Muhtorov Botir O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali Katta oqtuvchi Xayrullayev Nodirbek

Offshorlar. Ularning foyda va zararlari.


Muhtorov Botir
O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Katta oqtuvchi
Xayrullayev Nodirbek
O‘zMU Jizzax filiali, “Psixologiya” fakulteti
“Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar” kafedrasi, 3-bosqich talabasi


Annotatsiya: maqolada offshor tushunchasi tarifi, mohiyati hamda nima uchun kerakligi yoritilgan. Shuningdek; maqolada offshor zonalar jahonda qancha ekanligi, uni foyda va zararlari hamda unga qarshi kurash natijalari korib chiqilgan.
Kalit so‘zlar: Offshor, kvalifikatsiya, investor, Common Reporting Standard (umumiy hisob standartlar), namunaviy shartnoma, G20 yani jahonning katta 20ta davlati, yurisdiktsiya, korporatsiya

Offshor nima? Offshor atamasi o'z yurtidan tashqarida joylashgan joyni anglatadi. Bu termin bank va moliya sohalarida normativlar oʻz yurtidan farq qiladigan sohalarni tasvirlashda keng qoʻllaniladi. Offshor joylar odatda orol xalqlari bo'lib, unda subyektlar korporatsiyalar, investitsiyalar va omonatlarni tashkil etadi. Kompaniyalar va jismoniy shaxslar (odatda yuqori aniq qiymatga ega bo'lganlar) soliqlardan voz kechish, osoyishta qoidalar yoki boshqa qulay shartlar uchun offshorga ko'chib o'tishlari mumkin.

Offshorda tashkilotning uy bazasidan tashqarida amalga oshiriladi.

Bu termin chet el banklari, korporatsiyalari, investitsiyalari va depozitlarini tavsiflashda qoʻllanilishi mumkin.
Kompaniya soliqlardan voz kechish yoki osoyishta qoidalardan foydalanish uchun qonuniy ravishda offshorga ko'chib o'tishi mumkin.
Offshor moliya institutlaridan pul yuvish va soliqlardan qochish kabi noqonuniy maqsadlarda ham foydalanish mumkin.
Bosimning kuchayishi xalqaro soliq idoralariga chet el hisobvaraqlari haqida ko'proq ma'lumot berishga olib kelmoqda
Offshorda chet elda joylashgan turli xil sub'ektlar, hisoblar yoki boshqa moliyaviy xizmatlar nazarda tutilishi mumkin. Offshor sifatida kvalifikatsiya qilish uchun boʻlib oʻtayotgan faoliyat kompaniya yoki investorning oʻz yurtidan boshqa mamlakatda joylashgan boʻlishi kerak. Shunday qilib, shaxs yoki kompaniya uchun uy bazasi bir mamlakatda bo'lishi mumkin bo'lsa-da, biznes faoliyati boshqasida bo'lib o'tadi. Oddiy qilib aytganda, offshorga chiqish norezidentlarga xizmat ko'rsatadi.
Eng sodda ma'noda offshor chet eldagi har qanday joyni – har qanday mamlakat, hudud yoki yurisdiktsiyani anglatishi mumkin. Ammo bu termin offshor biznes faoliyati uchun mashhur boʻlib qolgan aniq joylar, xususan, Kayman orollari, Bermud, Kanal orollari va Baham orollari kabi orol xalqlari bilan keng sinonimga aylandi. Quruqlikka tusha olinayotgan mamlakatlarning boshqa markazlari, shu jumladan Shveytsariya, Irlandiya va Beliz ham mashhur offshor moliyaviy markazlar (OFC) sifatida malakaga ega.
OFClar orasida normativ normalar va shaffoflik darajasi keng farq qiladi. Ammo ular odatda quyidagilarni taklif qilishadi:

* Qulay soliq qonunlari, shuning uchun ham ular odatda soliq boshpanalari deb ataladi

* Xavfning kamayishi va yanada ko'proq o'sish potentsiali
* Korxonalar uchun sezilarli xarajatlarni tejash
* Mol-mulkni himoya qilish, ayniqsa, xotirjamlik davrida
* Bo'sh qoidalar
* Maxfiylik
Offshorga borish odatda faqat korporatsiyalar yoki yuqori aniq qiymatga ega bo'lgan odamlar uchun mo'ljallangan variantdir. Bu shuni anglatadiki, ko'pchiligimiz u bilan bog'liq foydani ko'rmaymiz.
Offshorga chiqqanlar biznes bilan shug'ullanadilar, bank hisobvaraqlarini ochadi yoki chet eldagi har qanday joyda investitsiyalarni ushlab turadilar. Garchi offshorga borish noqonuniy bo'lmasa-da, bu tashkilotni yanada diqqatga sazovor qiladi. Chunki odamlar ko'pincha soliq to'lamaslik yo'li sifatida foydalanadilar.
Ammo global soliq idoralari bu moliyaviy markazlarga yanada shaffof boʻlishga bosim oʻtkazayotgani bilan kelajakda offshor ishlar manzarasi oʻzgarishi mumkin.
Offshorlarga qarishi doim kurashiladi. Masalan; 2020-yil 30-iyun Xalqaro hamjamiyat offshor soliqlardan qochishga qarshi kurashda ulkan yutuqlarga erishdi va davom etmoqda, chunki shaffoflik va soliq maqsadlarida axborot almashish bo'yicha global forum tomonidan zamonaviy shaffoflik standartlarini amalga oshirish mamlakatlarni soliq maqsadlarida bank sirini yo'q qilish maqsadiga yanada yaqinlashtirmoqda.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) maʼlumotlariga koʻra, 2019 yilda 100 mamlakat offshor hisob-kitoblar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni avtomatik ravishda soliq organlari bilan boʻlishgan. Buning uchun qiymati 10 trillion EURdan ortiq boʻlgan 84 million hisob-kitob oshkor qilinishi nazarda tutilgan.
Bu 2018 yilga nisbatan sezilarli o'sishni anglatadi - bu 47 million moliyaviy hisoblar bo'yicha ma'lumot almashilgan, bu 5 trillion EURni tashkil etuvchi bunday axborot almashinuvining birinchi yili. O'sish ma'lumot olayotgan yurisdiktsiyalar sonining ko'payishidan, shuningdek, almashilgan ma'lumotlarning kengroq ko'lamidan kelib chiqadi
Common Reporting Standard¹ mamlakatlar va yurisdiktsiyalar oʻz moliyaviy institutlardan olingan norezidentlardan moliyaviy hisob maʼlumotlarini har yili avtomatik ravishda almashishni talab qiladi, bu esa offshor soliqlardan qochish imkoniyatini kamaytiradi. Jarayonga koʻplab rivojlanayotgan davlatlar qoʻshildi va kelgusi yillarda koʻproq qoʻshilishi kutilmoqda.
G20² soʻroviga javoban ishlab chiqilgan va 2014 yil 15 iyulda Umumiy hisobot standarti (CRS) yurisdiktsiyalarni oʻz moliyaviy institutlaridan maʼlumot olishga va oʻsha maʼlumotlarni har yili boshqa vakolatxonalar bilan avtomatik ravishda almashishga chaqiradi.
Unda almashiladigan moliyaviy hisob maʼlumotlari, hisobot berish uchun zarur boʻlgan moliyaviy institutlar, qoplanadigan hisob-kitoblarning turli turlari va soliq toʻlovchilar, shuningdek, moliyaviy institutlar tomonidan rioya qilinadigan umumiy toʻgʻri gʻayrat tartib-taomillari belgilangan.
Standart quyidagi to'rtta asosiy qismdan iborat:

* CRS ma'lumotlarini avtomatik almashish uchun xalqaro huquqiy bazani ta'minlovchi vakolatli organning (CAA) namunaviy shartnomasi;

* Umumiy hisobot standarti;
* CAA³ va CRS sharhlari;
* CRS XML⁴ sxemasi uchun qoʻllanma

Ofshor mukammal qonuniydir, chunki u sub'ektlarga juda ko'p maxfiylikni ta'minlaydi. Ammo soliq toʻlamaslik uchun foydalanilayotganidan xavotirda. Shuning uchun buday davlatlarga chet el mablagʻlari haqida global soliq idoralariga xabar berishga boʻlgan bosim kuchaymoqda.

Masalan, shveytsariyaliklar o'zlarining qat'iy maxfiylik qonunlari bilan tanilgan. Bir paytlar Shveytsariya banklarida hatto bank hisobvaraqlariga ham ismlar bog'lanmagan. Ammo Shveytsariya chet el hukumatlariga oʻz hisob egalari boʻyicha maʼlumotlarni topshirishga rozi boʻldi, bu esa soliqlardan qochishga samarali chek qoʻydi.
Offshor kompaniyani tuzish uchun yagona eng yaxshi joy bo'lmasa-da, har bir shaxsning ahvoli o'ziga xosligi tufayli, har bir offshor markaz farqlarini beradigan variantlar mavjud.

