Mundarija: kirish bob. Ko'Rinish printsipidan foydalanishning pedagogik asoslari

2-BOB. CHET TILI DARSLARIDA OG‘ZAKI NUTQNI KUCHAYTIRISH UCHUN VIZUALIZATSIYADAN FOYDALANISH
2.1 Chet tili darsida o'quvchilarning og'zaki nutqini faollashtirish uchun ko'rgazmali tayanchlardan foydalanish
Og'zaki nutq (gapirish) nutq faoliyatining to'rt turidan (tinglash, o'qish va yozish bilan birga) biri bo'lib, og'zaki muloqot jarayonida insonning o'zaro ta'sirining asosiy turi sifatida qaraladi.
Nutq - og'zaki muloqot shakli bo'lib, u orqali til vositalari orqali ma'lumot almashinadi, aloqa va o'zaro tushunish o'rnatiladi, suhbatdoshga so'zlovchining kommunikativ niyatiga muvofiq ta'sir ko'rsatiladi [5, 52].
Og'zaki nutq nutqni eshitish, xotira, bashorat va diqqatga asoslangan murakkab aqliy faoliyatning mavjudligi bilan tavsiflanadi.
Nutq turli murakkablikka ega boʻlishi mumkin, yaʼni oddiy undov bilan taʼsirchan holatni ifodalash, obʼyektni nomlash, savolga javob berish va mustaqil tafsilot bilan yakunlashgacha boʻlgan murakkablikdir [5, 52].
Og'zaki muloqotning barcha funktsiyalari - informatsion, tartibga soluvchi, hissiy-baholash va etiket - yaqin birlikda amalga oshiriladi.
Zamonaviy nutqni o'qitishning asosiy vazifalaridan biri bu boshqa madaniyat tashuvchilari bilan ijtimoiy o'zaro munosabatlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga qodir bo'lgan ikkinchi darajali lingvistik shaxsni shakllantirishdir [3, 190].
A.A.Leontiev nutq ishlab chiqarishning quyidagi bosqichlarini belgilaydi:
1. Nutq harakatini rejalashtirish.
2. Nutq harakatining amalga oshirilishi.
3. Nutq harakatini taqqoslash va nazorat qilish, ular ichida quyidagilar ajralib turadi:
a) nutqiy niyatni shakllantirish;
b) kelajak bayonotining ichki dasturini (g'oyasini) qurish;
v) gapning grammatik realizatsiyasi va so'zlarni tanlash;
d) bayonotning tashqi dizayni.
Og'zaki nutqning quyidagi xususiyatlari ajralib turadi:
- ortiqchalik (aytilganlarni takrorlash, turli tushuntirishlar, tushuntirishlar);
- ixchamlik (ma'ruzachi ismini aytmasa, taxmin qilish oson bo'lgan narsani o'tkazib yuborsa);
- o'z-o'zini to'xtatish (so'zboshi boshlangan gapni tugatmasdan, boshqa gapni boshlaganda, aytilgan gapga tuzatishlar, tushuntirishlar kiritganda);
- og'zaki bo'lmagan aloqa vositalaridan foydalanish (balandlik, ovozning moslashuvchanligi, imo-ishoralar, yuz ifodalari).
Treningning turli bosqichlari o'qituvchining vaziyatlarni ochishda turli darajadagi ishtirokini anglatadi. Bizning holatda, o'rta maktabda qisman o'qituvchi tomonidan boshqariladigan vaziyatlar qo'llaniladi. Bunda ularga mavzu va vaqt, qisman nutq materiali beriladi, talabalar esa bunga qo'shimcha ravishda mustaqil tanlab olingan, avval o'rganilgan materialdan foydalanishlari kerak. O'qituvchi nima sodir bo'layotganini vaqtinchalik va tematik izchillik, shuningdek me'yoriy to'g'rilik nuqtai nazaridan nazorat qiladi.
Tayyorlanmagan og'zaki nutqni o'rgatish uchun tizimli va ataylab yaratilgan muammoli vaziyatlar muhim ahamiyatga ega bo'lib, ular bayonotning motivi va ehtiyojlarining paydo bo'lishiga, gipotezalarni, taxminlarni shakllantirishga va aqliy faoliyatni faollashtirishga yordam beradi. Og'zaki nutqni rag'batlantirish uchun og'zaki ko'rsatmalarga qo'shimcha ravishda, chizmalar, rasmlar, plyonkali ramkalar yoki rasmiy (kalit so'zlar, namunalar, iboralar) tayanchlardan foydalanishni o'z ichiga olgan og'zaki-tasviriy vaziyatlar qo'llaniladi.
Nutqni o'rganish jarayonida ko'plab turli tayanchlar qo'llaniladi. Qo'llab-quvvatlovchilarning aniq tasnifi hali ham mavjud emas, bu, albatta, ulardan foydalanishni qiyinlashtiradi. Ammo odatda quyidagi tayanch turlari farqlanadi: og'zaki (og'zaki) va vizual (tasviriy). Quyidagi tasnifga ega bo'lgan vizual tayanchlar guruhini batafsil ko'rib chiqamiz. Nutqni ishlab chiqarish jarayonida ma'lum qo'llab-quvvatlovlar taklif qilgan narsaga ko'ra, ular quyidagilarga bo'linadi:
1) mazmunli:
- rasm chizish; - bir qator fotosuratlar, chizmalar;
- kino; - film lentasi.
