Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali kompyuter injiniringi fakulteti

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH 
VAZIRLIGI 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
SAMARQAND FILIALI 
 
 
 
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI 
KIS20-02 GURUHI TALABASINING KOMPYUTER 
TASHKIL ETISH FANIDAN 
MUSTAQIL ISH 
 
 Mavzu
:
Kompyuter tizimlarini tashkil etish 
 
Bajardi
:
Sayitqulov S

 
Qabul Qildi:Sobirov R 
 
 
 
Samarqand -2022 
 

---

Mavzu: Kompyuter tizimlarini tashkil etish 
Mavzu: Kompyuter tizimining tuzilishi, turlari, kompyuter arxitekturasi. 
Reja 

Kompyuter tizimlari asosiy tushunchalar. 

Fllin klassifikasiyasi va arxirekturalari. 

Kompyuter tizimlariga qo’yiladigan umumiy talablar 
Kompyuter tizimlari asosiy tushunchalar. 
Kompyuter tizimlari - o’lchash, hisoblash va boshqa yordamchi texnik vositalar 
majmuasidan iborat bo’ladi. 
Kompyuter tizimlarining bir nechta belgilariga ko’ra quyidagicha 
umumlashtirilgan klassifikasiya bo’yicha ajratishimiz mumkin:

Qo’llaniladigan sohasiga qarab: 

- sanoat sohasidagi kompyuter tizimlari; 

- tijoratda sohasidagi kompyuter tizimlari;

- moliya sohasidagi kompyuter tizimlari; 

- marketing sohalaridagi kompyuter tizimlari. 
Kompyuter tizimlari asosiy tushunchalar. 
Kompyuter tizimlari – bir kompyuterli, ko’p kompyuterli va ko’p protsessorli 
tizimlar sifatida quriladi. 
Kompyuter tizimlari – tezkor (online) va tezkor bo’lmagan (offline) rejimlarida 
ishlashi mumkin. 
Kompyuter tizimlarini boshqarish – markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan 
tarzda amalga oshiriladi. 

---

Kompyuter tizimlarining vositalari – bir joyga to’planib yoyilgan holda, 
ma’lumotlarni bir sathli ishlash vositalari sifatida va ko’p sathli ishlash vositalari 
sifatida quriladi.
Kompyuter tizimlariga qo’yiladigan umumiy talablar

Narx/unumdorlik munosabati; 

Ishonchlilik va buzilishga barqarorlik; 

Buzilishga barqarorlik; 

Masshtablashtirish; 

Dasturiy ta’minotning mosligi va mobilligi; 
Narx/unumdorlik munosabati 
Turli xil kompyuterlar va ma’lumotlarga ishlov berish vositalarini o’zaro 
solishtirish uchun unumdorlikni o’lchashning standart metodikasidan ishlab 
chiqaruvchilar va foydalanuvchilar sinov natijasida olingan sonli ko’rsatkichlardan 
u yoki bu texnik yechimlarni baholash uchun foydalanishlari mumkin. Natijada 
aynan unumdorlik va narx kabi ko’rsatkichlar hisoblash tizimlarini qanday qurish 
kerak degan savolning yechimi uchun rasional asos bo’la oladi. 
Ishonchlilik va buzilishga barqarorlik. 
Hisoblash tizimlarining muhim xarakteristikasi bu ishonchlilik. Ishonchlilikni 
oshirish yuqori darajadagi integrasiyali komponentlarni qo’llash hisobiga uzluksiz 
ishlamaslik va buzilishlarni kamaytirish, shovqin darajasini kamaytirish, 
sxemalarning ishchi holatini yengillashtirish, ularning ishidagi sovutish talablarini 
ta’minlash, bulardan tashqari apparatlarni va tizimlarni to’liqligicha yig’ish va 
testlash usullarini mukammallashtirish yo’li bilan ta’minlanadi. 
Buzilishga barqarorlik - bu tizimning nosozlik yuzaga kelganda dastur bo’yicha 
berilgan harakatini (vazifasini) davom ettirishni ta’minlaydigan xususiyat. 

---

Buzilishga barqarorlik xususiyati ko’plab apparat va dasturiy ta’minotlarni talab 
qiladi. 
Buzilishga barqarorlik - bu tizimning nosozlik yuzaga kelganda dastur bo’yicha 
berilgan harakatini (vazifasini) davom ettirishni ta’minlaydigan xususiyat. 
Buzilishga barqarorlik xususiyati ko’plab apparat va dasturiy ta’minotlarni talab 
qiladi. 
Masshtablashtirish.
Masshtablilik prosessorlarning soni va quvvatini, operativ va tashqi xotiralar 
hajmini va hisoblash tizimlarining boshqa resurslarini oshirishni o’zida aks ettiradi. 
Masshtablilikni kompyuterning arxitekturasi va konstruksiyasi, bundan tashqari 
mos dasturiy vositalar ta’minlashi kerak. Ideal holatda tizimga kompyuterni 
qo’shish uning unumdorligini chiziqli o’sishiga olib kelishi kerak. 
Dasturiy ta’minotning mosligi va mobilligi. 
Dasturiy moslik qoidasi birinchi marta IBM/360 tizimini ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan keng miqyosda qo’llanilgan. Ushbu tizimning bir qancha modellarida 
loyihalashning asosiy vazifasi - narxi va unumdorligidan qat’iy nazar tizimning 
barcha modeli uchun foydalanuvchilar nuqtai nazarida bir xil bo’lgan arxitekturani 
yaratishdan iborat bo’lgan. Bunday yondashuvning katta afzalligi shundaki, 
mavjud dasturiy ta’minotda bajarilayotgan ishlar yangi (qoida bo’yicha bir muncha 
yuqori unumdorli) modelga o’tganda mavjud ish holatini saqlash imkonini beradi. 
Shinali tashkil etilgan oddiy kompyuter strukturasi 
Fllin Klassifikasiyasi 
Hisoblash tizimlari arxitekturasini klassifikasiyalashning ko’pgina usullari mavjud 
bo’lib, ulardan taniqli va keng tarqalganlaridan birini ko’rib chiqamiz.

---

1966 yilda M. Flinn tomonidan asosida prosessorda ishlov beriluvchi oqim yoki 
elementlar ketma-ketligi (buyruqlar va ma’lumotlar) tushunchasi bo’lgan EHM va 
hisoblash tizimlari arxitekturalarining klassifikasiyalari taklif qilingan. 
Ma’lumotlar va buyruqlar oqimi soniga asoslangan ushbu klassifikasiyalar tizimi 
to’rtta asosiy turga ajratiladi (1.1-jadval, 1.1-rasm).
Ma’lumotlar 
oqimi
Buyruqlar oqimi
Bir oqim
Ko’p oqim
Bir oqim
SISD – Single Instruction 
stream/ Single Data stream 
(Bitta buyruq oqimi va bitta 
ma’lumotlar oqimi )
MISD – Multiple Instruction 
stream/ Single Data stream (Ko’p 
buyruqlar oqimi va bitta 
ma’lumotlar oqimi)
Ko’p oqim
SIMD - Single Instruction 
stream/ Multiple Data stream
(Bitta buyruq oqimi va ko’p 
ma’lumotlar oqimi) 
MIMD – Multiple Instruction 
stream/ Multiple Data stream 
(Ko’p buyruqlar oqimi va ko’p 
ma’lumotlar oqimi)
1.1-jadval. Flinn klassifikasiyasi
Har bir turdagi arxitekturaning xususiyatlarini qisqacha ko’rib chiqamiz. 

---