Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnalogiyalar

Arifmetik operatorlar. Mikroprotsessorning arifmetik buyruqlari ikkilik va o’nlik (ikkilik 
ko’rinishida kodlangan) sinf buyruqlarga bo’linadi. Ikkinchi ko’rinishidagi sinf buyruqlari 
kamdan-kam ishlatiladi chunki ular hotira hajmini ko’p egallaydi.
Barcha arifmetik buyruqlar ishorali va ishorasiz bo’lishi mumkin. Ishorali buyruqlar manfiy va 
musbat sonllar ustida bajarilishi mumkin bo’lsa, ishorasiz buyruqlar esa faqat musbat sonlar 
ustida.
Assembler tilining arifmetik buyruqlarni to’rtda guruhga bo’lishni lozim topdik:
1.
Qo’shish operatorlari
2.
Ayirish operatorlari
3.
Ko’paytirish operatorlari
4.
Bo’lish operatorlari
Shu guruh operatorlarini ko’rib chiqamiz.
Qo’shish operatorlari:
ADD (qushish) ikkita operand (so’z yoki bayt) yig’indisini hisoblaydi. Amal natijasi birinchi 
operand o’rniga yoziladi.
Misollar:
ADD AX, BX ; AX-registrga BX-registrni qo’shish 
ADD AX, Mem ; AX-registrga Mem-o’zgaruvchini qo’shish
ADD Mem, AX ; Mem-o’zgaruvchiga AX-registrni qo’shish 

---

ADD AL, 40 ; AL-registrga 40-o’nlik konstantani qo’shish
ADD AL, 4Ah ; AL-registrga 4A-o’n oltilik konstantani qo’shish 
ADD AL, 101010b ; AL-registrga 101010-ikkilik konstantani qo’shish
ADD AL, 44o ; AL-registrga 44-sakkizlik konstantani qo’shish 
Ushbu buyruqda ikkita o’zgaruvchi qiymatlarini va birinchi bo’lib konstanta ko’rsatish 
ta’qiqlanadi, ya’ni xatoga olib keladi.
ADD A, B
ADD 10, AL
INC (inkrement) operand qiymatini birga oshiradi.
INC АХ ; AХ+1 
Ayirish operatorlari:
1. SUB (ayirish) birinchi operanddan ikkinchi operand qiymatini ayiradi (operandlar bayt yoki 
so’z bo’lishi mumkin). Amal natijasi birinchi operand o’rniga yoziladi.
Misollar:
SUB AX, CX ; AX−CX → natijasi AX 
SUB AX, Mem ; AX−Mem → natijasi AX
SUB Mem, AX ; Mem−AX → natijasi Mem 
SUB AL, 10 ; AL−10 → natijasi AL
Ushbu buyruqda ham ikkita o’zgaruvchi qiymatlarini va birinchi bo’lib konstanta ko’rsatish 
ta’qiqlanadi. 
DЕC (dekrement) operand qiymatini birga kamaytiradi.  
Masalan:
DEC CХ ; CХ−1
NEG (ishora belgisini almashtirish) nol’ qiymatidan operand qiymatini ayiradi. Natijasi operand 
o’rniga yoziladi.

---

Masalan:
NEG АХ ; −(АХ) → АХ
СМР (ikkita operandlarni solishtirish) birinchi operanddan ikkinchi operand qiymatini ayiradi, 
SUB amalidan farqi shundaki u operand qiymatlarini o’zgartirmaydi natijasini bayroq-
registrlarga o’rnatadi
Misollar: 
СМР АH, ВL ; (АХ)−(ВХ)
CMP Mem, AX ; (Mem)−(AH) 
CMP AL, 10 ; (AL)−10
Ko’paytirish operatorlari:
1. MUL (ko’paytirish) ikkita ishorasiz sonlarni (so’z yoki bayt) ko’paytirish amalini bajaradi. Bu 
buyruqda faqat bitta sonli operand ko’rsatiladi qaysiga ko’paytirish lozim. Bu operand registr 
yoki operativ hotiradagi o’zgaruvchi bo’lishi mumkin. Ikkinchi ko’paytiriluvchi operand AL 
registr qiymati (agar bayt amallari bo’lsa) yoki AX registr (so’zlarda). 16-bitli(bayt) ko’paytirish 
natijasi AH(katta bayt) va AL(kichik bayt) registrlarda saqlanadi. 32-bitli(so’z) ko’paytirish 
natijasi esa DX (katta so’z) va AX (kichik so’z) registrlarda saqlanadi. 
Misollar:
MUL BX ; ishorasiz BXni AXga ko’paytirish 
MUL Mem ; ishorasiz Mem o’zgaruvchini AXga ko’paytirish
MUL DL ; ishorasiz DLni ALga ko’paytirish
Bo’lish operatorlari:
1. DIV (bo’lish) ishorasiz ikkita sonni bo’lish amalini bajaradi. Bu buyruqda faqat bitta operand 
(registr yoki operativ hotiradagi o’zgaruvchi) ko’rsatiladi qaysi bo’linuvchini aniqlaydi. 
Bo’luvchi esa ikkilik o’lchamda berilishini inobatga olish lozim, ya’ni AH va AL registrlarda 
agar bytli bo’lish amali bajarilsa, 32-bitli bo’lish amalida DX va AX registrlarida.
Natijasi esa quyidagicha qayd qilinadi:

agar 16-bitli bo’lish bo’lsa butun qismi AL registrda, qoldigi esa AH registrda;

agar 32-bitli bo’lish bo’lsa butun qismi AX registrda, qoldigi esa DX registrda.