Mundarija Fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining umumiy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

Ultrabinafsha spektroskopiyaning organik moddalar tuzilishini aniqlashda ishlatilishi
Organik moddalarning tuzilishini aniqlash uchun elektromagnit spektrining 200-800 nm sohasi amaliyotda ishlatiladi, bundan kichik qiymatli sohadagi yutilish jarayonlarini o‘rganish uchun ancha murakkab asboblar kerak bo‘ladi. 200-800 nm sohada to‘yingan uglevodorodlar va ularga mos kelgan aminlar, spirtlar va efirlar yutilish maksimumini hosil qilmaydi.
Tarkibida qo‘shbog‘ tutgan karbon kislotalari 200-250 nm oralig‘ida yutilish maksimum hosil qiladi, ammo bu sohada ikkita qo‘shbog‘ va benzol xalqasi bo‘lgan birikmalarning yutilish maksimumlari namoyon bo‘lganligi uchun to‘-yinmagan karbon kislotalari ham UB spektri yordamida o‘rganilmaydi.
Elektron spektrlar asosan tarkibida bir qancha qo‘shbog‘ tutgan hamda n* elektron o‘tish bilan izohlanadigan geteroatomli molekulalarni tekshirishda kerakli ma’lumotlar beradi. UB spektrini o‘rganishda moddaga tegishli bo‘lgan yutilishning molyar koeffitsientini () va to‘lqin uzunligining () qiymatini aniqlash kerak. Ayrim xromoforlarning bu qiymatlari 5-jadvalda ko‘rsatilgan.
Agar UB spektrida lg   2 bo‘lsa noma’lum modda tarkibida SqO yoki CqS guruxlari, lg  q 2-3 hamda  q 250-300 nm bo‘lsa benzol xalqasi borligi va lg   4, _maks  200 nm ga ega bo‘lsa molekulada bir qancha qo‘shbog‘lar borligini kuzatish mumkin.
Agar molekulada bir-biriga o‘xshash ikki yoki undan ortiq xromofor guruxlar bo‘lsa, spektrdagi yutilish maksimumlarining qiymati va holati xromofor guruxlarning bir-biriga nisbatan joylashishiga bog‘liq bo‘ladi.
Xromofor guruxlar yonma-yon joylashsa, har bir guruxga xos bo‘lgan ikkita yutilish maksimumi namoyon bo‘ladi.
Masalan,  - dikarbonilli birikmalar kichik intensivlikdagi ikkita yutilish maksimumini (_.maks) hosil qiladi
Ayrim xromoforlarning UB sohada yutilish qiymatlari.

Xromofor guruxlar	, nm		Elektron o‘tish	Erituvchi
Etilen SN2qSN2	165	15000	*	Gaz
	193	10000
R-CHqCH2	177	10000
R-CHqCH-R
Trans	180
Sis	183
Atsetilen CHCH	173	6000	*	Gaz
Karbonil	190	1900	*	n-geksan
(CH3)2CO	280	15	n*	n-geksan
CH3-CHO	290	16	n*	n-geptan
Karboksil SN3SOON	204	60	*	Suv
Azometin SqN-	190	5000	*	Suv
Nitril –SN	160	-		-
Azo-NqN (azometan)	347	45	n*	Dioksan
Nitrozo –NqO (nitrozobutan)	300 665	100 20	* n*	Efir
Nitrat – ONO2 (etilnitrat)	270	12	n*	Dioksan
Nitro – NO2 (nitrometan)	271	19	n*	Spirt
Nitrit – ONO (amilnitrit)	218,5 346,5	1120	* n*	Efir
Sulfoksid >SqO	210	1500	*	Spirt
Sulfon >SO2	180		*	Spirt

Noma’lum moddalarning spektrini talqin qilishda tuzilishi ma’lum bo‘lgan moddalarning spektrlari bilan solishtirish kerak. SHunday qilib, UB spektroskopiya noma’lum organik moddalar qanday sistemadan tashkil topganini bilishga hamda undagi xromofor guruxlarning tabiatini aniqlashga imkon beradi, ammo olingan natijalar modda tuzilishini to‘liq aniqlash uchun etarli emas, shuning uchun ham uni fizikaviy usullarning boshqa turlarining bergan ma’lumotlari bilan to‘ldirish zarur. Bu optik spektroskopiyaning organik moddalar tuzilishini o‘rganishdagi kamchiliklaridan biri o‘rganilayotgan moddalarni maxsus erituvchilarda yaxshi erimasligidadir, shuning uchun juda ko‘p birikmalarni bu spektroskopiya bilan o‘rganishda qiyinchilik sodir bo‘ladi.

Shunday qilib, UB spektroskopiya organik moddalarning tuzilishi va ayrim anorganik moddalarning eritmadagi holatini aniqlashda muhim fizikaviy usullardan hisoblanadi, undan faqat nazariy masalalarni xal etishgina emas, balki moddalarning miqdoriy analizini olib borishda ham keng miqyosda foydalanish mumkin.