Mundarija I. Kirish II. Asosiy qism…

3. Barg ichki tuzilishining o‘simlikning yashash sharoitiga bog‘liqligi
Bargning anatomik tarkibi ichki xujayralardagi stomatal bo'shliqlar orqali oqadi va gazli moddalar ular orqali chiqadi. O'simliklar etarli darajada suv bilan ta'minlanmagan (bu issiq va quruq ob-havo sharoitida bo'ladi), stomata yaqin. Shuning uchun flora vakillari o'zlarini suv bilan to'ldirishdan o'zini himoya qiladi, chunki yopiq oshqozon yaralari bilan suv bug'lari chiqmaydi va hujayralararo bo'shliqlarda qoladi. Shunday qilib, quruq davrda o'simliklar suvni saqlab turadi. `simlikning muhim biologik jarayonlar asosida organic moddalar hosil qiluvchichi,suvni bug`latuvchi va nafas oluvchi asosiy vegetativ organi.Barg asosan ikki qismdan barg yaprog`I va barg bandidan tashkil topgan.Ayrim o`simliklarning barg bandining pastki qismida yon bargchalar hosil bo`ladi Oq akatsiyada bu bargchalar tikanga aylangan. Ba`zi o`simliklarning bargi bandsiz bo`ladi.Bunday barglar bandsiz(o`troq) barg deyiladi.Barglar poyada yoki novdada,odatdabarg bandi bilan birikadi.Bandsiz barglar poyaga yaprog`ining pastki qismi bilan birikadi.Bandli burglar tabiatda ko`ptarqalgan.Masalan,olma,o`rik,nok,terak,yong`oq,ajriq,tok,bodring,qovun kabi mevali va poliz ekinlari,manzarali o`simliklarning bargi bandli barg;lola,piyoz,shirach,gulsafsar,bug `doy,makkajo`xori,sholi,arpa o`simliklarning bargi bandsiz bo`ladi. Ko`pchilik o`simliklarning bargi va bargchalari aniq ko`rinib turadigan va ko`z bilan ko`rib bo`lmaydigan tomirli bo`ladi.Odatda,ular bargning orqa tomonida yaxshi ko`rinadi.Tomirlar barg bandidan bargga o`tib shoxlanadi.shu tomirlar tufayli barg mustahkam bo`ladi.O`simliklar turiga qarab,tomirlar turlicha shoxlanadi.Tomirlar tukli va tuksiz bo`ladi.Ular o`simlikning bir biridan farq qilishda muhim rol o`ynaydi.Masalan,ikki pallali o`simliklar bilan bir pallali o`simliklarni bir-biridan farq qilishda asosan ularning tomirlariga etibor beriladi.Ikki pallali o`simliklarning bargi to`rsimon tomirlangan.Ularni ayniqsa,terak,chinor,olma,o`rik,nok yalpiz,g`o`za kabi o`simlikrar bargida yaxshi ko`rish mumkin.Bunday tomirlanish to`rsimon tomirlanish deyiladi. Bir pallalio`simliklardan bug`doy,arpa,makkajo`xori,oqjo`xori,g`umay va boshqalar bargaining tomiri barglar chetiga parallel yoki yoysimon joylashgan.Bunday tomirlanish parallel yoki yoysimon tomirlanish deb ataladi.Poyadan kelayotgasuv va unda eriganoziq moddalar tomirlar bo`ylab barglarga keladi va barglarda hosil bo`lgan organic moddalarpoyaga o`tadi. O`simliklar bargi orqali nafas oladi va suv bug`latadi.Barglarda fotosintez jarayonida organik moddalar hosil bo`ladi. Yuksak o`simliklarning bargi tuzilishiga ko`ra oddiy va murakkab bo`ladi.Barg bandida bitta barg joylashsa,bunday barg oddiy barg` deyiladi.Bularga olma,nok,o`rik,shaftoli,tutr,tok,g`o`za,terak,rovoch,yantoq kabi o`simliklar bargi kiradi.Bitta barg bandida bir nechta bargchalar joylashgan bo`lsa,bunday barglar murakkab barglar deyiladi.Murakkab bargli o`simliklargashirinmiya,beda,soxta kashtan,yong`oq,na`matak,qulupnay,loviya, no`xat,yeryong`oq kabilar kiradi. Murakkab barglar uch,besh,yeti bargchali toq va juft patsimon barglarga bo`linadi.Uch bargchali murakkab bargga-sebarga,beda,loviya,mosh;besh-yetti bargchaliga soxta kashtan barglari kiradi. Bargchalar barg bandining oxirigacha qarama-qarshi joylashgan bo`lsa bunday barglar juft patsimon barglar deyiladi Qurg’oqchilik yerlarida o’simliklar suvni kam bug’latish uchun ko’pgina barglarini tikanga aylantiradi. Kaktus, zirk, sparja o’simliklarida barglar mutlaqo tikanga aylangan. Ayrim o’simliklarda barg plastinkasining chetlari mayda tikanlarga aylanadi. Masalan, qushqo’nmas, govtikanda akatsiya, kovul o’simliklarida esa yon bargchalar tikanga aylangan. Ba'zi bir o’simliklarda bargning butun yoki biror qismi ipsimon jingalakka aylanadi. Ho’xat, no’xatak, burchoq, yasmiq