Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborat texnologiyalari univesiteti

Ishni bajarish tartibi

11 - AMALIY ISHI

Mavzu: Murakkab so‘rovlar yaratish

Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidan foydalanib TOP, LIMIT yoki ROWNUM lardan foydalanishni o`rganish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi shakllantirilgandan so`ng undan unumli foydalanishni tashkil etish maqsadida TOP, LIMIT yoki ROWNUM lar orqali so`rovlar yaratish.
Uslubiy ko`rsatmalar: SQL LIMIT va SQL TOP operatorlarining vazifasi belgilangan satrlarni chaqirishdan iborat. SQL TOP operatori MS SQL Serverda ishlaydi, SQL LIMIT operatori esa MySQLda va Oracle da ROWNUM operatori ishlaydi ularnig vazifasi bir hil.
SQL Server / MS Access Syntax:
SELECT TOP number|percent column_name(s)
FROM table_name
WHERE condition;
MySQL Syntax:
SELECT column_name(s)
FROM table_name
WHERE condition
LIMIT number;
Oracle Syntax:
SELECT column_name(s)
FROM table_name
WHERE ROWNUM <= number;
Misol. MS SQL Serverda ishlash
SELECT TOP 3 * FROM Customers;
Misol. SQL da ishlash
SELECT * FROM Customers
LIMIT 3;
Misol. Oracleda ishlash
SELECT * FROM Customers
WHERE ROWNUM <= 3;

12 - AMALIY ISHI

Mavzu: SQL tilida INDEX yaratish

Ishdan maqsad: MySQL maxsus ustun qiymatlariga ega qatorlarni tezda topish uchun indekslardan foydalanishni o`rganish.

Masalani qo`yilishi: Bu laboratoriya ishida MySQL indekslari, shu jumladan indekslarni yaratish, indekslarni o'chirish, jadvalning barcha indekslarini sanab o'tish va MySQLda boshqa muhim ko'rsatkichlar bilan ishlanadi.
Uslubiy ko`rsatmalar: MySQL maxsus ustun qiymatlariga ega qatorlarni tezda topish uchun indekslardan foydalanadi. Indekssiz MySQL tegishli satrlarni topish uchun butun jadvalni skanerdan o'tkazishi kerak. Jadval qanchalik katta bo'lsa, u sekinroq qidiradi.
Indekslarni yaratish(creating indexes) - sizni indeks tushunchasi bilan tanishtiradi va jadvalning bir yoki bir nechta ustunlari uchun indeks qanday yaratilishini ko'rsatib beradi.
Indekslarni o'chirish(removing indexes)- jadvalning mavjud indeksini qanday olib tashlashni ko'rsatib beradi.
Jadval indekslarini ro'yxatlash(listing table indexes) - barcha indekslarni yoki jadvalning o'ziga xos indekslarini ro'yxat qilish to'g'risida ma'lumot beradi.
Noyob indekslar(unique indexes) - ustunlarda saqlanadigan aniq qiymatlarni ta'minlash uchun noyob indekslardan foydalanadi.
Prefiks indekslari(frefix indexses) - belgilar qatori ustuniga indeks yaratish uchun prefiks indeksidan qanday foydalanishni ko'rsatib beradi.
Ko'rinmas indekslar (invisible indexes) - indeks ko'rinishini qamrab oladi va indeksni ko'rinadigan yoki ko'rinmas qilib ko'rsatishni ko'rsatadi.
Kichik indekslar (descending indexes) - so'rov samaradorligini oshirish uchun pasayadigan indekslardan qanday foydalanishni ko'rsatib beradi.
Kompozit indekslar (composite indexes) - kompozit indekslarning qo'llanilishini tasvirlaydi va sizning so'rovlaringizni tezlashtirish uchun ularni qachon ishlatishingizni ko'rsatadi.
Klasterli indekslar (clustered indexes) - InnoDB jadvallaridagi klasterlangan indekslarni tushuntiradi.
Indeksning kardinalligi (index cardinatily) - indeksning kardiologiyasini tushuntiradi va shou indekslari buyrug'i yordamida uni qanday ko'rishni ko'rsatib beradi.
FOYDALANISH INDEX (use index hint) - jadvalda satrlarni topish uchun so'rovlar optimallashtiruvchisiga belgilangan indekslarning yagona ro'yxatidan foydalanishni ko'rsatishda USE INDEX maslahatini qanday ishlatishni ko'rsatib beradi.
FORCE INDEX hint - jadvaldan ma'lumotlarni tanlash uchun so'rov optimizatorini belgilangan indekslardan foydalanishga majbur qilish uchun FORCE INDEX ko'rsatmalaridan qanday foydalanishni ko'rsatib beradi.
Quyida bazi asosiy so’rovlar sintaksisi bilan tanishamiz:
Index (ko’rsatkich) yaratishning MySQLdagi umumiy sintaksisi:
CREATE INDEX indeks_nomi
ON jadval_nomi (ustun1, ustun2, ...);
Masalan:
1) CREATE INDEX familiya
ON shaxslar (familiya);
2) CREATE INDEX FISH
ON shaxslar (familiya, ism, sharif);
Index (ko’rsatkich)ni ko’rsatishning MySQLdagi umumiy sintaksisi:
1) Show indexes from jadval_nomi;
2) Show keys from jadval_nomi in malumotlar_bazasi_nomi;
Index (ko’rsatkich) o’chirishning MySQLdagi umumiy sintaksisi:
1) Oracle bazada:
DROP INDEX jadval_nomi.indeks_nomi;
2) MySQL 5.6.16 da:
ALTER TABLE jadval_nomi
DROP INDEX indeks_nomi;
Kabi komandalar orqali amalga oshiriladi.