2) semantik:
- diagramma; - sxema; - sanalar; - plakat;
- stol; - raqamlar; - simvolizm; - karikatura.
Biroq, tayanchlardan doimiy foydalanish farovonlik illyuziyasini yaratadi. Tayanchlarni olib tashlash kerak bo'lgan har bir holatda o'z vaqtida his qilishingiz kerak. Tayanchlar bilan gapirish ularsiz gapirish bilan taxminan 1:5 nisbatda bo'lishi kerak [22, 52].
Tasvir bilan ishlash, ya'ni go'yo "to'g'rilangan ma'lumot" talabalar uchun nutq materialini faol o'zlashtirishning eng samarali usullaridan biridir. Bu har doim shunday holat bo'lib, u bilan bog'liq holda til vositalarini tanlash, ularning kombinatsiyasi, muayyan nutq xatti-harakati talab qilinadi. Shu bilan birga, axborotni sof individual talqin qilish va rivojlantirish imkoniyati mavjud. Agar lug'atni o'zlashtirish, uning semantizatsiyasi jarayoni mavjud bo'lsa, unda turli xil rasmlar juda mos kelishi mumkin. Ulardan o'rganilgan so'zlarni eslab qolish uchun ham foydalanish mumkin. Birinchidan, rasm nutq uchun turtki bo'lib xizmat qilishi, mazmun, mavzuni taklif qilishi, fikrlar va his-tuyg'ularni uyg'otishi kerak. Ikkinchidan, nutq materialini o'zlashtirish jarayonida uni qo'llash uchun joy topish muhimdir.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, bolalar tasvirlangan vaziyat unchalik aniq bo'lmaganda yoki biron bir muammoni o'z ichiga olgan holda yoki bolaning tasavvurini uyg'otib, farazlar qilishga imkon berganda gapirishni xohlashadi - ya'ni. fikrlash yoki taxmin qilish uchun joy qoldiradi. Ijobiy jihatlar, shuningdek, talabalar tomonidan mavjud bilim va ko'nikmalardan maksimal darajada foydalanish imkoniyati va hatto zarurligini ham o'z ichiga oladi. Muammoli vizual tasvirlardan foydalanish juda samarali, chunki u kommunikativ vazifalarni kompleksda hal qilish imkonini beradi: bir xil rasm sizga bayon qilish, ma'lumot berish, tavsiflash, tavsiflash, aytib berish, bahslashish, fikr almashish imkonini beradi. Bundan tashqari, u ko'tarilgan masala bo'yicha keyingi suhbat uchun imkoniyat, boshlang'ich nuqta bo'lib xizmat qiladi. Bunday materiallardan chizmalar, fotosuratlar, komikslar,
Murakkablik darajasining oshishiga ko'ra, rasmlarni shartli ravishda VI-VII guruhlarga bo'lish mumkin va shunga ko'ra, ular bir xil ketma-ketlikda mashg'ulotlarga kiritiladi:
Men - Odatda maxsus, ya'ni. uslubiy rasmlar.
II - "Aniq" vaziyat.
III - "aniq bo'lmagan" vaziyat.
IV - Vaziyatda "muammo" mavjud.
V - noaniq talqin bilan muammoli vaziyatlar.
VI-VII - "dekodlash" ni talab qiluvchi maxsus tilga ega rasmlar (reklama, plakatlar, kitob muqovalari).
Monologik nutqni o'rgatishda tayanchlardan foydalanishga kelsak, ushbu uslubga katta e'tibor beriladi. Qo'llab-quvvatlashlar tabiatan individualdir: ko'proq tayyor bo'lgan talabalar minimal tayanchlardan foydalanadilar, zaifroq talabalar joylashtirilganlaridan (foydalanishga tayyor shaklda) foydalanadilar. Talabalar tayanchlarni kelajakdagi bayonot rejasining nuqtalari bilan bog'lashlari va shu bilan uning dasturini tuzishlari juda muhimdir. Shuningdek, tayanchlarda bayonotga shaxsiy hissiy rang beradigan material bo'lishi muhimdir: "Mening fikrimcha ...", "Mening fikrimcha ...".
Monologik nutq jarayonida, birinchidan, mashqlar bajariladigan tayanchlarning xususiyati, ikkinchidan, gapning maqsadi uslubiy ahamiyatga ega. Bunday tayanchlar quyidagilar bo'lishi mumkin: 1) ko'rinish, 2) matn, 3) vaziyat, 4) mavzu (mavzuning parchasi), muammo. Bu ketma-ketlik asosan dastlabki bosqichda kuzatiladi, keyin tayanchlardan foydalanish tartibi o'zgarishi mumkin [5, 276].
Xulosa qilib shuni ta'kidlashni istardimki, agar u qo'shimcha yodlash mexanizmlarini (vizual tasvir, taxmin, taxmin, fantaziya) yoqishga imkon beradigan rasm o'rganish uchun yaxshi bo'ladi, shuningdek, o'quvchilarni gapirishga undaydi.