Munavvar Qori Abdurashidxonov Reja

Tarjimai hol

O‘zbek xalqining taniqli insonlaridan biri, o‘tgan asrning boshida xalq ozodligi uchun kurash ilhomchisi bo‘lgan shaxsning hayoti va ijodi faqat mustaqillik paytlaridagina o‘rganila boshladi. Sovet hukumatining birinchi raqamli dushmani, ozodlik uchun o‘zbek kurashchilarining boshchisi bo‘lmish Munavvarning faoliyatini o‘rganish taqiqlangan edi.
XX asr ziyoli o‘zbeklari tomonidan bir ovozdan “ma’naviy ilhomchi”, “buyuk millatning buyuk kelajak maqsadlari uchun tunu-kun tinim bilmagan xalq xizmatkori”, deb topilgan adabiyotshunos, tarbiyachi, muharrir, maorif, jamoat arbobi Munavvar qori Abdurashidxonov 1878 yil Toshkent shahrining hozirgi Shayxontoxur tumani, Darxon mahallasida o‘qituvchilar oilasida tug‘ilgan. Eshonquli dodgoh (Toshkent) va Mirarab (Buxoro) madrasasida ta’lim olgach, Toshkentning Darxon masjidida imom bo‘lib ishlaydi.
XIX asr oxirida Munavvar qori jadidchilik harakatida faol ishtirok etadi. 1901 yil avval o‘z uyida jadidchilik maktabini ochadi, keyinroq Toshkentning boshqa dahalarida ham ochadi. U maktablar uchun grammatika va alifbo asoslari ifodalangan “Birinchi ustoz” nomli yangi usuldagi ilk darslikni tayyorlaydi. “Ikkinchi ustoz” deb nomlangan ikkinchi kitobida o‘qish va yozishga qaratilgan uslubni, shuningdek, oiladagi o‘zaro munosabatlarni yoritgan. Munavvar qori, shu bilan birga ilk matematika darsligini tayyorlagan. "Tajvid al-Qur’on", “Yer maydoni” kabi qo‘llanmalar tayyorlab, ularni nashrdan chiqaradi. Bolakaylar uchun esa she’r va hikoyalar yozadi. 1909 yil Toshkentda “Jamiyati xayriya” ittifoqini va “Turon” uyashmasini tashkil qiladi.
Munavvar qori 1906 yil “Xurshid” birinchi gazeta nashriyotini ochadi. Keyinroq u yerdagi “Najot”, “Kengash” gazetalarida muharrir, “Sadoyi Turkiston” gazetasida esa bosh muharrir lavozimlarida faoliyat yuritadi.
Munavvar qori Abdurashidxonov o‘zbek teatri asoschilaridan biri. U teatr yordamida “buzuq odatlar” va ularni tuzatishni ko‘rsatgan. Uning truppasi “Turon” deb nomlangan. Truppa 1914 yildan 1924 yilga qadar faoliyat ko‘rsatgan.
Munavvar qori 1917 yil fevral revolyutsiyasidan so‘ng Turkiston xalq demokratik davlatining yaratilish g‘oyasini ochiqdan-ochiq ifoda qiladi. U Qo‘qonda yaratilgan “Turkiston Muxtoriyati”ni qo‘llab-quvvatlaydi. 1918 yil aprel oyida Turkiston davlat universiteti rektori etib tayinlanadi. 1918 yil “Turk o‘chog‘i” ilmiy-ma’rifiy jamiyatini ochadi.
Munavvar qori 20-yillar “Milliy ittifoq” va “Milliy istiqlol” yashirin tashkilotlariga boshchilik qilgan.
20-yillar o‘rtalarida repressiya kuchayadi va Munavvar qori barcha lavozimlardan chetlatilinadi. Biroq, bu ham uni mustaqillik g‘oyasini ilgari surishiga to‘sqinlik qila olmadi.
Hamza, Elbek, Oybek, Akmal Ikromov, Abdulhay Tojiyev, Salimxon Tillaxonov, Qayum Ramazon, Bahrom Haydariy, Mannon Uyg‘ur kabi madaniyat arboblari, adabiyotshunoslar, olimlar Munavvar qorining o‘quvchilari bo‘lishgan.
U 1929 yil hibsga olingan va 1931 yil otib tashlangan. Moskva shahridagi Vagankovo qabristoniga qo‘yilgan.

Xulosa
Munavvarqori ibn Abdurashidxon ijtimoiy-pedagogik faoliyat bilan birga badiiy ijod bilan ham shugʻullangan. Uning ixcham hikoyalari, talaygina sheʼrlari oʻsha davrdagi matbuot va oʻzi tuzgan hamda yozgan darsliklarga kiritilgan. Shuningdek, u oʻtkir publitsist adib sifatida tanilgan. Misralarida inson va jamiyat, din va dindorlik, axloq, mustamlakachilik va hurriyat, ziyolilik, uyushma, tashkilot, davlat idorasi masalalariga alohida eʼtibor qaratgan.Munavvarqori ibn Abdurashidxon oʻz faoliyati davomida pedagogik, matbuotchilik, muharrirlik, adiblik bilan cheklanmay, jiddiy siyosiy faoliyat ham olib borgan, shu sababli mustamlaka hukumati tomonidan bir necha bor hibs qilingan.