13 - AMALIY ISHI

Mavzu: Tasavvur (VIEW) yaratish va undan foydalanish

Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidan foydalanib tasavvurlar yaratish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi shakllantirilgandan so`ng ob`yektlarda tasavvurlarni yaratish va VIEW dan foydalanish.
Uslubiy ko`rsatmalar: Ba’zi hollarda SELECT operatorini natijasi emas, tasavvur obyekti bo‘lganda edi, unga oddiy ma’lumot bazasini oddiy jadvali kabi murojaat qilinar edi. Ko‘p hollarda esa MB uchta jadvaldan iborat ekanligini xisobga olmay, bitta tasavvur ob’yekti bilan ishlanar edi. Shuning uchun ham MySQLda tasavvurlardan ya’ni VIEWdan foydalaniladi.
Ma’lumotlar bazasi jadvallardan tashkil topadi. Jadvallar aloxida fayl ko‘rinishida, yoki birorta faylni bo‘lagi bo‘lishi mumkin.
Ma’lumki, SELECT operatori yordamida virtual jadvallar yaratish, ya’ni vaqtinchalik jadvallar yaratish mumkin. Bunday jadvallar vaqtinchalik bo‘lib, yaratgan foydalanuvchi o‘zi undan foydalanishi mumkin.
Tasavvurlar ham vaqtinchalik jadvallar bo‘lib, ular ko`p foydalanuvchilarga murojaat qilishi mumkin va u ma’lumot bazasidan majburan olib tashlanguncha mavjud bo‘ladi.
Tasavvurlar MB oddiy jadvallariga o‘xshash bo‘lib, ma’lumotlar saqlovchi fizik obyekt hisoblanmaydi. Tasavvurlarda ma’lumotlar jadvallardan tanlab olinadi.
Tasavvurlar foydalanuvchilardan jadvallarni ba’zi ustunlarini yashirish yoki ko‘pincha foydalanuvchiga kerakli bo‘lgan bir nechta jadvaldan bitta yaratish kerak bo‘ladi.
VIEW yaratish va o’chirishning so’rovi sintaksisi
CREATE VIEW tasavvur_nomi AS
SELECT ustun1, ustun2, ...
FROM jadval_nomi
WHERE shartli_tenglik;
DROP VIEW tasavvur_nomi;
Masalan:
CREATE VIEW Braziliya_xaridorlari AS
SELECT xaridor_familiyasi, xaridor_ismi
FROM xaridorlar
WHERE mamlakat = "Braziliya";
DROP VIEW Braziliya;

14-AMALIY ISH

Mavzu: SQLda protseduralar yaratish

Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasi uchun protsedura yaratish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi shakllantirilgandan so`ng ob`yektlarda proseduralarni yaratish va ulardan foydalanish.
Uslubiy ko`rsatmalar:
Protsedura bu ma'lumotlar bazasida saqlanadigan oddiy skript tilidagi kichik dastur hisoblanadi. (subprogram kabi). MySQL holatida protseduralar MySQL-da yoziladi va MySQL ma'lumotlar bazasida/serverda saqlanadi.
MySQl da protdedura bilan ishlashning umumiy sintaksisi:
Protsedura yaratish:
delimiter //
create procedure protsedura_nomi(protsedura prototipi)
begin
{protsedura so’rovlar amallar… maydoni}
end//
protsedurani chaqirish:
call protsedura_nomi(@prototip)//
protsedura natijasini ko’rish:
select @prototip;
Eslatma: delimiterning vazifasi shuki bu kodlarni bitta satrda emas bir necha satrlarda yozib birlashtirish imkonini beradi. Delimiter belgisi orasida proseduraning kodi yoziladi. Uning sintaksisi:

14.1-AMALIY ISH
Mavzu: SQLda triggеrlar yaratish

MySQLda, trigger - bu bog'langan jadvalda sodir bo'lgan kiritish, yangilash yoki o'chirish kabi hodisaga javoban avtomatik ravishda chaqiriladigan saqlanadigan dastur. Masalan, jadvalga yangi qator qo'yilishidan oldin avtomatik ravishda ishga tushadigan tetikni belgilashingiz mumkin.

MySQL INSERT, UPDATE yoki DELETE voqealariga javoban ishga tushadigan triggerlarni qo'llab-quvvatlaydi.
SQL standarti triggerlarning ikki turini aniqlaydi: qator-darajali triggerlar va bayonot darajasidagi triggerlar. Qo'shilgan, yangilangan yoki o'chirilgan har bir satr uchun qator darajasidagi trigger faollashadi. Masalan, agar jadvalda 100 satr qo'shilgan, yangilangan yoki o'chirilgan bo'lsa, ta'sirlangan 100 ta satr uchun trigger avtomatik ravishda 100 martta chaqiriladi. Qancha qator qo'shilgan, yangilangan yoki yo'q qilinganidan qat'iy nazar, bayonot darajasidagi trigger har bir operatsiya uchun bir martta bajariladi.

MySQL da tiriggerlarning yaratilish umumiy sintaksisi:

CREATE TRIGGER trigger_nomi trigger_joylashishi trigger_buyrug’i
ON jadval_nomi FOR EACH ROW trigger_tanasi;
Bu yerda trigger ishlatilishi turlari:
1) Before (oldidan)
2) After (oxiridan) va boshqalar.
Trigger buyruqlari turlari:
1) Insert (kiritish)
2) Update (yangilash)
3) Delete (o’chirish) va boshqalar

15-AMALIY MASHG‘ULOT

Mavzu: Dasturlash tillari va ma’lumotlar bazasi yordamida oddiy interfeys yaratish.
Amaliy mashg‘ulotining maqsadi: MSSQL da tashkil etilgan jadvallarni C++ dasturlash tiliga bog‘lash va oddiy interfeys yaratishni o‘rganish
Masalaning qo‘yilishi: C# dasturining ma’lumotlar bazasi bilan ishlaydigan komponentalarni o‘rganish va ular ishtirokida ma’lumotlar bazasi ma’lumotlari bilan oddiy interfeys yaratish. Ma’lumotlar bazasi sifatida MSSQL va interfeys sifatida C# dasturlari o‘rtasida aloqa o‘rnatish.
Mavzu bo‘yicha nazariy ma’lumotlar:
Visual Studio - bu Microsoft fermasining dasturiy platformasidir (IDE). U kompyuter dasturlarini, shuningdek veb-saytlarni, veb-ilovalarni, veb-xizmatlarni va mobil ilovalarni ishlab chiqish uchun ishlatiladi. Visual Studio – Microsoft dasturiy ta’minotini ishlab chiqish platformalaridan foydalanadi. Bunga misol sifatida Windows API, Windows Forms, Windows Presentation Foundation, Windows Store va Microsoft Silverlight platformalarini aytish mumkin. Dastur mahalliy kodni ham, boshqariladigan kodni ham ishlab chiqarishi mumkin.
C# dasturlash tilli hozirda rivjojlanib borayotgan ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash tillaridan biri hisoblanadi. Ushbu ko‘p paradigmali dasturlash tili ¬– ko'p qirrali, o‘rganish juda oson va ob’ektga yo'naltirilgan tildir ham.
C# dasturlash tili – bu turli xil kasblarni qamrab oladigan keng ko‘lamli maqsad va vazifalarni bajarish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan zamonaviy, umumiy maqsadli dasturlash tilidir.
C# dasturlash tilida ma’lumotlar bazasi bilan ishlaydigan DataGridView, DataSet, SqlConnection, SqlCommand, SqlDataAdapter, OleDbConnection, OleDbCommand, OleDbDataAdapter va boshqa shu kabi komponenta bo‘limlari mavjud. Ular orqali ma’lumotlar bazasi ustida amallar bajarilishi mumkin.
1.Keling o’zimiz yaratgan ma’lumotlar bazasiga kirishni parol orqali amalga oshirish dasturini python dasturlash tili orqami amalga oshiraylik.