Mundarija: kirish bob tarjimaning stilistik muammolari

1.3 Mеtafora. Mеtonimiya. Kinoya (Ironiya)
Tarjimada metaforalar bilan bog'liq davom etadigan muammolar quyidagilardan ham iborat bo'lishi mumkin: So'zning o'ziga xosligi: Metaforalar boshqa so'zlardan farqli ravishda ishlatiladi, ularda o'ziga xos ma'noni va tasviri bor. Tarjima qilishda, bu xoslikni saqlab qolish va o'zbek tilida shu xoslikni ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Tushunchalar va ma'noni ifodalash: Metaforalar o'ziga xos tushunchalar bilan bog'liq bo'lib, bir obyektning ma'nosi boshqa obyekt yoki tushunchaga bog'liq ravishda aylanadi. Tarjima qilishda, tushunchani to'g'ri tushunish, o'zbek tilida mavjud bo'lgan o'xshash tushunchalarni topish va ma'nolarni o'zbek tilida aniqlash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Ko'p ma'ningli metaforalar: Bazi metaforalar ko'p ma'ningli bo'lishi mumkin, bir so'zning bir nechta ma'no va tasvirlarga ega bo'lishi. Tarjima qilishda, barcha ma'noni o'zlashtirish va o'zbek tilida mavjud bo'lgan ko'p ma'ningli so'zlarni topish va asl ma'noni asoslaydigan tarjimani topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
O'zbek tilidagi o'ziga xos ifodalar: Metaforalar o'zbek tilidagi ifodalash uslubiga asoslanishi bilan o'ziga xos ifodalar va deyarli "atasoz" shaklidagi so'zlarni o'z ichiga oladi. Tarjima qilishda, bu ifodalarni o'ziga xoslik va o'zbek tilidagi shakllanishini saqlab qolish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Tarjimada metaforalar bilan bog'liq muammolar tarjimachining lingvistik mahorati, tushuncha va ma'no tushunish, o'zbek tilining shakllanishiga va so'zlashishga bog'liq bilimlari va tajribasi orttirilgikcha hal qilinishi mumkin. Bu esa tarjimachining o'zini rivojlantirish, mavjud bo'lgan ko'rsatmalarni o'rganish va o'zbek tilidagi madaniy nuanslarni tushunishni talab qiladi.
Metafora, bir obyektni yoki fikrni boshqa bir obyektga o'xshashlik orqali ifodalash uslubidir. Metaforalar ma'noni to'liq tarjima qilishda qiyinliklarga olib keladi, chunki ular o'ziga xos, figural ma'no qayd etadi.
Metaforalarni tarjima qilishda, tarjimachi o'zining mahorat va ma'noni tushunish qobiliyatini va mazmunlarni tushunishni talab qiladi. Ma'noni to'g'ri tarjima qilish uchun, metaforalar asosiy obyektlarning to'g'ri tarjimalari bilan ta'minlanishi kerak. Metaforalarning ma'nosini tushunish uchun kontekstga, muallifning asl maqsadiga va mavjud bo'lgan madaniy nuanslarga tushuntirish kerak.
Tarjimachilar, metaforalar bilan ishlashda qiyinliklarni yasayishlari mumkin, chunki o'zaro kultura, til va o'zgarmasliklar mavjud bo'lishi mumkin. Bunda, ma'no va nuansa nisbatan original fikrni saqlash va uni boshqa tilga o'tkazish kerak.
Metaforalar tarjimasini o'zbek tilida amalga oshirish uchun tarjimachining bo'sh va samimiy tarjima qilish yeteneklari, asosiy obyektlarni aniqlash va o'zbek tilining shakllanishi va mahorati bilishi zarur. Ushbu muammo asosida, metaforalar o'zbek tilida to'g'ri ma'no va tasvirga aylantirishning qiyinliklari mavjud bo'lishi mumkin.
Metaforalar tarjimada davom etadigan muammolar quyidagilar bo'lishi mumkin:Ma'no kayishlari: Metaforalar o'z obyektlarining o'rniga boshqa obyektlarni ishlatadi, shuningdek, o'zbek tilida obyektning asl ma'nosi bilan boshqa obyektning ma'nolari o'rtasida kayishlar mavjud bo'lishi mumkin. Bu kayishlarni to'g'ri tarjima qilishda muammo yuzaga keldi, chunki kayishlar asl ma'noni tushunish va tarjima qilishni talab qiladi.