o’simliklari murakkab barglarining oxirgi bargchasi shaklini o’zgartirib jingalakka aylangan. Suvda yoki botqoqda o’sadigan o’simliklarning barglari hasharotlarni tutib hazm qilishga moslashgan. Botqoq rosyankasi, pashshaxo’r venerina, muxolovka barglari hasharot qo’nishi bilan tukchalari ta'sirlanadi va ular yopilib hasharotlarni ushlab qoladi. Braziliyada o’sadigan nepentis o’simligida esa barg bandining bir qismi ko’zachaga, barg plastinkasi esa qopqoqchaga aylangan bo’lib, hasharotlar shu ko’zachaga tushishi bilan qopqoqcha yopiladi, ushlangan hasharotlar hazm bo’ladi. Barg ontoginezi. Barg o’z taraqqiyotini kurtak ichida va undan tashqari fazalarda o’tkazadi. Birinchi faza davomida boshlang’ich barg voyaga etgan barg shaklini oladi, ammo u kichik o’lchamda va o’ralgan holda bo’ladi. Ikkinchi fazaga o’tganda esa hujayralarning bo’linishi va cho’zilishi natijasida barg rivojlanadi. Bargning shakllanishi boshlang’ich barg uchki hujayralarining bo’linishi va keyinchalik interkalyar hamda chekka meristemalar hisobiga boradi. Kurtak yozilganidan so’ng bargining yuzasi bir necha o’n va yuz marta ortilad. Bargning tuzilishi, agar bir yaproq plastinkaga ega bo'lsa, oddiy va murakkab - agar bir necha yoki bir nechta plitalar mavjud bo'lsa, oddiy hisoblanadi. Murakkab barglarning so'nggi plitalari tufayli birga emas, balki birma-bir tushib qoladi Mas:choyning bargida. Ba’zan o‘simliklarning mezofilida oshlovchi dubil moddalar, efir moylari va boshqa moddalarni ishlab chiqaradigan xujayralari uchraydi. Mas: lavr, evkalipta, magnoliya va boshqalar. Qoziqsimon va bulutsimon to‘qimalarni-assimilyatsion to‘qima deb ham yuritiladi.Chunki ularning xujayrasida fotosintez protsessi bo‘lib turadi. Bulutsimon to‘qi-ma siyrak joylashganligi uchun xujayralar oralaridan xavo o‘tib turadi. Natijada barg shamollatib turiladi. Shuning uchun bu to‘qimani ventelyatsion to‘qima deb ham yuritiladi. Bargning tomir o‘tgan qismida mexanik to‘qima kollenxima, asosiy to‘qima, hamda o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari joylashgan. O‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarining soni 1 tadan 7 tagacha boradi. O‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamida kambiy bo‘lmaydi. Ya’ni o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lami yopiq bo‘ladi. O‘tkazuvchi to‘qima bog‘lami kolloterial tipda tuzilgan. Floema kollenximaning pastki tomoniga joylashgan bo‘ladi. (Poyadan farqi) bargning yumshoq qismiga qattiqlik beruvchi mod-dalarni idioblast deyilad Radial bargga misol qilib, qarag‘ay bargini olamiz. Qarag‘ayning bargi ko‘p yillik bo‘lsa ham, boshqa barglarga o‘xshash epidermis bilan qoplangan. Epidermis xujayralarining po‘sti qalin, tashqi tomondan kutikula bilan qoplangan. Ustitsalar epidermisda chuquroqda joylashgan. Epidermisni ichkari tomonida mexanik to‘qima Gipoderma joylashgan. Gipoderma bargga qattiqlik berishdan tashqari, epidermis shikastlanganda qoplog‘ichlik vazifasini bajarib turadi. Bargning assimilyatsion to‘qimasi chokli parenxima (skladchataya parenxima)dan tashkil topgan.Chokli parenximada xujayra ichkari tomonga kiradi. Assimilyatsion to‘qima bargning po‘stloq qismiga joylashgan. Bargning po‘stloq qismida smola yo‘llari bor. Smola yo‘li atrofida 2 qavat xujayralar joylashgan.1 qavati tirik xujayralardan iborat bo‘lib, uni Epitelial xujayra deyiladi


Xulosa:
