki, uning yozganini o‘sha — yonog‘ida tukli xoli bor navbatchi hamshira birinchi bo‘lib o‘qidi:

Boshginamga ag‘anagan, katta tog‘lar, alvido!
Men ketarman hasratlanib, ruhi sog‘lar alvido!
Bu dunyoning sho‘rishiga navnihollar tebraning,
Esliroq bog‘boni yo‘q, qoldi bog‘lar alvido!
Asqar Qosim.

Hamshira buni o‘qib, tushunmay yelka qisdi-da «qiziq, g‘irt jinni ekan-ku», deb qo‘ydi.