Madaniy nuanslar: Metaforalar madaniy va tarixiy nuanslarga asoslangan bo'lishi mumkin. Bu nuanslarni tarjima qilishda, tarjimachining ilmiy va madaniy bilimlari, shuningdek, ko'p to'ldirilgan tajriba talab qilinadi. O'zbek tilining madaniy aspektlarini tushunish, o'zbek adabiyoti va atamalari bilish kutiladi. Kreativ tarjima: Metaforalar kreativlik va o'ziga xoslik bilan bog'liq bo'lib, ularni tarjima qilishda o'ziga xoslik va innovatsiya talab qiladi. Tarjimachilar o'z fikrlarini izhor qilish, tasvirlash va tarjimada kreativ va qiziqarli yondashuvlarni qo'llash kerak.
Kontekst muammolari: Metaforalar odatda kontekst bilan bog'liq bo'lgan ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Tarjima qilishda muammolar yuzaga kelishi mumkin, chunki metaforalarning ma'noni tushunish va asl maqsadini bilish uchun muammolar va kontekstni tushunish talab qilinadi.
Metaforalar o'zbek tilida tarjimada muammo yaratish mumkin, lekin bu muammolar tarjimachining talablarini oshirish, madaniy bilimini kengaytirish va o'zbek tilidagi mahorati va so'zlar tarkibini tushunish bilan hal qilinishi mumkin.
Metaforalar tarjimada davom etadigan muammolar quyidagilardan ham iborat bo'lishi mumkin:
Tashqi ko'rsatmalar: Metaforalar odatda o'zida ko'rsatmalarni o'zlashtiradi. Tarjima qilishda bu ko'rsatmalarni asl ma'noni tushunish va uning o'zbek tilida qanday ifodalanishi muammolar yaratishi mumkin. Tarjimachining asosiy vazifasi metaforaning ma'noni tushunib olish va undan tashqari, o'zbek tilida mavjud bo'lgan ko'rsatmalarni qo'llashdir.
Estetik va shirinlik: Metaforalar adabiy va estetik bo'lib, tillar o'rtasida rivojlanadi. Tarjima qilishda esa shirinlik, poeziya va boshqa estetik tuyg'ularni saqlab qolish va asl ma'noni o'zbek tilidagi muhokamalar bilan ta'minlash muammolarni yaratishi mumkin. Metaforalar yorug'lik, ovoz, tasviriylik va boshqa o'zbek tilidagi estetik ko'rsatkichlarni saqlash talab qiladi.
Tarixiy va madaniy bog'liqlar: Metaforalar odatda tarixiy, milliy va madaniy bog'liqlarni ifodalashda ishlatiladi. Tarjima qilishda tarixiy va madaniy nuanslarni tushunish, o'zbek adabiyoti, atamalari va tarixiy asarlar haqida bilimga ega bo'lish muammolar yaratishi mumkin. Tarjimachi, asl ma'noni tushunishda va ma'no va nuanslarni o'zbek madaniyatiga mos ravishda ifodalashda mahoratli bo'lishi kerak.
So'zda joylashgan tasviriylik: Metaforalar tasvirlash va imonlarni ifodalashda ham shakllanadi. Tarjima qilishda, asl tasviri ma'nolarni tushunish, o'zbek tilida shaklga aylantirish va o'ziga xos tasvirlar yaratish talab qiladi. Bu, tarjimachining ma'ni va tasviriylikni o'zbek tilida mos ravishda ifodalashni talab qiladi.
