Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborottexnologiyalari universiteti

2.7-rasm. Uch sathi kesh-
xotiraga ega tizim.

---

❖ Xotira modullarining quyidagi xillari mavjud:
SIMM (Single Inline Memory Module) – ulanish nuqtalari bir tomonda joylashtirilgan xotira modullari (rus tilida - модуль памяти с 
односторонним расположением выводов);
DIMM (Dual Inline Memory Module - ulanish nuqtalari ikki tomonda joylashtirilgan xotira modullari (rus tilida - модуль памяти с 
двухсторонним расположением выводов). 
SIMM platalarda bir tomonda joylashtirilgan ulanish nuqtalariga

---

•
(kontaktlarga) ega bo‘lib, bunday modullarda bir taktli siklda ma’lumotlarni uzatish tezligi 32 bitni tashkil
qiladi. 
2.8-rasm. Xotira modullari. 
DIMM platalari esa ikki tomonda joylashgan, har birida 84 tadan, jami 168 ta ulanish nuqtasiga ega. Ushbu
xildagi modullarda bir taktli siklda ma’lumotlarni uzatish tezligi 64 bitni tashkil qiladi, ya’ni avvalgisidan
ikki barobar tezkorroq. 
■ Avvalgi SIMM va DIMM modullari tarkibida, har biri 256 Mbit (32 Mbayt) xajmga ega 8 ta mikrosxema
o‘rnatilgan bo‘lar edi. Bitta xotira modulining umumiy xajmi 256 Mbayt ga teng bo‘lib, 1 Gbayt xotiraga
ega bo‘lish uchun to‘rtta ana shunday modulni asosiy plataga o‘rnatish kerak bo‘lar edi. Keyinchalik esa
hajmi ikki barobor katta bo‘lgan xotira modullari ham ishlab chiqarila boshlandi.
■ Raqamli mantiqiy sathda xotiraning tuzilishi va uni tashkil qiluvchi asosiy qismlari. 
■ 2.9 - 2.15 rasmlarda raqamli mantiqiy sathda xotiraning qanday tuzilganligini va u qanday tashkil tashkil
etuvchi asosiy qismlardan iborat ekanligini ko‘rsatuvchi chizmalar keltirilgan. 2.9-rasmda tasvirlangan
sxema SR-ilgak (rus tilida – защелка) deb ataladi. U ikkita kirishga ega: S (Setting – o‘rnatish) va R 
(Resetting – olib tashlash). Unda doimo bir-biriga teskari qiymatlarni qabul qiluvchi ikkita chiqish
signallari mavjud Q va

---

■ 2.9-rasm . SR-ilgak. НЕ-ИЛИ ilgagi 0 xolatda (a); НЕ-ИЛИ ilgagi 1 xolatda (б); НЕ-ИЛИ funksiyasining
haqiqat jadvali (в).
. 

---

2.10-rasm. Sinxron SR va D-ilgaklar.
■ 2.11-rasm. D-trigger. 2.12-rasm. D-ilgaklar va D-triggerlar.

---

2.13-rasm. 8-razryadli 
registr (mikrosxemasi). 

---

■ O‘ttiz ikki razryadli kompyuter protsessorining tuzilishi va qanday ishlashini o‘rganish jarayonida, kompyuterlarning
unumdorligini oshirishda qo‘llaniladigan - ma’lumotlarni parallel ishlash shakllarini tushunib olish muhim
ahamiyatga egadir [2]. Ma’lumotlarni parallel ishlashning ikkita asosiy shakli mavjud:
■ 1.Buyruqlar sathidagi parallellik. 2.Protsessorlar sathidagi parallellik. 
■ Birinchi holatda unumdorlikni oshirish uchun, har bir sekundda ko‘proq buyruqlarni bajarilishini yo‘lga qo‘yish kerak
bo‘ladi. Ikkinchi holatda unumdorlikni oshirish esa, bitta topshiriqni bajarishni, bir vaqtda bir necha protsessorlarga
yuklash bilan erishiladi.
■ Avval, o‘ttiz ikki razryadli bitta protsessorli kompyuterlarning unumdorligini oshirishda qo‘llanilgan – buyruqlar
sathidagi parallelik nima ekanligini tushuntirib o‘tamiz. Ma’lumotlarni parallel ishlash shakllari, Intel firmasi
tomonidan ishlab chiqarilgan, tartib bo‘yicha firmaning ikkinchi 32-razryadli, nisbatan takomillashtirilgan Intel 486 
protsessoridan boshlab qo‘llanilgan. Buyruqlar sathidagi ushbu shakldagi parallellik – konveyer g‘oyasiga asoslangan. 
Intel 486 protsessori bitta besh sathli konveyerga, undan keyin ishlab chiqarilgan dastlabki Pentium protsessori esa
ikkita besh sathli konveyerga ega edi. 
■ Protsessorlarda buyruqlarni konveyer asosida ishlash deganda, buyruqlarning bajarilish jarayoni bir nechta qadamlarga
bo‘lingan bo‘lib, har bir qadam – ma’lum bir blok tomonidan o‘zaro parallel tarzda amalga oshirilishi tushuniladi. Bu 
bloklarni esa protsessorning apparat qismi hisoblangan – o‘ziga xos qurilmalar deb qarash mumkin. 3.10, a) - rasmda
beshta blokdan iborat bo‘lgan, besh sathi konveyer keltirilgan. Bu bloklar - bosqichlar ham deb ataladi.

---