M;yeryong`oqda.Agar barg bandining uchi bitta barg bilan tugasa,bunday barglar toq patsimon barg deyiladiM;shirinmiyada.Ba`zan toq bargchalar o`rniga gajaklar hosil bo`ladi M;no`xat,burchoqda.Murakkab barglar yana o`z navbatida yana bo`laklarga bo`linib ikki yoki uch karra bo`lingan barglar hosil qiladi M;totim. Barglar o`simliklarning turiga qarab har xil shaklda bo`ladi.Saksovul kabi ayrim o`simliklarning bargi juda mayda lashib,qipiq shakliga kelib qolgan bo`ladi.Uning bandi ham bo`lmay,uzunligi 1-2 mm dan oshmaydi.Aksincha rojoch,ojud,kavrak kabi o`simliklarning bargi uzun 50-70sm dan bir metrgacha yetadi.Barglar yaproqlarining shakliga qarab juda xilma-xil bo`ladi.O`simliklar qaysi tur,turkum yoki oilaga mansubligini aniqlashda barglarning shagaklida keng foydalaniladi. Masalan olma, o`rik,gilosning barglari yaxlit; tok,g`o`za,tut, anjirning,barglari o`yilgan bo`ladi. Barglar yaproqlarining shakliga qarab yumaloq, panjasimon, tuxumsimon, ovalsimon, nashtarsimon, qalami, rombsimon, uchburchak simon va boshqa shaklda bo`ladi.Barglarning qirrasi tekis,tishli,ikki karra tishli, o`yilgan va qirqilgan bo`lishi mumkin.Barglar o`simlikning turiga qarab tukli va tuksiz bo`lladi.Ko`pchilik o`simliklar bargning orqa tomoni tukli bo`ladi. Bir tup o` simlikning o`zida ham joylashishiga qarab,barg o`simlikning pastki qismida yirik,uzun bandli,o`rta qismida mayda,bandsiz bo`lishi mumkin.Tut kabi ba`zi daraxtlarning vegetativ novdalarida barglar qirqilgan va hosil novdalarida yaxlit bo`lishi mumkin.Murakkabguldoshlar va ziradoshlar oilalari ko`pchilik vakillarning ildiz bo`g`zida joylashgan barglar,ya`ni to`pbarglarning nihoyatda yirik bo`labi.Bunday barglarning yapro`g`I va bandi 50-60 sm undan ham uzun bo`ladi. Tashqarida, barg asosan bir qavatli, ba'zan ko'p qatlamli epidermis (teri) bilan qoplangan. U ko'pincha xlorofilladan mahrum bo'lgan tirik hujayradan iborat. Ularning yordamida quyosh nurlari osongina barg hujayralarining quyi qatlamlariga tushadi. Ko'pchilik o'simliklarda qobig'i tashqaridan yog 'shunga o'xshash moddalar nozik bir film chiqaradi va hosil qiladi. Teri hujayralari yuzasida, bargni zararlardan, haddan tashqari issiqlikdan, suvning haddan tashqari bug'lanishidan himoya qiladigan tuklar, zarralar bo'lishi mumkin. Quruqlikda o'sadigan o'simliklar epidermistondagi bargning pastki qismida (nam joylarda (karam) - barglarning har ikki tomonida joylashgan stomat, suv o'simliklarida (suv zamboli), barglari yuzasida, butunlay suvga botgan stomata o'simliklar mavjud emas). Oshqozon vazifalari: gaz almashinuvini va transpiratsiyani tartibga solish (suvlarning barglari bilan bug'lanish). O'rtacha 1 kvadrat metrlik sirtga o'rtacha 100-300 stomat bor. Bargning ustki qismi ildiz otida qanchalik baland bo'lsa, har bir sirt organiga nisbatan ko'proq stomalar.
Epidermisning yuqori va tashqi qatlamlari o'rtasida asosiy to'qimalarning hujayralari - assimilyatsiya parenximasi. Ko'pchilik angiosperm turlarida bu to'qimada ikkita hujayra mavjud: ustunli (palisade) va suyuqlik (bo'shashmasdan) xlorofil parenximasidir. Ularning barchasi birgalikda mesofil varaq. Yuqori terida (ba'zan va pastki qismida) bir necha qatlamlarda vertikal holda joylashgan va bir-biriga juda yaqin bo'lgan oddiy shaklli (prizmatik) hujayradan iborat ustun parenximaga ega. Yumshoq parenxima ustun tagida va pastki terining yuqorisida joylashgan bo'lib, bir-biriga mahkam o'rnashmagan va havo bilan to'ldirilgan katta hujayralararo bo'shliqlarga ega bo'lmagan nosimmetrik shaklli hujayralardan iborat. Interferensial bo'shliqlar varaq hajmining 25 foizini tashkil qiladi. Ular stomata bilan bog'lanadi va gaz almashinuvi va bargni transpiratsiya qilishadi. Uning xujayralari ko'proq xloroplastlarga ega bo'lgani uchun, palisad parenximasida fotosintez jarayoni yanada qizg'in ekanligiga ishoniladi. Xloroplastlarning parchalanadigan parenxima hujayralarida bu juda kam. Ular faol ravishda kraxmal va ba'zi boshqa oziq moddalar saqlanadi.
Parenxima to'qimasida qon tomir lifli to'plamlari (tomirlar) o'tadi. Ular o'tkazuvchan to'qimalardan iborat - tomirlar (eng kichik tomirlar - tracheidlar) va elekkali naychalardan iborat. Qon tomir tolasi to'plamining yuqori qismida xylem, pastki qismida esa - phloem. Fotosintez orqali oqadigan organik moddalar elektrod quvurlari orqali barcha o'simlik organlariga oqib o'tadi. Kemalar va tracheidlar orqali suv plitka ichiga erigan mineral moddalar kiradi.