Dunyoda eng yaxshi dep topilgan 5 yurisdiktsiyalar:

Eng yaxshi umumiy offshor soliq boshpanasi - Panama

Eng yaxshi maxfiylik to'g'risidagi qonun - Nevis
Eng yaxshi aktivlarni himoya qilish - Kuk orollari
Eng yaxshi "dengiz" yurisdiktsiyasi - Birlashgan Qirollik
Eng yaxshi va eng qadimgi Evropa korporativ qonuni - Shotlandiya

1. 
   Panama offshor yurisdiktsiyasi
   

Panama dunyoning eng yaxshi offshor yurisdiksiyasi sifatida birinchi oʻrinni egallaydi. U offshor moliyaviy markaz sifatida “qo'rqichli” obro'ga ega chet elliklarni qabul qilmoqda, do'stona xalqlar viza dasturi bo'yicha oson ikkinchi pasport imkoniyatlari, doimiy yashash va fuqarolarning imkoniyatlarini taklif qiladi - bu faqat 5000 AQSh dollar evaziga. Mamlakat oʻn yildan beri offshor kompaniya paketlarini taklif qilmoqda, shuning uchun bu soha ortida qatʼiy bank maxfiyligi qonunlari va qoʻllab-quvvatlovchi hukumat mavjud.

Panama hali ham strategik joylashuvi, raqobatbardosh narxga ega bo'lgani va tez qo'shilish mumkinligi, moslashuvchan korporativ tuzilishi va chet eldan olingan barcha daromadlarga soliqqa tortilmaganligi sababli dunyodagi eng yaxshi offshor yurisdiktsiyalardan biridir.

2. 
   Nevis offshor mamlakati
   

Nevis shaffoflikka nisbatan tendentsiya oshib borayotganiga qaramay, soʻnggi yillarda oʻz holicha qolgan dunyodagi kuchli mol-mulkni himoya qilish shartlaridan biriga ega. Korporativ shakllantirish to'g'risidagi qonun shuningdek, ko'taruvchining aktsiyalariga, nomdor nomzodlari va aktsiyadorlari va yakka a'zolari egalik qilishdan foydalanishga imkon beradi. Nevis juda kuchli MChJ tuzilishiga ega bo'lib, u barcha egalari uchun ma'suliyati cheklangan, 2 yilni soxtalashtirish uchun cheklovlar to'g'risidagi nizomga ega va ishonchga alternativ.
Yillik daromadlarga qoʻyiladigan talablar yoʻq va kompaniya roʻyxatini aholiga taqdim etilmaydi. Ariza berish jarayoni boshqa ko'plab yurisdiktsiyalar kabi og'ir emas va bir necha kun ichida amalga oshirilishi mumkin.

3. 
   Kuk orollari dunyodagi eng kuchli aktivlarni himoya qilish to'g'risidagi qonun hujjatlaridan biriga ega bo'lib, kreditorlarning offshor sub'ektga kirishini deyarli imkonsiz qilib qo'yadi. Xo'jalik qonunlarida subyektga nisbatan da'volarning o'zini bog'lashiga to'sqinlik qiluvchi ko'plab to'siqlar mavjud. Cheklovlarning past qonunlari, yuqori bondlar to'lovlari, da'volar shaxsan amalga oshirilishi kerak va mahalliy Kuk sudlari chet el sudi buyruqlarini tan olmaydilar, bu aktivlarni soxta da'volardan himoya qilishga yordam beradi.
   
4. 
   Buyuk Britaniya offshor soliq boshpanasi
   

Buyuk Britaniya ko'pchilikni hayratda qoldirishi mumkin, biroq u soliq yig'ish va korporativ moslashuvchanlik kabi boshqa ko'plab soliq boshpanalarida topilgan ko'plab offshor manfaatlarni taklif qiladi, biroq zamonaviy moliyaviy «dengiz» muhitida.

Agar MChJdan foydalansa, struktura jismoniy shaxslarni barcha chet el daromadidan soliqqa tortish talablaridan ozod qilish uchun o'tish uslubini tuzishga imkon beradi.Panama yoki Nevis bilan bir xil maxfiylikka ega bo'lmasa-da, ommaviy ro'yxat aholi uchun ochiq bo'lgani kabi, buning evaziga siz oladigan narsa: kuchli xalqaro obro', ko'plab savdo shartnomalariga kirish, Evropa bozorlariga kirish, bir qancha ikki tomonlama soliq shartnomalari (DTT), shuningdek, offshor biznesingizni olib borish uchun jahon darajasidagi moliyaviy vakolatxona imtiyozlarini taqdim etadi.

