Muhammad al-xorazmiy nomidagi tatu qarshi filiali

Yoshlar muxiti va submadaniyat. Deviant xulq.
Reja:

1.Yoshlar muhiti

2. Submadaniyat
3. Deviant xulq

Yoshlar dunyo aholisining katta qismini tashkil qiladi. Ko'pchilik, ayniqsa yoshlar bolalar, masalan, toza va xavfsiz ichimlik suvidan foydalanish bilan bog'liq ekologik xavf-xatarlarga juda moyil. Hozirgi davrda kelajak avlodlar tashvishlarini ifodalash siyosat ishlab chiqish sharoitida qiyin. Mamlakatimizda yoshlar masalasi xar doim davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Yoshlarga oid davlat siyosati – bu davlatning demokratik taraqqiyot yo‘lida rivojlanishida yoshlarni muhim strategik kuch sifatida tan olishi, zamonaviy dunyoda yoshlarning ehtiyojlari, ularning mavjud demokratik muhitga to‘g‘ri moslashuviga yo‘naltirilgan qonunchilik va ijro etish xususiyatining yig‘indisi hamda o‘zining yoshlarga nisbatan boshqaruv va ijtimoiy funksiyalarini demokratik siyosiy tizim, xalqaro yoxud milliy huquq normalari talabi darajasida to‘liq bajarishidir. Yosh avlod vakillarining manfaatini, boshqa ko‘pchilik qatlamlar vakillarining manfaatiga qarshi qo‘ymasdan, umummilliy manfaat bilan uyg‘unlashtirish – yoshlar siyosatining asosiy vazifasidir. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda yoshlarga oid davlat siyosati tubdan isloh etilib, ularning huquqiy va siyosiy madaniyatini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilib, qator maqsadli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Ushbu soha muayyan darajada rivojlantirildi, jumladan, yoshlar huquqiy va siyosiy madaniyatini yuksaltirishning o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish, yoshlarning ijtimoiy-siyosiy tadbirlardagi ishtiroki orqali huquqiy-siyosiy madaniyatining shakllanishi, ularning huquqiy va siyosiy madaniyatini yuksaltirishda davlat va fuqarolik jamiyati institutlarining hamkorligiga zamin yaratuvchi huquqiy baza yaratildi. Mamlakatimizda jismonan sog’lom, ma’nan yetuk va intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan yosh avlodni shakllantirish bo’yicha yagona tizimni yaratish borasida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2017 yil 30 iyun kuni O’zbekiston yoshlar ittifoqi tashkil etildi.

