Multimediali aloqa tarmoqlarini

Sinxronizatsiya yo'qligi (unsynchronized): Bajarilgan sinxronizatsiya yo'q E1 tarmoqi. Bu tarmoq boshqa sinxronizatsiya usullari orqali ishlaydi.

E1 tarmoqi, birinchi tizimlar, xizmatlar, va ta'limotlarni uzatish uchun ko'plab sinxronizatsiya usullarini qo'llaydi. Bu sinxronizatsiya usullari tarmoq tuzilishi va ishlashini ta'minlashda kritik muhimiyatga ega.

E1 tarmoqi (European 1) telekommunikatsiya sohasida o'zbek va qattiq strukturaga ega bo'lgan raqamli kanalni ifodalaydi. E1 tarmoqining bir soat davomida uzatish tezligi 2,048 Mbit/soniya (megabit bir soniya) bo'lgan 30 ta o'zgaruvchan kanal (DS0)ni uzatish uchun ishlatiladi. E1 oqimining strukturasi quyidagi ko'rinishda chiziladi:

Har bir "Frame" (ko'p o'qiluvchi oyna) E1 tarmoqining 125 mikrosoniya davomida bo'lib, birinchi 16 ta time slot (qisqa nomi DS0) tarmoqni qo'llashda ishlatiladi, keyingi 2 Mbit/soniya sinxronizatsiya va boshqa ma'lumotlar uchun ishlatiladi.
Aloqada bo'lib, E1 tarmoqi sinxronlash va tuzilishiga ega bo'lgan telekommunikatsiya tarmoqini tuzish uchun muhimdir. Bu ko'p taqdirda qo'llaniladigan standart tuzilgan struktura bilan keladi.

3-amaliy mashg’ulot
Mavzu: MULTIMEDIALI UZATISH TIZIMLARIDA ELEMENTLARNING ISHONCHLILIGINI HISOBLASH
Multimediali uzatish tizimlari (multimedia streaming systems) multimedia ma'lumotlarini, masalan, audio va video, internet orqali foydalanuvchilarga uzatish uchun ishlatiladigan qurilmalar va protokollar tizimi bo'lib, ularda quyidagi asosiy elementlar mavjud:
1. Mediyalar manbaa (Media Source): Multimedia uzatish tizimining birinchi elementi mediya manbaalari, ya'ni audio va video fayllarini olish, shakllantirish va uzatish uchun xizmat ko'rsatadigan kompyuterlar yoki serverlar bo'lishi mumkin.
2. Kodlash (Encoding): Media manbaadan olingan video, audio yoki boshqa ma'lumotlar uchun kodlab olish kerak. Kodlab olish, media fayllarni sizning internet ulanishingiz uchun mazmuni sezilarli paketlarga bo'lishni ta'minlaydi. Media fayllarni kodlashning boshqa foydasi, ularni uzatishda zarur bandwithni kamaytirishi va sifatni oshirishdir.
3. Uzatish (Streaming): Multimedia tarmoqda uzatishning asosiy qismi bu mediya fayllarini foydalanuvchiga darhol yuborish jarayonini o'z ichiga oladi. Ushbu element uni qisqaqtirish va foydalanuvchi tomonidan to'g'ri tarzda o'qilishini ta'minlaydi. Uzatish, multimedia tarmoqning chegaralanishini keltiradi.
4. Ulanish (Delivery): Multimedia fayllarni foydalanuvchilarga uzatishning boshqa elementi - ularni foydalanuvchilarga o'tkazish usullari. Bu internet orqali bo'lishi mumkin va bu uzatish tizimining hamkorlik qildi uchun mahalliy uyali telefon aloqa provayderlariga yoki ko'plab serverlar va tarmoqlarga ega bo'lishi mumkin.
5. Klientlar (Clients): Foydalanuvchilar multimedia ma'lumotlarini ko'rish uchun klientlar sifatida ishlatiladigan dasturlar va qurilmalardir. Bu klientlar multimedia fayllarni qabul qilish, shakllantirish va o'qilish uchun qulay grafik interfeyslarga ega bo'lishi mumkin.
6. Protokollar (Protocols): Multimedia tizimlari internet orqali ma'lumotlarini uzatish uchun xususiy protokollardan foydalanadi. Ushbu protokollar media fayllarni qanday olish, kodlab olish, uzatish va foydalanuvchilarga yetkazishni amalga oshirishda yordam beradi.
7. Dostlar (Servers): Multimedia uzatish tizimining serverlariga media fayllarini olish, kodlab olish va uzatish uchun ishlov beradi. Ular foydalanuvchilarga multimedia ma'lumotlarini taqdim etish uchun bandwithni boshqarish uchun juda muhimdir.
8. Sifatni monitoring va boshqarish (Quality Monitoring and Management): Multimedia tizimlari ma'lumotlar sifatini monitoring qiladi va foydalanuvchilarga eng yaxshi tajribani taqdim etish uchun qanday ma'lumotlarni qanday sifatda yetkazishni boshqaradi. Bu, to'g'ri kodlash, uzatish va ulanishning muhim qismlari uchun juda muhimdir.
9. Kodlashni boshqarish (Encoding Management): Mediyalar kodlab olishning tuzilishi va kodlab olishni boshqarish uchun kompyuterlar yoki serverlar tomonidan boshqariladi.
10. Sifat monitoring va monitoringni boshqarish (Quality Monitoring and Management): Multimedia ma'lumotlarining sifatini o'rganish va monitoringini boshqarish uchun ma'lumotlar monitoring tizimi to'g'risida boshqa dasturlar va qurilmalar ishlatiladi.
Bu elementlar, multimedia ma'lumotlarini foydalanuvchilarga darhol yuborish va tajribani yaxshilash uchun multimedia tarmoqning tuzilishini tashkil etadi.

Optik uzatish tizimlari o'zgaruvchan yorqin nur o'rtaliq orqali ma'lumotlarni uzatish uchun ishlatiladi va bir qator tashqi va ichki xususiyatlarga ega. Ular ko'pgina sohalarda foydalaniladi, shu jumladan internet provayderlar, korporativ tarmoqlar, telekommunikatsiya operatorlari va boshqa sohalarda. Quyidagi optik uzatish tizimlarini ko'rib chiqamiz:

1. SDH/SONET (Synchronous Digital Hierarchy/Synchronous Optical Network): SDH va SONET eng ommabop optik uzatish tizimlari hisoblanadi. Ular o'zlariga xos protokollar va tarmoq qurilmalari bilan ishlaydigan sinxron tizimlar bo'lib, ma'lumotlarni yuqoriga tezliklarda uzatish imkonini beradi. Ular o'zgaruvchan tizimlarni boshqarish uchun foydalaniladi va matn, ovoz, video va boshqa ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
2. PON (Passive Optical Network): PON, endi-kayotni ta'minlash uchun optik tarmoq qurilmalarida foydalaniladi. Ular internet provayderlar va telekommunikatsiya kompaniyalari tomonidan ishlab chiqiladi va qishloqda yoki shahar hududlarida endi-kayotni ta'minlash uchun xizmatlar taqdim etish uchun qo'llaniladi. PON tizimlari uning passiv xususiyati bilan ajralib turadi, bu esa ulanishni arzon va qulay qiladi.
3. DWDM (Dense Wavelength Division Multiplexing): DWDM, ko'pgina o'rinni tekshirish va kengaytirish uchun ishlatiladi. Ular optik spektrumni ko'p kanallarga bo'lish imkonini beradi va uzoq masofani qoldirishni ta'minlaydi. DWDM tizimlari tezlikni oshiradi va bir optic fiber orqali bir nechta gigabitlik yoki terabitlik tarmoqlarni o'z ichiga oladi.
4. FTTx (Fiber to the X): FTTx tizimlari "X" ni ko'rsatkich sifatida ishlatadi, ya'ni "X" qanday bo'lishi mumkin. Ular endi-kayotning ko'rsatkichi bilan birinchi va oxirgi qurilmalardan olib boriladi, misol uchun FTTH (Fiber to the Home), FTTB (Fiber to the Building), va FTTC (Fiber to the Curb) kabi turlari mavjud.
5. GPON (Gigabit Passive Optical Network): GPON, ko'pgina foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlovchi FTTx tizimi sifatida ishlatiladi. Ular gigabit tezliklarda ma'lumotlarni uzatish imkonini beradi va ko'pgina aloqa tarmoq xizmatlarini o'z ichiga oladi.
6. AON (Active Optical Network): AON tizimlari, foydalanuvchilarga optik yorqinlarni taqdim etishda elektr energetikani ishlatadi. Bu tizimlar shakllantirilgan optik yorqinlarni va aktiv qurilmalarni o'z ichiga oladi.
Optik uzatish tizimlarining asosiy afzalliklari quyidagilardir:
• Yuqori tezlik va bandwith: Optik uzatish tizimlari ko'pgina ma'lumotlarni yuqori tezlikda uzatishga imkon beradi.
• Masofa: Ular uzoq masofalarga ma'lumotlarni uzatishni oshirish uchun idealdir.
• Yorqin va xavfsiz: Optik yorqinlar ma'lumotlarni sabit, maxfiy va xavfsiz o'qishda yordam beradi.
• Ko'p qo'llanish: Optik uzatish tizimlari telekommunikatsiya, internet, korporativ tarmoq va telemeditsina kabi turli sohalarda foydalaniladi.
Optik uzatish tizimlarining afzalliklari, ularning foydalanishga qanday maqsadlar qo'yilganligiga qarab farqliroqlikka ega bo'lishi mumkin. Bunday tizimlarning yoki protokollarining tanlovi, maqsad va talablariga bog'liq bo'ladi.

Optik kabelning rad etish jadalligi (attenuation) uni o'tkazuvchilar qurilmasi va uzoqlikning o'rtasida yuzaga kelgan ko'rsatkichdir. Rad etish jadalligi, optik kabelni o'tkazuvchidan olingan nur spektrini uzoq o'rtasida nechta energiya yo'qotilishi (undor qilinmasi) va undor qilinishiga ta'sir qiladi. Bu optik signalning chuqurida uzatishini ta'minlaydi.

Optik kabelning rad etish jadalligini aniqlash uchun chuqurida yuborilgan nur spektrini boshlang'ich nur bilan solishtiriladi va uzoqlik bo'yicha keyingi qurilmaga yetib boradigan nurning energiyasi (uchish guvohi) o'lchab olingadi. Undor o'tkazuvchilar esa shu undor guvohni (energiya) qanchalik yo'qotilishi bilan aniqlanadi.

Rad etish jadalligini aniqlash formulasi quyidagicha ko'rsatiladi:

Bu yerda:

P(x) - Uzoqlik

P€ - x da (m) bo'ylab rad etish jadalligi.
​- α*x - Boshlang'ich nur energiyasi.
α - Rad etish koeffitsienti (rad etish jadalligi uchun optik kabelning o'zining xususiyati).
x - Uzoqlik (metrda).
Rad etish koeffitsienti
α optik kabelning turi va sifatiga qarab o'zgarganligi uchun ayrim bo'lishadi. Optik kabel turlarining bir-biriga qanday farqlanishi va rad etish koeffitsientini o'zgartirishi mumkin. Undor o'tkazuvchilarning xilma-xil turlari va joylashuvlari ham rad etish koeffitsientini ta'sir etadi.

Agar optik kabelning rad etish koeffitsienti bilinmasa, u yoki uzoqliklar uchun kritik bo'lgan ma'lumotlar uchun signal soxta uzoqlikni aniqlash uchun uzatish metodi, ko'rsatkichlar, va test usullaridan foydalaniladi. Optik kabelni o'zbek maqsadlariga mos ravishda tekshirish uchun propanavi usullar, OTDR (Optical Time-Domain Reflectometer) va optik spektrometr kabi qurilmalar qo'llaniladi.