Tarjima qilishda metaforalar muammo yaratishi mumkin, lekin bu muammo o'zini talab etgan bilim va tajribaga ega tarjimachining xususiyatlariga bog'liq. Tarjimachi, o'zini o'zbek tilida qanday ifodalash va o'zbek madaniyatini tushunishda rivojlangan bo'lishi kerak. Idiomlar va ma'noni o'zgartirish:
Metaforalar va idiomatic ifodalar tushunchalar, atamalar yoki odatlar asosida shakllanadi. Tarjimada, bu idiomatic ifodalar o'ziga xos ma'noni saqlab qolishi va asl ma'noni o'zgartirishi mumkin. Tarjimachining asl ma'noni va idiomatic ma'noni tushunish, o'zbek tilida ham o'ziga xos idiomatic ifodalar topish va ularni ma'no va nuansalarga mos ravishda ifodalash muammolarni yaratishi mumkin.
Muhokama va g'oyalar: Metaforalar va muhokama odatda bir-biri bilan bog'liq bo'lib, muallifning tasavvurlari va fikrlari orqali shakllanadi. Tarjimada, bu muhokama va g'oyalarni to'g'ri tarjima qilish, asl muhokama va g'oyalarni o'ziga xos shaklda ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining muhokamani tushunish, muallifning asl fikrini o'zlashtirish va o'zbek tilida muhokamani ham muhokamalar bilan ifodalash talab qiladi.
Insoniy va tabiiy tasvir: Metaforalar o'zida insoniy va tabiiy tasvirlarni o'zlashtirishi mumkin. Tarjimada, insoniy va tabiiy tasvirlarni to'g'ri tushunish va o'zbek tilidagi o'ziga xos tasviriy ifodalar bilan ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining tasviriylikni saqlab qolish, o'zbek tilida mavjud bo'lgan tasviriy ifodalarini topish va ularni o'ziga xos tasviriy shaklda ifodalash talab qiladi.
Poetik ifodalar: Metaforalar adabiy matnlar va poeziyada keng tarqalgan bo'lishi mumkin. Tarjimada, poetik ifodalarni to'g'ri tushunish, o'zbek tilidagi poetik ifodalar va ko'rsatkichlarni topish va asl poetik ma'nolarni saqlab qolish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining adabiy madaniyat bilimi, shoirlik va poetik ifodalarni tushunish, o'zbek tilidagi poetik shakllanish va tuyg'ularni saqlab qolish bilan bog'liq bilimlarga ega bo'lishi kerak.
Mеtonimiya tarjimada davom etadigan muammolar quyidagilardan ham iborat bo'lishi mumkin:
Asl ma'noni o'zgartirish: Mеtonimiya bir obyektning o'rniga boshqa obyektni yoki obyektdan tashqari kelib chiqadigan bir narsani ishlatadi. Tarjimada, asl ma'noni o'zgartirish va boshqa obyektni yoki tushunchani aniqlash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining asl ma'nolarni tushunish, obyektni va tushunchani o'ziga xos shaklda ifodalash talab qiladi.
Umumiylikni ifodalash: Mеtonimiya umumiylikni ifodalaydigan bir usul bo'lib, bir narsa bilan bog'liq bo'lgan umumiy narsani ishlatadi. Tarjimada, umumiylikni ifodalash, o'zbek tilidagi o'xshash umumiy narsalarni topish va umumiy ma'noni asoslab tarjima qilish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Qo'shma ta'riflarni tushunish: Mеtonimiya bir narsani boshqa bir narsa bilan ta'riflashda ishlatilishi mumkin. Tarjimada, qo'shma ta'riflarni tushunish va o'zbek tilidagi o'ziga xos ta'riflarni topish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining qo'shma ta'riflarni tushunish, obyektlarni va ta'riflarni asl ma'noni bilan bog'liq tarjima qilish talab qiladi.
Qobiliyat va rivojlanish: Mеtonimiya o'zbek tilidagi so'zlarni, tushunchalarni va ifodalash uslublarini rivojlantirishda muhim bo'lib, tarjimada qobiliyat va rivojlanish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining tushunchalarni tushunish, o'zbek tilidagi so'zlarni qo'llash, so'zlar va tushunchalar orasida bog'liqlikni topish va o'zbek tilidagi rivojlanishni ta'minlash talab qiladi.