O’z navbatida, Yoshlar ittifoqining tashkil etilishi, mamlakatda yoshlarga oid davlat siyosatni yangi bosqichga olib chiqilishiga, yoshlar xayoti, ularning kelajagi uchun yangi sahifa ochilishiga sobit qadam bo’ldi.
O’zbekiston tajribasida amalga oshirilmagan, ya’ni 30 yoshga to’lmagan yosh kadrlarni vazir o’rinbosari, hokim, hokim o’rinbosari, hamda korxona va tashkilot rahbari lavozimlariga tayinlash tizimi joriy etildi. Amaliy psixologiyaning bugungi kundagi eng muhim va dolzarb vazifalaridan biri layoqat kurtaklarini ilk yoshlikdan aniqlash, intellekt darajasiga ko‘ra shaxs qobiliyatlari yo‘nalishini ochib berishdir. Shuning uchun ham hozirda ko‘plab intellekt testlari va qobiliyatlarni diagnostika qilish usullari ishlab chiqilgan va ular muvaffaqiyatli tarzda amaliyotda qo‘llanmoqda. So'nggi paytlarda yoshlar jinoyati muammosi tobora keskinlashib bormoqda. Zamonaviy jamiyatda jamiyatning axloqiy va ijtimoiy normalarini deformatsiya qilish, yoshlar muhitida antisosional munosabat va stereotiplarni rivojlantirish, yoshlar jamiyatining maxsus deviant va kriminal subkulturasini shakllantirish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Yoshlarning jinoiy submadaniyati bu voyaga etmaganlar va jinoiy guruhlarga birlashgan yoshlarning turmush tarzidir. Bu yoshlar muhitini kriminallashtirishning asosiy mexanizmi bo'lib, odatiy o'spirin va yoshlar subkulturasidan o'zining ijtimoiy va jinoiy tarkibiga ko'ra farq qiladi; odamlarning xulq-atvoriga ta'sir qilishning aniq totalitar usullari; o'qituvchilar va kattalar tomonidan yopiq; qat'iy jinoiy axloq va jazo choralarining mavjudligi; uning ishtirokchilarining holati-rolini tartibga solish va tartiblashtirish. Yoshlar orasida xuquqiy tarbiyaviy ishlarini tashkil etish va sodir etiladigan xuquqbuzarlikning oldini olish borasidagi pedagogik faoliyatni yanada kuchaytirish uchun quyidagilarni amalda oshirish kerak. Umumiy ta’lim maktablarida, xuquqiy maktablarida, xuquqiy bilimlarni targ‘ib qiladigan xonalar tashkil qilishga alohida ahamiyat berish.
Barcha maktablarning sud, prokuratura,advakatura,birinchi navbatda voyaga etmaganlar ishlari bilan shug‘ullanuvchi komissiyalar bilan aloqani mustaxkamlashi. Doimiy ravishda ilg‘or tajribalarni o‘rganish, ommalashtirish va ularni keng tadbiq etishi kerak.
XX asrning 60-yillari oxirida sotsiologlar jamiyatda va madaniyatda yuz berayotgan jarayonlarni izohlash uchun yangi submadaniyat tushunchasini fanda qo‘llay boshlashdi.
Submadaniyat(lotincha:sub–“ost” va madaniyat) jamiyatshunoslik, antropologiya va madaniyatshunoslik atamasi boʻlib, jamiyat madaniyatining keskin farqlanuvchi bir qismini anglatadi. Submadaniyat - bu turli ijtimoiy guruhlar madaniyati, deb qaraladi. Submadaniyatga ijtimoiy qatlamlar: shaharliklar, qishloq aholisi, yoshlar, ishchilar, dehqonlar, o‘rta qatlam, quyi qatlam va hatto yuqori qatlam kiradi. Gap shundaki, shu qatlamga kiruvchi kishilar faqatgina o‘zlarining qatlamiga tegishli madaniyatni yoqtiradilar, qolgan qatlamlardagi madaniyat turi ularga begonadek, tushunarsiz ko‘rinadi. Sababi esa submadaniyat har bir o‘ziga tegishli guruhni boshqa guruh madaniyatlaridan “izolatsiya”da saqlaydi. Masalan, eng rivojlangan va faol bo‘lgan yoshlar submadaniyati. Yoshlar submadaniyatining markazini musiqa tashkil qiladi (asosan, pop va rok musiqalari). Submadaniyat ichida oʻziga xos kiyinish, jargon, hatti-harakat va boshqa madaniy normalar boʻlishi mumkin. Submadaniyatlar milliy, demografik, professional, geografik va boshqa asoslarda shakllanishi mumkin. Bundan tashqari yoshlar orasidagi submadaniyatlar alohida ajratiladi.
Aniq ta'riflar turlicha bo'lishiga qaramay, Oksford ingliz lug'atida submadaniyat "katta madaniyat doirasidagi madaniy guruh bo'lib, ko'pincha katta madaniyat bilan farq qiladigan e'tiqod yoki qiziqishlarga ega" deb ta'riflanadi.
Submadaniyatni tanqid qilish xususiyati hukmron bo'lgan ijtimoiy me'yorga qarab salbiy deb qabul qilinishi mumkin. Shaxsning submadaniyati modelini bosqichma-bosqich qabul qilishi unga shu nuqtai nazardan o'sib boruvchi maqomni beradi, lekin ko'pincha, uni boshqa model hukm suradigan joydan tashqaridagi, kengroq ijtimoiy sharoitdagi maqomidan mahrum qiladi. Sotsiologlar Gari Alan Fayn va Sherril Klaynman 1979 yilda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, submadaniyat potentsial a'zoni guruhga xos bo'lgan artefaktlarni, xatti-harakatlarni, me'yorlarni va qadriyatlarni qabul qilishga undash uchun xizmat qiluvchi guruhdir.
Ayrim oilalarda erkaklarning bola tarbiyasidagi ishtiroki kam vaqtni egallaydi. Shu sababli, bugungi kunda ko‘cha bezori, deviant xulqi buzilgan bolalar paydo bo'lmoqda.
Ma’lumki, oila va qarindoshlik munosabatlari har qanday kishi hayotining zaruriy qismi hisoblanadi. Oilaviy munosabatlar er va xotin, ota-onalar va bolalar, aka-ukalar va opa-singillar o‘rtasidagi munosabatlar har jihatdan iliq va qoniqarli bo'lishi mumkin. Ammo bu munosabatlar yoshlarni chuqur umidsizlik va gunohkorlik tuyg'ulariga yetaklovchi muammolar va ixtiloflar bilan ham to'ladir. «Oilaviy hayotning «qorong'u tomonlari» televideniye va boshqa ommaviy axborot vositalarida namoyish qilinadigan ayrim ko'rkam manzaralariga ziddir. Oilaning buzilishiga va ajralishiga olib keladigan ziddiyatlami, janjallarni hisobga olgan holda, oilaviy hayotning o'ziga tortmaydigan ko'pgina salbiy tomonlari ham mavjud. Ba’zari ruhiy kasalliklar ham oilaviy munosabatlar xarakteriga ta’sir etadi. O'zining salbiy oqibatlariga ko'ra, oilaviy hayotdagi agressivlik, ichkilikbozlik, giyohvandlik va boshqa illatlar og'ir holatlar hisoblanadi* (30, 450). «Ayniqsa, ota-onalar ajralishining bolalarga o'tkazadigan salbiy ta’sirini baholash juda qiyin. Ajralish oldidan ota-onalar o'rtasidagi tortishuvning qanchalik kuchli ekanligiga, bolalaming yoshiga. ulaming qarindoshlari bor-yo'qligiga, farzandning ajralgan otaonaga bo'lgan munosabatlariga, har ikki ota-onaning tez-tez ko‘- rishib turish imkoniyatining bor-yo'qligiga ko'p narsa bog'liq. Bular va boshqa bir qator omillar bolaning ko'nikish jarayoniga ta’sir ko'rsatadilar. Hatto oiladagi ruhiy-ma’naviy tanglikni bolalar tezda seza olish qobiliyatlariga egadirlar. Ajralish holatlarining salbiy oqibatlari ular uchun nihoyatda og'ir kechadi.