Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari Universiteti ki fakulteti 222-21 guruh talabasi Obidov Xojiakbarning Kompyuter tashkillashtirish fanidan

Virtual Xotirani boshqarish

Virtual xotira, shuningdek, mantiqiy xotira deb hisoblanadigan, operatsion tizim tomonidan amalga oshiriladigan xotirani boshqarish usulidir. Virtual xotiradan asosiy foydalanish shundan iboratki, u foydalanuvchilarga ilovalar/dasturlar/topshiriqlar uchun tizimdagi mavjud jismoniy xotiradan (RAM) ko'proq xotiradan foydalanish imkonini beradi1.

Hisoblashda virtual xotira xotirani boshqarish usuli bo'lib, u "ma'lum bir mashinada mavjud bo'lgan saqlash resurslarining ideallashtirilgan mavhumligini" ta'minlaydi va "juda katta (asosiy) xotira foydalanuvchilari uchun illyuziya yaratadi"2

Foydalanilgan Adabiyotlar:
Manba: Bing bilan suhbat, 4/13/2023(1) Virtual haqiqat (VR) | Ta'rif, rivojlanish, texnologiya, misollar .... https://www.britannica.com/technology/virtual-reality 4/13/2023 dan foydalanilgan.
(2) Yuzma-yuz va Onlayn o'rganish - Kembrij. https://www.cambridge.org/core/blog/2021/07/22/face-to-face-vs-online-learning/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.
(3) Virtual haqiqatning 5 turi – Yaxshi kelajakni yaratish [2023] - RexTheme. https://rextheme.com/types-of-virtual-reality/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.
Manba: Bing bilan suhbat, 4/13/2023(1) Virtual haqiqatning 10 ta afzalliklari Upd. 2023 yil aprel - Techtyche. https://techtyche.com/benefits-of-virtual-reality/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.
(2) Virtual haqiqatning afzalliklari - kelajak texnologiyasi - vrspace. https://vr.space/news/education/vr-benefits/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.
(3) Virtual haqiqat (VR) | Ta'rif, rivojlanish, texnologiya, misollar .... https://www.britannica.com/technology/virtual-reality 4/13/2023 dan foydalanilgan.
(4) Virtual haqiqatning 10 ta afzalliklari va kamchiliklari - halol ijobiy va salbiy tomonlari. https://honestproscons.com/pros-and-cons-of-virtual-reality/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.

(4) Virtual haqiqat aniqlangan va foydalanish holatlari | Marksent tomonidan 3D bulut. https://www.marxentlabs.com/what-is-virtual-reality/ 13/4/2023 dan foydalanilgan.

Asosiy xotira – kompyuterning dasturlar va ma’lumotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan komponentidir. Xotira ma’lum bir uzunlikka ega bo‘lgan axborotlarni saqlovchi yacheykalardan iborat bo‘ladi. Hozirgi kompyuterlarning xotirasi 8-bitli, ya’ni bir baytli yacheykalardan iborat bo‘lib, xotiraga ana shu baytlarning adreslari orqali murojaat qilinadi. Baytlarni guruhlarga birlashtirilib so‘zlar (rus tilida – слово) hosil qilinadi. 1, 2, 4 va 8 baytli, ya’ni 8, 16, 32 va 64-bitli yoki razryadli so‘z uzunliklariga ega kompyuterlar mavjud Ushbu qo‘llanmada kompyuter xotirasining so‘z uzunliklarini, protsessorlar ichki registrlarining uzunliklarini ifodalashda va boshqa holatlarda razryad iborasi qo‘llanilgan.
1-rasmda 8-razryadli so‘z uzunligiga ega asosiy xotira tasvirlangan