Tarjimada mеtonimiya bilan bog'liq muammolar tarjimachining lingvistik bilimi, tushuncha va ma'no tushunish, o'zbek tilining ifodalash uslubi va madaniy nuanslarni tushunish, shuningdek, so'zlar va tushunchalar orasidagi bog'liqlikni aniqlashga erishish bilimlari va tajribasi orttirilgikcha hal qilinishi mumkin. Bu esa tarjimachining o'zini rivojlantirish, mavjud bo'lgan ko'rsatmalarni o'rganish va o'zbek tilidagi madaniy nuanslarni tushunishni talab qiladi.
Tarjimada metonimiya bilan bog'liq davom etadigan muammolar quyidagilardan ham iborat bo'lishi mumkin:
Tushunchalar va obyektlar orasidagi bog'liqlik: Metonimiya obyektlar va ularning tushunchalarining orasidagi bog'liqlikni ifodalaydi. Tarjimada, obyektlarni tushunish, ularning tushunchalar bilan bog'liqlikni tushunish va o'zbek tilida tushunchalarni o'ziga xos shaklda ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Jasoratlar va natijalar orasidagi bog'liqlik: Metonimiya jasorat va natijalar orasidagi bog'liqlikni ifodalaydi. Tarjimada, jasoratlarni tushunish, ulardan kelib chiqadigan natijalarni o'zlashtirish va o'zbek tilidagi boshqa jasorat va natijalar orasidagi bog'liqlikni aniqlash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Joylashgan obyektlar va ulardagi mazmunlar: Metonimiya bir joylashgan obyektni, misol uchun bir binoni yoki institutni, uni jismoniy yoki mazmuniy tushunchaga bog'laydi. Tarjimada, joylashgan obyektlarni tushunish, ulardagi mazmunlarni topish va o'zbek tilidagi shu mazmunlarni o'ziga xos shaklda ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Qo'shma ma'ningli so'zlar va ta'riflar: Metonimiya odatda qo'shma ma'ningli so'zlar va ta'riflardan foydalanadi, bir obyektning boshqa bir narsa bilan ta'riflashda. Tarjimada, qo'shma ma'ningli so'zlarni tushunish, ulardan kelib chiqadigan ma'ninga mos tarjimani topish va o'zbek tilidagi o'ziga xos ta'riflarni topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Obyektning bir qismini ta'riflash: Metonimiya tarjimada obyektning bir qismini asosiy ma'nosi sifatida ta'riflashda foydalaniladi. Bu metonimiya usuli, o'zbek tilidagi o'xshash bir tushuncha yoki obyektga bog'liq tarjima qilish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining obyektning umumiy ma'nosi va uning tarkibi haqida tushunish, asl ma'noni aniqlash va o'zbek tilidagi o'xshash bir tushuncha yoki obyektga bog'liq tarjima topishni talab qiladi.Obyektning mazmunini ta'riflash: Metonimiya tarjimada obyektning mazmunini, mazmunning belgilangan qismini yoki u bilan bog'liq ma'noni ishlatishda foydalaniladi. Bu metonimiya usuli, o'zbek tilidagi mazmunlarni topish, ulardan kelib chiqadigan mazmun bilan bog'liq tarjima qilish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining mazmunlarni tushunish, mazmunning belgilangan qismini aniqlash va o'zbek tilidagi mazmunlar bilan bog'liq tarjima topishni talab qiladi.
Qo'shimcha attributlarni tushunish: Metonimiya tarjimada obyektlarga bog'liq qo'shimcha attributlarni ishlatishda foydalaniladi. Bu metonimiya usuli, o'zbek tilidagi qo'shimcha attributlarni topish va ulardan kelib chiqadigan ma'noni asl ma'noni bilan bog'liq tarjima qilish muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining qo'shimcha attributlarni tushunish, obyektlarni va qo'shimcha attributlarni asl ma'noni bilan bog'liq tarjima qilishni talab qiladi.
Kinoya (ironiya) bilan bog'liq tarjimada davom etadigan muammolar quyidagilardan ham iborat bo'lishi mumkin:
Tushuncha va tasvirning inkor, takroriy yoki g'alati usullari: Kinoya tarjimada tushuncha va tasvirning inkor, takroriy yoki g'alati usullarini ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining kinoyalarni tushunish, ularning ma'nosini to'g'ri aniqlash va o'zbek tilidagi inkor, takroriy yoki g'alati usullarni topish muammolari tug'ilishi mumkin.
