Muhandislik va kompyuter grafikasi fani haqida umumiy ma`lumotlar

7.3 Dimetrik proeksiyalar.
Aksonometriya o‘qlari bo‘yicha o‘zgarish koeffisientlar ikkitasi o‘zaro teng bo‘lsa, dimetrik proeksiya hosil bo‘ladi.
Aksonometriya o‘qlari bo‘yicha o‘zgarish koeffisientlarining ikkitasi o‘zaro teng bo‘lsa, dimetrik proeksiya hosil bo‘ladi. Demak, x va z o‘qlari bo‘yicha keltirilgan o‘zgarish koeffisientlari, yuqorida ta’kidlanganidek, u=w=1, y o‘qi bo‘yicha v = 0,5 ga teng bo‘ladi.
Dimetrik proeksiyalarda x o‘qi gorizontal chiziqqa nisbatan 710" ni tashkil etsa, u o‘qi 4125" ni tashkil etadi (7.6-rasm ).
38 Aylananing izometrik proyeksiyasi.

Aylananing izometrik proeksiyasi. Agar aylana gorizontal proeksiya tekisligiga parallel bo‘lsa, ovalning AB katta o‘qi Z o‘qiga perpendikulyar (ABZ) bo‘ladi. Uni quyidagi tartibda bajariladi (7.3-rasm):
7.4-rasm Aylananing izometrik proeksiyasi
Proeksiyalar tekisliklariga parallel bo‘lgan aylanalar aksonometrik proeksiyalarda ellips ko‘rinishida bo‘ladi
27
8.1 Birikmalar haqida tushuncha
Mashinasozlik buyumlari ko‘pincha har-xil usullar yordamida biriktirilgan detallardan iborat bo‘ladi. Bunda bir detal ikkinchisiga nisbatan qo‘zg‘almas yoki qo‘zg‘aluvchan qilib biriktirilishi mumkin. Shuning uchun ular qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas birikmalarga bo‘linadi.
Qo‘zg‘aluvchi birikmalarga – detallarni buzmasdan, sindirmasdan, qo‘lda yoki asboblar yordamida ajratiladigan buyumlar kiradi.
Sanoatda keng tarqalgan birikmalar rezbali, shponkali, shlisali birikmalardir.
Ajraluvchi birikmalarning elementlari – boltlar, gaykalar, vintlar, shpilkalar, shponkalar kabi biriktirish detallaridan iboratdir.
Ajralmaydigan birikmalar payvandlash, parchinlash, yelimlash usuli bilan bajarilgan bo‘ladi, shuning uchun ham ularni ajratilganda buziladi va detallarga putur yetadi
20 Shpilkali birikma
Shpilkali birikma
Shpilkali birikma chizmasini chizishda ham yuqoridagidek, uning diametri va elementlariga nisbatan olingan o‘lchamlardan foydalanish tavsiya etiladi. 7.1 rasm -rasmda shpilka uyasi va shpilkali birikma chizmasini bajarish tartibi ko‘rsatilgan.
Avval d₁ diametrda chuqurligi l₂=l₁+G (p – rezba qadami) yoki l₂=l₁+0,5d teng teshik o‘yiladi, teshik uchi 120li konussimon sirtga o‘xshab qoladi (8.5 rasm ,a-rasm). Hosil bo‘lgan teshikchaga metchik yordamida rezba ochiladi (8.5 rasm ,b-rasm).Shpilka va u kiradigan teshikning nominal diametri bir xil bo‘ladi (8.5 rasm ,v-rasm).
A detalga shpilka burab kirgiziladi (8.5 rasm ,g-rasm), uning ustidan shpilka diametridan kattaroq (ya’ni, taxminan 1,1d ga teng) teshigi bo‘lgan B detal o‘rnatiladi (8.5 rasm ,d-rasm), so‘ngra detal ustidan shayba kiydirilib, gayka bilan burab mahkamlanadi (8.5 rasm ,e-rasm).
23.Boltli birikmalar
8.3 Boltli va shpilkali birikmalar
Boltli birikmalar
Mashina va jixozlarning detallari maxkamlash detallari bilan biriktiriladi. Ajraladigan birikmalarda birikmani xosil kiluvchi detallarni shikastlamasdan ajratish mumkin.
Bolt- bu kallakli rezba o‘yilgan sterjendir (14.3-shakl). Bolt kallagining o‘lchamlari va shakli har xil bo‘ladi. Odatda, ko‘proq olti qirrali kallakka ega bo‘lgan boltlar ishlatiladi. 8.3 rasmda ana shunday bolt chizmasini bajarish ko‘rsatilgan
Bolt bilan biriktirishda yig‘ish chiziqlarida boltli birikmalar vaktni tejash maqsadida bolt, gayka va shaybalarni standartdan olingan o‘lchamlar emas, balki bu detallarning Rasm 8.3 da keltirilgan shartli nisbatlari buyicha chizish tavsiya etiladi.
25.Rezbali birikmalar va ularning asosiy turlari
8.2 Rezbali birikmalar va ularning asosiy turlari
Rezba deb tekis konturning silindrik yoki konus sirti yuzasida aylanma va ilgarilanma harakati natijasida hosil bo‘lgan vint sirtiga aytiladi. Qo‘zg‘aluvchi birikmalarga – detallarni buzmasdan, sindirmasdan, qo‘lda yoki asboblar yordamida ajratiladigan buyumlar kiradi.
Sanoatda keng tarqalgan birikmalar rezbali, shponkali, shlisali birikmalardir. Ajraluvchi birikmalarning elementlari – boltlar, gaykalar, vintlar, shpilkalar, shponkalar kabi biriktirish detallaridan iboratdir.
Rezbalar yordamida biriga tashqi va ikkinchisiga esa ichki rezba ochilgan ikki yoki undan ortiq detallar biriktiriladi. Tashqi rezba detalning (sterjen yoki trubaning) sirtiga, ichki rezba esa (gayka yoki muftaning) teshigiga ochiladi. Rezbalarni eng ko‘p qo‘llaniladigan turi silindrik (silindr sirtiga) va konussimon (konus sirtiga) ochilgan rezbalar hisoblanadi. Rezbalarning asosiy parametrlari quyidagilardan iborat: profil rasmi, rezbaning ustki diametri, qadami, yo‘nalishi (o‘ng yoki chap) va o‘rami. Rezbalar ishlatilishi, vazifasi va parametrlari bo‘yicha metrik, dyuymli, silindrik, truba, konussimon truba, trapesiyali va tirak kabiturlarga bo‘linadi (8.1-jadval).
Rezbalarni chizmada shartli tasvirlanishi
Vint sirtlarini chizmada tasvirlash murakkab bo‘lganligi sababli, ularni chizmalarda tasvirlash shartli bo‘lishini taqozo etadi.
Uz DS 2.311-97 rezbalarni chizmada shartli tasvirlash qoidalarini belgilab beradi.
Sterjendagi tashqi rezbaning tashqi diametri d yo‘g‘on tutash chiziq bilan, ichki diametri d1 ingichka tutash chiziq bilan chiziladi (8.1 rasm,a-).
28. Shpilkali birikma