1-rasm. 8-razryadli so‘z uzunligiga ega 64 Kbaytli asosiy xotira.
Ushbu asosiy xotirada yacheykalar adreslarining qiymati 0000 dan FFFF gacha o‘zgarishi mumkin. Asosiy xotiraning umumiy xajmi 64 Kbayt (FFFF – 16 bit, 216=65536 bayt). Hozirda bunday hajmli xotiralar – o‘rnatiladigan kompyuterlarda, ya’ni kontrollerlarda ishlatilmoqda. Odatda asosiy xotira adreslari 16-lik sanoq sistemasida ifodalanadi. 2-rasmda so‘z uzunligi 32-razryadga teng bo‘lgan asosiy xotira tasvirlangan. Bunday so‘z uzunligiga ega xotiralar, Pentium protsessorlari o‘rnatilgan kompyuterlarda ishlatilmoqda. Ularda yacheykalarning adreslari 0000 0000 dan FFFF FFFF gacha o‘zgarishi mumkin. Xotiraning umumiy xajmi 4 Gbayt (FFFF FFFF – 32 bit, 232= 4294967296 bayt). So‘z uzunligi 32-razryadli xotiralarda baytlar o‘ngdan chapga yoki chapdan o‘ngga qarab joylashtirilishi mumkin.

2-rasm. 32-razryadga so‘z uzunligiga ega, baytlari teskari tartibda
joylashtirilgan 4 Gbaytli asosiy xotira.
2-rasmda keltirilgan xotirada Pentium protsessorli kompyuterlardagi kabi, baytlar o‘ngdan chapga qarab joylashtirilgan. Bu baytlarni teskari tartibda joylashtirish deb ataladi (rus tilida – обратный порядок следования байтов).
3-rasmda esa baytlar to‘g‘ri tartibda joylashtirilgan xotira chizmasi keltirilgan. Bu xildagi xotira baytlar to‘g‘ri tartibda joylashtirilgan xotira deb ataladi (rus tilida – прямой порядок следования байтов) va u SPARС oilasiga mansub protsessorlarga ega bo‘lgan serverlarda ishlatiladi.

3-rasm. 32-razryadga so‘z uzunligiga ega, baytlari to‘g‘ri tartibda
joylashtirilgan 4 Gbaytli asosiy xotira

Buyruqlarni xotiradan o‘qish misolida, xotiraga murojaat qilish qanday amalga oshirilishini ko‘rib chiqamiz. 4-rasmda asosiy xotiraga murojaat qilish jarayoni ko‘rsatilgan.

Protsessorning IP (Instruction Pointer) yoki PC (Program Counter) deb nomlanuvchi registri, tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan buyruq adresini ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Ushbu registr buyruqlar sanagichi yoki buyruqlar ko‘rsatgichi deb nomlanadi. PC registrida yozilgan adres, ya’ni navbatdagi bajarilishi kerak bo‘lgan buyruqning adresi, protsessorning adres shinasi yordamida asosiy xotira bilan bog‘lanuvchi porti - adres registri orqali xotiraning, xotira adresi registriga uzatiladi. Shundan so‘ng xotiraning ma’lumotlar registriga ushbu adres bo‘yicha yozilgan ma’lumot chiqariladi. Bu ma’lumot, ma’lumotlar shinasi orqali protsessorning registrlaridan biriga, masalan akkumulyatorga, ya’ni A registriga kelib tushadi.

4-rasm. Asosiy xotiraga murojaat qilish jarayoni.

Zamonaviy kompyuterlarda asosiy xotiraga murojaat kilishning ikki xil rejimi mavjud (5-rasm):

1.Real rejim – 1 Mbayt gacha bo‘lgan asosiy xotira uchun, bu rejim kompyuter MS DOS operatsion tizimida ishlagan paytida qo‘llanilagan. Hozirda bu, MS DOS operatsion tizimini emulyasiya qilishda ishlatiladi.
2.Himoyalangan rejim – xotira xajmi 1 Mbaytdan ko‘p bo‘lgan xolda, ya’ni bu kompyuterlar Windows operatsion tizimida ishlay boshlagandan buyon qo‘llanilgan rejim hisoblanadi.



5-rasm. Real va himoyalangan rejimlarda asosiy xotiraning tuzilishi.

Real rejimda xotiraga murojaat qilish segmentlarga murojaat qilish orqali, himoyalangan rejimda esa, sahifalarga murojaat qilish orqali amalga

oshiriladi. Bitta segmentning xajmi – 64 Kbayt, sahifaning xajmi esa – 4 Kbaytga ega bo‘ladi.