5. 
   Shotlandiya offshor mamlakati
   

Shotlandiya - bu kompaniya foydasini 0% soliqqa tortish, shuningdek, Buyuk Britaniyaning bir qismi bo'lish va u bilan birga keladigan obro'ga ega bo'lish kabi ko'plab imtiyozlarga ega bo'lgan soliq boshpanasi.

Shotlandiya ingliz MChJga o'xshash va dugonasiga o'xshash ko'plab soliq imtiyozlaridan foyda ko'radigan mashhur Cheklangan sheriklik (LP) sub'ektiga ega. Scottish Limited Company⁵ tamoyillari eng qadimgi kompaniyani shakllantirish to'g'risidagi qonun hujjatlarida, sheriklik to'g'risidagi qonunda 1890 yilga qadar ko'zda tutilgan. Moliyaviy xizmat koʻrsatish sektori Evropa moliyaviy-iqtisodiy bozorlaridan birgalikda foydalanayotgan kompaniyalar va jismoniy shaxslar bilan yaxshi shakllangan. Jismoniy shaxslar va kompaniyalar hali ham yaxshi rivojlangan moliyaviy bozorda soliq afzalliklaridan foyda olishga muvaffaq bo'lishadi.

2022 yilda, mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko'ra, dunyoda umumiy ta'rifga ko'ra 100 + offshor zonalar mavjud (soliq rag'batlantirish) va taxminan 40+ klassik nol soliq ta'rifiga ko'ra. Ikkinchidan, mahalliy soliq mutlaqo yo'q - dizayn yoki odatiy ravishda. Ushbu xalqlarning aksariyati hech qachon soliqni joriy etmagan, shuning uchun siz "soliq imtiyozlari" haqida "soliq yo'qligi" haqida gapirishingiz mumkin emas. Bundan tashqari, bunday zonalar kompaniyalar va foydali egalarining davlat ro'yxatiga ega bo'lmasdan (yoki yopiq versiyada bo'lmasdan) yuqori darajadagi maxfiylikni taklif qiladi.
Offshorlar biznes qilish uchun juda ko’p qulayliklarga ega bo’lgan hududlar. Masalan: soliqlar juda pasligi yoki umuman yo’ligi, juda kuchli maxfiylik siyosati yani offshor egasi nomalum tutilishi va yana kopchilik pullarni yuvish uchun ham foydaladi.
Offshorlar bizga kerakmi?
Albatta hammaning fikri har xil, bazilar kerak diydi. Chunki offshorlardan pulni yuvish maqsadida ko’p foydasi tegadi. Yana biznes uchun juda katta va qulay imkoniyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. Chunki soliqlar juda past yoki umuman yo’q. Yana bir foydali jihati ortiqcha pulni nafaqat davlatga soliq to’lamaslik uchun davlattan balkim kelajakdagi xatarlarni hisobga olib ham offshorga joylash mumkin. Aynan qanday xatar masalan sizning anchagina pulingiz bor va xotining bilan to’sattan ajrashishga to’g’ri kelib qoldi. Bunda mol mulk teng taqsimlanadi. Yani siz yig’ib qoygan barcha moddiy boyliklar. Agar siz usha mablag’larni offshorga qo’yganingizda ajrashgan vaqtingizda bu pullar bolinmasdi chunki, sizning hisobingizda ko’rinmas edi.
Endi tanganing ikkinchi tomaniga qaraymiz. Offshorlarga ketgan oullar soliq to’lamas ekan demak katta pul oqimi mamlakattan chib ketadi va offshorda joylashadi. Buning oqibatida mamlakat g’aznasiga juda katta zarar yetadi. Chunki soliq majburiyatlari bajarilmayapti va mamlakatga tegishli bo’lgan katta miqdordagi pul boshqa mamlakatga chiqib ketyapti.
Mana shunning uchun ham hozirgi kunda offshor iqtisodiy zonalarga qarshi kurashilmoqda bu barcha mamlakatlarga o’z tasirini o’tkazmoqda.

HSE: Offshore health and safety law

Oil and gas: offshore environmental legislation - GOV.UK

1^ umumiy hisob standatlari

2^ Katta yigirmalikga kiruvchi mamlakatlar

3^ Vakolatli organ shartnomasi

4^ CRSni amalga oshirishni qo'llab-quvvatlash uchun texnik yechimning bir qismi - bu CRS bo'yicha ma'lumotlarni IT-ga asoslangan va standartlashtirilgan tarzda hisobot berish imkonini beruvchi kengayadigan markirovka tilida (XML) sxemasi

5^ Shotlandiya Limited kompaniyasi