Mulk huquqi

Mulk huquqining asosiy tamoyillari

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida (36,53,54-moddalar), FK (164, 165, 172, 228, 231-moddalari) va boshqa qonunlarda mulk huquqining quyidagi asosiy tamoyillari o`z ifodasini topgan:

1. O`zbekiston Respublikasida mulk daxlsiz, mukldorning mulkiy huquqi qonun bilan kafolatlanadi va mulkdor bu huquqlardan faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mahrum etilishi mumkin;
2. Iqtisodiyot samarali amal qilishiga va xalq farovonligining o`sishiga yordam beradigan har qanday shakldagi mulkchilik bo`lishiga ruxsat beriladi.
3. Mulkchilikning hamma shakllari himoya qilinishi qonun bilan kafolatlanadi va ularning teng rivojlanishiga sharoit yaratib beriladi.
4. Mulkdor o`z mol-mulkiga nisbatan qonunga zid bo`lmagan har qanday xatti-harakatlarni o`z xohishiga ko`ra sodir etishga haqli.
5. Mulkiy huquqning amalga oshirilishi atrof-muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va davlat huquqlarini buzmasligi hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarga putur yetkazmasligi shart.
6. Har kim mulkdor bo`lishga haqli.


Mulk shakllari

Iqtisodiy ma`nodagi mulk shakllari deyilganda moddiy ne`matlarni o`zlashtirish usullarining yig`indisa tushuniladi. Bunday usullar yakka tartibda yoki jamoat bo`lib yoxud davlat tomonidan amalga oshirilishi mumkin³.

Yuridik ma`nodagi mulk shakli – moddiy ne`matlarni muayyan subyektlarga tegishli bo`lishini (biriktirib qo`yishlikni) mustahkamlovchi va tegishli mulkning huquqiy rejimini belgilovchi huquqiy me`yorlar yig`indisidan iborat.
O`zbekiston Respublikasi FKning 167-moddasiga asosan O`zbekiston Respublikasida mulkchilikning quyidagi shakllari mavjud:
1. Xususiy mulk;
2. Ommaviy mulk.
Davlat mulk shakllarini rivojlantirish uchun zarur huquqlarning tengligini ta`minlaydi va uning himoya qilinishini kafolatlaydi. Mulk shakllarini bunday turkumlash uchun mulk subyekti maqomi va mol-mulk rejimining uzviy birligi asosiy mezon hisoblanadi. O`z navbatida xususiy mulk shakli quyidagi ko`rinishlarda (turlarda) namoyon bo`ladi:
a) yakka shaxsga (individga) tegishli mulk (fuqarolar mulki);
b) nodavlat yuridik shaxslar mulki.
Ommaviy mulk tarkibiga quyidagilar kiradi:
a) O`zbekiston Respublikasi mulki;
b) ma`muriy-hududiy tuzilmalar mulki (munitsipal mulk).

1^ O`lmasov A., Sharifxo`jayev M., Iqtisod nazariyasi. -T.: Mehnat. 1995. -133 b.

2^ Раҳмонқулов Ҳ. Эволюция права собственности (проблемы собственности сравнительное исследова-ния). -Т.: Адолат. 1995. -34 б.

3^ Суханов Е.А. Лекции о праве собственности. -М.: Юрлит. 1991. -45-46 б.