Muloqot va unug turlari

Tarbiya nazariyasi va metodlari

Abduvaliyev Muhammadyusuf

Reja:
1. Tarbiya haqida tushuncha, maqsadi va vazifalari
2. Tarbiyaning umumiy usullari va uning tavsifi
3. Tarbiyaning metodlari haqida tushuncha.
4. Tarbiya metodlarning vazifasi. O’z-o’zini tarbiyalash metodlari
Tarbiya nazariyasi-pedagogika fanining bir qismi bo’lib, tarbiyaviy jarayonning mazmuni, usuli va tashkil e’tish masalalarini o’rganadi. Tarbiya nazariyasi markaziy Osiyo faylasuflarining va xalq pedagoglarining tarbiya borasida boy tajribalariga tayanadi. U o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, sotsiologiya, e’’tika,e’tsetika, fiziologiya, psixologiya, fanlaridan foydalanadi. Tarbiya nazariyasi pedagogikaning tashqi bilimlari: pedagogikaning umumiy asoslari, ta’lim nazariyasi, maktabshunoslik bilan u’zviy bog’langandir. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy. ahloqiy, irodaviy e’tsetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy rivojlanadi. Bola o’sgan sari bu faoliyatlar takomillashadi, mutsaxkamlashadi.
Tarbiya nazariyasi-pedagogika fanining bir qismi bo’lib, tarbiyaviy jarayonning mazmuni, usuli va tashkil e’tish masalalarini o’rganadi. Tarbiya nazariyasi markaziy Osiyo faylasuflarining va xalq pedagoglarining tarbiya borasida boy tajribalariga tayanadi. U o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, sotsiologiya, e’’tika,e’tsetika, fiziologiya, psixologiya, fanlaridan foydalanadi. Tarbiya nazariyasi pedagogikaning tashqi bilimlari: pedagogikaning umumiy asoslari, ta’lim nazariyasi, maktabshunoslik bilan u’zviy bog’langandir. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy. ahloqiy, irodaviy e’tsetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy rivojlanadi. Bola o’sgan sari bu faoliyatlar takomillashadi, mutsaxkamlashadi.
Tarbiya qoidalari pedagogik ta’lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil e’tish maqsadida foydalanaladigan boshlang’ich holat, rahbarlik asosidir. Ta’lim qoidalari o’qituvchi, tarbiyachilarga yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar hisoblanadi, yangi kishini shakllantirish vazifalari bilan belgilanadi. Tarbiya qoidalari sharq va markaziy Osiyo faylasuf donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogikada e’rishgan yutuqlarga asoslanadi.Tarbiyaning mazmuni, tashkil e’tishi, usullari va ularga qo’yiladigan talablar shu qoidalarda o’z ifodasini topadi.
Tarbiya qoidalari pedagogik ta’lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil e’tish maqsadida foydalanaladigan boshlang’ich holat, rahbarlik asosidir. Ta’lim qoidalari o’qituvchi, tarbiyachilarga yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar hisoblanadi, yangi kishini shakllantirish vazifalari bilan belgilanadi. Tarbiya qoidalari sharq va markaziy Osiyo faylasuf donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogikada e’rishgan yutuqlarga asoslanadi.Tarbiyaning mazmuni, tashkil e’tishi, usullari va ularga qo’yiladigan talablar shu qoidalarda o’z ifodasini topadi.
Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin: -tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi -tarbiyaning insonparvarligi va demokratligi -tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog’liqligi -tarbiyada milliy madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning utsivorligi -o’qituvchining yoshini va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish -izchillik, tizimchilik, o’zluksizligi.
Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin: -tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi -tarbiyaning insonparvarligi va demokratligi -tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog’liqligi -tarbiyada milliy madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning utsivorligi -o’qituvchining yoshini va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish -izchillik, tizimchilik, o’zluksizligi.
Tarbiya usullarini o’rganish, taxlil qilish , bu usullardan pedagog jarayonda foydalanish, ko’nikma va malakalarni e’gallashni osonlashtirish uchun ularni shartli ravishda bir necha guruxga bo’lib olamiz:

• Tarbiya usullarini o’rganish, taxlil qilish , bu usullardan pedagog jarayonda foydalanish, ko’nikma va malakalarni e’gallashni osonlashtirish uchun ularni shartli ravishda bir necha guruxga bo’lib olamiz:
• -Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar. -O’z o’zini tarbiyalovchi usullar. -Rag’batlantirish usullari. -Jazolash usullari

Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar. Bu guruxda o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, e’’tiqodni, ma’naviy va siyosiy g’oyalarni shakllantirish maqsadida ularni onggi, hislari va irodasiga ta’sir e’tish usullari kiradi. -suhbat va hikoya -hikoya -namuna (qush uyasida ko’rganini qiladi)

• Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar. Bu guruxda o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, e’’tiqodni, ma’naviy va siyosiy g’oyalarni shakllantirish maqsadida ularni onggi, hislari va irodasiga ta’sir e’tish usullari kiradi. -suhbat va hikoya -hikoya -namuna (qush uyasida ko’rganini qiladi)

Mashq o’rgatish usullari. Mashq muayyan xatti harakatlarni ko’p marotaba takrorlashni o’z ichiga oladi. Mashq va odatlanish o’quvchi uchun ongli, ijodiy jarayondir. Mashq natijasida ko’nikma odat, yangi bilimlar hosil qiladi. O’quvchining aqliy qobiliyati rivojlanadi. Axloqiy tajribasi kengayadi. O’rgatish ijtimoiy xulq atvorni odatiy shaklga aylantirish maqsadida tarbiyalanuvchilarning bajarilishlari uchun rejali va izchil tarzda tashkil qilinadigan turli harakatlar, amaliy ishlardir. O’rganish bir necha izchil harakatlar yig’indisidir Pedagogik talab tarbiyaning e’ng muhim usullaridan biridir.
Tarbiya metodi (yunoncha «metodos» – yo‘l) tarbiya maqsadiga erishishning yo‘li; tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg‘ulari va xulqiga ta'sir etish usullari. Maktab amaliyotiga tatbiq etilganda, metodlar – bu tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg‘ulari va xulqiga ta'sir etish usullaridir.

• Tarbiya metodi (yunoncha «metodos» – yo‘l) tarbiya maqsadiga erishishning yo‘li; tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg‘ulari va xulqiga ta'sir etish usullari. Maktab amaliyotiga tatbiq etilganda, metodlar – bu tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg‘ulari va xulqiga ta'sir etish usullaridir.
• Tarbiyaning mutlaqo yangi metodlarini yaratishga bironta tarbiyachining kuchi yetmaydi. Metodlarni takomillashtirish muammosi doimo mavjud, har bir tarbiyachi o‘zining imkoniyatiga ko‘ra uni hal qiladi, tarbiya jarayonining aniq shart-sharoitlariga mos ravishda o‘zining xususiy qarashlarini ifoda etish asosida umumiy metodikani boyitadi

Tarbiya metodlari

• Tushuntirish (hikoya qilish, o‘rgatish).
• Mashqlantirish (odatlantirish, mashq qildirish).
• Namuna (maslahat berish, uzr so‘rash, yaxshiliklar haqida so‘rash, o‘rnak bo‘lish).
• Nasihat qilish, o‘git (undash, ko‘ndirish, iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, ma'qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo‘l tilash va hokazolar).
• qoralash va jazo (ta'kidlash, ta'na, gina, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, uyaltirish, qo‘rqitish, nafratlanish, ont-qasam ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar).