Mundarija kirish I. Bob. Genetik kod haqida tushuncha

XULOSA
Genetik kodning xususiyatlari
1. Uch qirrali - kodning mazmunli birligi - uchta nukronitid (uchlik yoki Codon) ning kombinatsiyasi.
2. Uzluksizlik - Tripletlar o'rtasida tinish belgilari yo'q, ya'ni ma'lumotlar doimiy ravishda o'qiladi.
3. Indekslik - Xuddi shu nukleotid ikki yoki siftezda bir vaqtning o'zida kiritilmaydi.
4. O'ziga xoslik - Muayyan kodon faqat bitta aminokislotaga mos keladi.
5. O'chirish (Operatsiya) - Ba'zi kodlar bir xil aminokislotaga mos kelishi mumkin.
6. Universalik - genetik kod Bu har xil qiyinchiliklarning organizmlarida bir xil ishlaydi - viruslardan odamlar uchun. (Genetik muhandislik usullari bunga asoslanadi)
3) transkripsiya- dNK yordamida RNN sintez jarayoni barcha tirik hujayralarda sodir bo'lgan matritsa sifatida. Boshqacha qilib aytganda, bu genetik ma'lumotlarni DNK-dan RNKda o'tkazish .
Hujayralar i-RNKdagi axborotni uch guruh nukleotid, yaʼni kodonlar koʻrinishida oʻqiydi. Quyida kodonlarning baʼzi xususiyatlari berilgan:

• 
  Aksariyat kodonlar maʼlum bir aminokislotaga toʻgʻri keladi;
  
• 
  Uchta “toʻxtatuvchi” kodon oqsil sintezi tugaganini bildiradi;
  
• 
  Bitta “boshlovchi” kodon, yaʼni AUG esa oqsil sintezining boshlanishini belgilash bilan birga metionin aminokislotasini kodlaydi.
  

I-RNKdagi kodonlar translyatsiya paytida oʻqiladi, yaʼni bu jarayon boshlovchi kodon bilan boshlanib, toʻxtatuvchi kodonga yetguncha davom etadi. I-RNKdagi kodonlar 5ʼdan 3ʼ ga qadar dekodlanadi hamda oqsil tarkibidagi aminokislotalarning N-uchidan (metionin) C-uchigacha boʻlgan tartibini belgilaydi.
Tabiatda oqsillarni qurish uchun 20 xil aminokislotalar qo'llaniladi. Har bir protein - bu zanjir yoki bir nechta aminokislota zanjirlari qat'iy belgilangan ketma-ketlikda. Ushbu ketma-ketlik proteinning tuzilishini aniqlaydi va shuning uchun hammasi biologik xususiyatlar. Aminokislota to'plamlari deyarli barcha tirik organizmlar uchun universaldir
. Xromosoma kasalliklari, asosan, xromosoma tuzilishi va sonining oʻzgarishi tufayli kelib chiqadi, bu yangi tugʻilgan bolalarda 1% ni tashkil etadi. Xromosomadagi jiddiy oʻzgarishlar koʻpincha organizmning hayot faolligini cheklab, rivojlanayotgan qomilaning nobud boʻlishiga olib keladi. Bu kasalliklar autosomalar va jinsiy xromosomalarda roʻy bergan oʻzgarishlar oqibatida kelib chiqadi. Bularga Shereshevskiy-Terner (karioti-pi — XO), Klaynfelter (XXY), Patau (13 trisomiya), Daun, "mushuk chinqirigʻi" kabi sindrom va kasalliklar kiradi.