Mundareja: kirish I bob. Chizmachilik faninining qisqacha tarixi

1.2 Eskiz haqida tushuncha
Chizmachilik asboblari ishlatnlmasdan va masshtabga rioya qilinmasdan bajarilgan chizma Eskiz dеb ataladi.
Eskizlar dеtallarmiig ish chizmalarini tuzish uchuy matеrial bulib xizmat qiladi. Eskizlar buyumlar va dеtalari iloyihalahda, rеmont ishlarida, shuningdеk dеtalning o`ziga qarab tuziladi.
Chizma eskizni urgapish protsеssida eskizlar tuzishiing asosiy ma^sadi ukuvchiniig chizma chizish maxoratini oshirishdir. Shu bilan birga buyumshshg asliga karab uning eskizi chizilganda dеtal va buyumlarining ichki va tashki tuzilishi, ularnnmg ayrim elеmеntlarini shakllari urganiladi, ukuvchining ijodny tasavvur etish kobiliyati oshadi.
Ishlab chikarishda ayrim xollarda dеtallar bеvosita eskiz buyicha tayyorlanadi.Shuniig uchun eskizda dеtalning ish chnzmasida bеriladigan barcha ma'lumotlar bеrilishi kеrak. Eskiz ish chmzmasidai fakat kulda va dеtalning ulchamlarini e'tiborga olmay chizilganligi bilai fark kiladi. Ammo eskizda xam dеtalning ayrim kismlari orasidagi nisbat va kurinishlardagi uzaro proеktsion boglanish saklanishi lozim.
Chizmachilik asboblari ishlatilmasdan va masshtabga rioya qiliimasdai bajarilgam chizma eskiz dеb ataladi.
Eskizlar dеtallarning ish chizmalarini tuzish uchun matеrial bo`lib xizmat qiladi. Eskizlar buyumlar va dеtallarni loyixalashda, rеmont ishlarida, shuningdеk dеtalning o`ziga qarab tuziladi.
Chizmachilikni o`rgainsh protsеssida eskizlar tuzishnnng asosiy maqsadi o`quvchiniig chizma chiznsh maxoratini oshirishdir. Shy bilan birga buyumning asliga qarab upning eskizi chizilgamda dеtal na buyumlarshshg ichki va tashqi tuzilishi, ularning ayrim elеmеntlarini shakllari o`urganiladi, o`quvchining ijodiy tasavvur etish qobilinti oshati.
Ishlab chiqar ishlar ayrim hollarda dеtallar bеvosnta eskiz bo`yicha tayyorlanadi. Shuning uchun eskizda dеtalning ish chizmasida biriladigai barcha ma'lumotlar bеrilishi kеrak. Eskiz ish chizmasidan faqat qo`lda va dеtalning o`lchamlarini e'tiborga olmay chizilganligi bilan farq qiladi. Ammo eskizda xam dеtalning ayrim qismlari orasidagi nisbat va ko`rinishlardagi o`zaro proеktsion bog`lanish saklanishi lozim.
Bu mavzu bo'yicha metodik tavsiyalar odatda, eskizlar chizish tartibini bayon etish yoki tasvirlash, detallarni o'lchash usullarini ko'rsatish, ularni tanlashga oid maslahatlarni berishdan iborat bo'ladi. Bu malumotlarning hammasi o'qituvchilarga ma'lum va bu ishning 8-sinfda boshlanishi o'qitish tajribasida qabul qilingan eskizlarni chizish usullariga tubdan o'zgartirishlar kiritishni talab qilmaydi. Dastlab, bolalar endigina o'zlari uchun yangi bo'lgan grafik ishlarnirig turi bilan tanishib kelayotganda o'quvchilaming mustaqil ishlarga bo'lgan talablari biroz soddalashtirilishi lozim. Masalan, asosiy ko'rinishni tanlash, predmetning shakliga qarab ko'rinishlarining sonini va eskizlarini bajarish tartibini aniqlash haqida o'quvchilarga tayyor holda, qisqacha tushuntirishlar berish lozim.
Metodik adabiyotlarda eskizlar chizish tartibi to'g'risida tavsiyalar berilgan. O'quvchilarga predmetning zarur bo'lgan barcha ko'rinishlarini chizmaga joylashtirishni to'la o'rgatish maqsadida uning simmetrik o'qlarini va gabaritlarini qo'yishga o'rgatishning zarurligi ko'pchilik metodistlar tomonidan e'tirof etilgan. O'quv-chilarda predmetga jismlarning «yig'indisi» yoki «ayirmasi» sifatida qarash, predmet qismlarini hamrna ko'rinishlarda birin-ketin orttirish yo'fi bilan bajarish, ya'ni «qismdan butunga», «butundan qismga degan tamoyillarga asoslanib, predmet ko'rinishlarini yasash usullarini shakllantirish kerak. Eskizlar chizishda naturani kuzatish juda katta ahamiyatga ega, bu jarayonning mohiyatini yuqorida bayon etgan edik.
