Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnalogiyalar universiteti

3.Nutq aniqligi

Nutqning aniqligi  - bu asosan so'zlarning belgilangan ob'ektlarga (hodisalarga) muvofiqligi yoki so'zning umume'tirof etilgan ma'nosi va uning nutqda ishlatilishi o'rtasidagi moslik.

Nutqning sifatliligi kabi aniqlik, eng avvalo, til tizimidagi leksik darajaga bog'liq, ya'ni nutqning aniqligi, agar bunday normalar tan olingan bo'lsa, nutqda foydalanish normalariga rioya qilish deb tushunilishi mumkin.

Aniqlikning ikki turini ajratib ko'rsatish kerak: aniqlik ob'ektiv va aniqlik kontseptualdir.

Birinchi turdagi aniqlik nutq va voqelik o'rtasidagi qo'shimcha lingvistik (ekstra-lingvistik) bog'liqlik bilan yaratiladi. Bu nutq mazmunining ob'ektlar doirasiga, nutq tomonidan namoyon bo'ladigan voqelik hodisalariga muvofiqligidan iborat. Nutqda esga olinadigan hayot hodisalari, ob'ektlar va voqelik voqealari aniq ko'rsatilishi kerak. Shu munosabat bilan, inson nima haqida gapirayotganini yaxshi bilishi kerak.

Shuningdek, kontseptual aniqlik ham mavjud - nutq mazmunining unda ko'rsatilgan tushunchalar tizimiga mosligi. L. N. Tolstoyning fikriga ko'ra: "so'z fikrning ifodasidir, shuning uchun so'z uning ifodasi bilan mos kelishi kerak."

To'g'ri nutqni yaratishga yordam beradigan asosiy shartlar:

1) nutq mavzusini bilish;

2) tilni, uning tizimini, imkoniyatlarini bilish;

3) mavzu bo'yicha bilimlarni ma'lum bir aloqa aktidagi til tizimi va uning imkoniyatlari bilan bog'lash qobiliyati.

2. Nutqning keyingi sifati mustahkamlik.

Mantiq so'zlarni qat'iy ishlatish bilan ham buzilishi mumkin. Mantiqiy nutqqa erishish uchun bitta iboradagi qismlarning semantik izchilligiga va butun matndagi bir xil izchillikka erishish kerak.

Mantiqizm, birinchi navbatda, so'zning ham, matnning ham sintaktik tashkil etilishi bilan bog'liq. Mantiqning ikki turi mavjud:

1) kontseptual mantiq;

2) mantiqiy muvofiqlik.

Ob'ektiv mantiqning mohiyati nutqdagi til birliklarining semantik aloqalari va munosabatlarining ob'ektlar va hodisalarning munosabatlari va munosabatlariga mos kelmasligidadir. Konseptual mantiqiylik - bu nutqdagi til elementlarining semantik aloqalarida mantiqiy fikrlash tuzilishi va uning mantiqiy rivojlanishining aksidir.

Xulaso

Xulaso shuki Nutqda so‘zlar va gaplar o‘rtasidagi ma’noviy-mazmuniy aloqalarning ifodalayotgan fikrdagi mantiqiy mohiyat va uning rivojlanib borishiga mos kelishi nutqning mantiqiyligi sanaladi. So‘zning o‘zi ifodalayotgan narsa-hodisani aniq ifodalab, tildagi ma’nosiga to‘la muvofiq tarzda qo‘llanilishi nutqning aniqligi hisoblanadi. Nutq madaniyati tildan maqsadga muvofiq va ta’sirchan tarzda foydalana olishni ta’minlaydigan ko‘nikmalarga va bilimlarning yig‘indisi bo‘lib, tilda mavjud bo‘lgan, uning imkoniyatlaridan kelib chiqadigan xilma-xil ifoda vositalaridan fikr uchun eng ma’qullarini tanlay bilish va shu asosda go‘zal nutq tuza olish mahoratihisoblanadi.

Nutqning madaniyligi to‘g‘riligi, aniqligi, mantiqiyligi, ifodaliligi, boyligi, sofligi kabi bir qator kommunikativ sifatlarga asoslanadi. Bu sifatlar nutqiy aloqani ta’minlash bilan birga tinglovchi yoki o‘quvchiga nutq orqali ko‘rsatiladigan ta’sirini kuchaytiradi.