Real va ideal ma'noning inkoriy taqsimlanishi: Kinoya tarjimada real va ideal ma'noning inkoriy taqsimlanishi bilan bog'liq muammolar yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining real va ideal ma'noni tushunish, ularning inkoriy taqsimlanishini tushunish va o'zbek tilidagi bunaqa ma'noni to'g'ri ifodalash muammolari ortib chiqishi mumkin.
Ma'noni aksi bilan ifodalash: Kinoya tarjimada ma'noni aksi (inkor) bilan ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin. Tarjimachining ma'noni aksi tushunish, uning qanday ifodalanganligini tushunish va o'zbek tilidagi shu aksi ma'noni to'g'ri ifodalash muammolari ortib chiqishi mumkin.
Tartibsizlik va ma'noni kontrastlashtirish: Kinoya tarjimada tartibsizlik va ma'noni kontrastlashtirishning asosiy usullari ishlatiladi. Tarjimachining tartibsizlikni tushunish, ma'noni kontrastlashtirish, tartibsizlik va kontrastni o'zbek tilida to'g'ri ifodalash muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Tarjimada kinoya (ironiya) bilan bog'liq muammolar tarjimachining tushunish va tajribasi, o'zbek tilidagi inkor, takroriy, g'alati usullarni, real va ideal ma'noning inkoriy taqsimlanishini, ma'noni aksi bilan ifodalashni, tartibsizlik va ma'noni kontrastlashtirishni tushunish bilimlari va tajribasi orttirilgikça hal qilinishi mumkin. Bu esa tarjimachining o'zini rivojlantirish, mavjud bo'lgan kinoyalarni o'rganish va o'zbek tilidagi madaniy nuanslarni tushunishni talab qiladi.
Kinoya tarjimada ma'noni inkorlash, manbalar orasidagi aks-holat aniqlovchi formulalar, ifodalash usullari va ma'noni aks ettirish usullari ishlatiladi. Tarjimachining ma'noni inkorlash, inkor formulalarini tushunish, ulardan kelib chiqadigan ma'noni aniqlash va o'zbek tilidagi inkor ifodalash usullarini topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Kinoya tarjimada g'alati tasvir va ta'riflardan foydalanish, bir narsa yoki holatni umuman ma'qul kelmaydigan, g'alati, yolg'izlik bildiruvchi so'z yoki ifodalarni ishlatish mumkin. Tarjimachining g'alati tasvir va ta'riflarni tushunish, ulardan kelib chiqadigan ma'noni aniqlash va o'zbek tilidagi g'alati ifodalash usullarini topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Tushuncha va manbaylarning farqini ifodalash: Kinoya tarjimada tushuncha va manbaylarning farqini aniqlovchi usullar ishlatiladi. Tarjimachining tushuncha va manbaylarning farqini tushunish, ulardan kelib chiqadigan ma'noni aniqlash va o'zbek tilidagi tushuncha va manba farqini ifodalash usullarini topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Jipslash va qayta o'ylash ma'noniyatlari: Kinoya tarjimada jipslash va qayta o'ylash ma'noniyatlari ishlatiladi, odatda o'g'it va tasodifiy ma'noniyatlarni aks ettirish uchun. Tarjimachining jipslash va qayta o'ylash ma'noniyatlarini tushunish, ulardan kelib chiqadigan ma'noni aniqlash va o'zbek tilidagi jipslash va qayta o'ylash ma'noniyatlarini ifodalash usullarini topish muammolari yuzaga kelishi mumkin.
Tarjimada kinoya (ironiya) bilan bog'liq muammolar tarjimachining tushunish va tajribasi, o'zbek tilidagi inkor, g'alati ifodalash usullarini, tushuncha va manba farqini aniqlash usullarini, jipslash va qayta o'ylash ma'noniyatlarini tushunish bilimlari va tajribasi hal qilinishi mumkin. Bu esa tarjimachining o'zini rivojlantirish, mavjud bo'lgan kinoyalarni o'rganish va o'zbek tilidagi madaniy nuanslarni tushunishni talab qiladi.