Eskiz chizishdan oldin:
— detalning umumiy shakli haqida tasawur hosil qilish uchun uni tezgina ko'zdan kechirish;
— detal qismlarini diqqat bilan o'rganib chiqish, chiziqlar, chuqurchalar, tcshiklar va hokazolarning shakli hamda ularning fazoviy munosabatlarini aniqlash;
— predmetni eskiz chiziladigan qilib qo'yilgan vaziyatida yana bir qayta ko'zdan kechirish kerak. Eskiz chizish jarayonida:
— predmetning biror qismining shakllarini aniqlab olish uchun vaqti vaqti bilan uni ko'zdan kechirib turish zarur. Eskiz chizib bo'lingandan keyin:
— chizilgan tasvirlarning to'laligini va to'g'riligini tekshirish uchun predmet
shaklini diqqat bilan ko'zdan kechirish;
— eskizga o'lchamlar qo'yish lozim.
Tasvirlarga o'lchamlar qo'yishda o'lchov asboblaridan oqilona foydalanish, o'lchov olish shtangensirkulidan o'lchash ishlarida foydalanish usullariga e'tibor bermoq lozim.
Darslikda eskizlar chizishga oid ko'rsatmalar va namunaviy misollar ko'rsatilgan. Shuni alohida ko'rsatib o'tish lozimki, bu mavzuni o'rganishda darslikda berilgan rasmni ko'r-ko'rona ko'chirish yaramaydi. Darslikdagi rasmdan faqat eskiz chizish bosqichlarini tushuntirishda foydalanish, ammo chizish uchun esa shu rasmdagi topshiriqqa yaqin bo'lgan modelning aslidan foydalanish kerak. Chizmachilik asboblari ishlatilmasdan va masshtabga rioya qilmasdan buyumning nisbatlarini saqlagan holda ko'zda chamalab, bajarilgan chizma eskiz hisoblanadi. Informasion jamiyat tushunchasi nimani anglatadiq Bu shunday jamiyatki, unda ishlovchilarning aksariyat qismi axborotlarni ishlab chikarish, saqash, kayta ishlash va amalga oshirish bilan banddirlar. Kompyuter grafikasi nima degani mashina grafikasi deganda obyektlarningxajm modellarini yaratish, saqash, ishlov berish va EXMlar yordamida ularnitasvirlash tushuniladi.Kompyuter grafikasi iktisodiyet sohasida, ayniksa iktisodiy ko`rsatgigchlarnitaxlil kilishda muvoffakiyatli kullanilishi mumkin. Respublikamiz maktablari, o’quv yurtlari va muassasalarini komppyuterlashtirish yo’lga qo’yilmoqda.
Programmalashtirish va informatika asoslariga doir adabiyotlar yetarli
emas. Kam nushadagi ayrim qo’llanmalarni hisobga olmaganda, bu sohaga oid
kitoblar deyarli yuq. Bu muammo tabiiy, mavjud komppyuterlardan samarali
foydalanishda, informatikaga va komppyuter grafikasiga oid bilimlarni keng omma
orasida yoyishda qiynchiliklar tug’diradi. Ayni payitda shuni tan olish lozimki, programmalashtirishga oid universal - maktab o’quvchisidan aspirantgacha,muhandisdan hisobchigacha ma’qul bo’ladigan kitob yaratish mushkul. Shuni nazarda tutib, komppyuter grafikasi bilan ish boshlovchi uchun yetarli ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ushbu o’quv qo’llanma yuqorida aytilgan ehtiyojni ma’lum darajada qondiradi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, komppyuter grafikasi bilan ishlashni o’rgana boshlagan kishilar ShEHM qurilmalarini tuzilishi bilan tanishmasdan o’z bilimlarini mustaqil chuqurlashtira olmaydilar. Xozirgi vaqtda jismoniy mehnatning barcha turlari ma’lum miqdorda
mexanizasiya va avtomatlashtirilgan. Aqliy mehnatni avtomatlashtirish hali bu
darajaga yetgani yo’q. Shaxsiy komppyuterni texnologik jarayonga tadbiq qilish bir xil hisoblashlarning katta qismining bajarishdan ozod qiladi, zamonaviy sonlar usulini amalda qo’llashga, ilmiy tekshirish ishlarida, qaysi konstruksiya afzalligini
tanlashga imkon beradi, optimallashtirish masalasini qo’yadi va yechadi.
Xozirgi shaxsiy elektron hisoblash mashinalari (ShEHM) displey ekranida
grafik tasvir chiqarish imkoniyatiga ega. Shuning uchun, ShEHM lardan
chizmachilar, konstruktorlar, loyihalovchilar mehnatini avtomatlashtirishda ham
qo’llash mumkin. Buning uchun shaxsiy komppyuterdan foydalanuvchi
komppyuter grafikasini qurilmalari bilan mukammal tanishgan bo’lishi shart.
Hamma grafik tizimlar grafik xabarlarni kirituvchi qurilma xabarlarni
saqlovchi prosessor va chiqarish qurilmalaridan tashkil topgandir. Bu
qurilmalarning ishlash prinsiplarini quyida alohida ko’rib chiqamiz.
Kompyuter grafikasi asta-sekin informatika ukuv rejalarining ajralmas qismi
bo`lib bormokda va 80-chi yillarning boshidan boshlab injenerlik ma’lumotini
egallashda markaziy urinni egallab turibdi. Xozirgi vaktda kompyuter grafikasi
kuyidagi ko`rslarning tarkibiy qismi xisoblanadi:
 “Iktisodiy informatika va xisoblash texnikasi”
 “Kompyuter informasion sistemalari”
 “Moddiy resurslarning kompyuter informasion sistemalari (marketing)”
 ADP (amaliy dasturlar paketi)