Mundarija Kirish I bob is-lm modelida byudjet -soliq va pul-kredit siyosati

2.2 IS-LM modeli va davlatning iqtisodiy siyosati variantlari
Tovar va pul bozorlari o'zaro bog'liqdir. Bu ikkala bozorda bir vaqtning o'zida muvozanat yuzaga keladigan sharoitlarni aniqlashga imkon beradi. Modelda Mil - AS va modellar keynsiyalik xoch bozor foiz stavkasi tashqi (ekzogen) o'zgaruvchidir va pul bozorida tovar bozorining muvozanatidan nisbatan mustaqil ravishda o'rnatiladi. Taniqli ingliz olimi J. Xiks Keyns nazariyasi asosida "IS-LM modeli" deb nomlangan er-xotin bozor muvozanatining standart modelini ishlab chiqdi. Model yordamida iqtisodiyotni tahlil qilishning asosiy maqsadi IS-LM tovar va pul bozorlarini birlashtirishdir yagona tizim... Natijada, bozor foiz stavkasi ichki (endogen) o'zgaruvchiga aylanadi va uning muvozanat qiymati nafaqat pulda, balki tovar bozorlarida ham sodir bo'layotgan iqtisodiy jarayonlarning dinamikasini aks ettiradi. Bozorda umumiy muvozanat IS - LM egri apparati yordamida tekshiriladi. IS va LM egri chiziqlarini birgalikda tahlil qilish, mohiyatan, tovar va pul bozorlarining to'liq Keynscha modelini tashkil etadi.
IS egri chizig'i (Investitsiyalarni tejash) iqtisodiyotning tovar sektoridagi muvozanatni tavsiflaydi (11.11-rasmga qarang). Ushbu egri chiziq foizlar stavkasi va real daromad darajasi Y ning kombinatsiyalari bo'lgan ko'plab nuqtalarni birlashtiradi, bunda tovarlar bozori muvozanat holatida bo'ladi.⁶
LM egri chizig'i (Liquidity Preference - Pul ta'minoti) - bu pul bozoridagi muvozanatdagi foiz stavkasi va milliy daromad o'rtasidagi bog'liqlikning grafik talqinidir. LMda L likvidlikni, Keyns tilida MDni, M esa pulni anglatadi. Pul bozorida muvozanatga erishilganda, muvozanat bir vaqtning o'zida qimmatli qog'ozlar bozorida o'rnatiladi. Shunday qilib, tovarlar, pul va kapital bozorlarida birgalikdagi muvozanatga erishish shartlarini aniqlash uchun ushbu 2 egri chiziqni birlashtirish zarur.
Model IS-LM - aniqlashga imkon beradigan tovar-pul muvozanatining modeli iqtisodiy kuchlaryalpi talab funktsiyasini aniqlash. Model sizga bozor foiz stavkalarining bunday kombinatsiyalarini topishga imkon beradi men va daromad Y , bunda tovar va pul bozorlarida bir vaqtning o'zida muvozanatga erishiladi. Shuning uchun IS-LM modeli AD-AS modelini konkretlashtirish hisoblanadi.
IS-LM modelini yaratish uchun tovar va pul bozorlarini bog'laydigan parametrlarni aniqlash kerak. Tovar bozorining asosiy parametri - bu milliy ishlab chiqarishning real hajmi. Ma'lumki, u operatsiyalar uchun pulga bo'lgan talabni va shuning uchun pulga bo'lgan umumiy talabni va pul bozorida muvozanatga erishiladigan foizlarni belgilaydi. O'z navbatida, foiz stavkalari darajasi umumiy xarajatlarning elementi bo'lgan investitsiyalar hajmiga ta'sir qiladi. Shunday qilib, pul va tovar bozorlari milliy daromad Y, investitsiya I, foiz stavkasi orqali o'zaro bog'liqdir.
Keling, ushbu munosabatlarni avval tovar (IS egri chizig'i), so'ngra pul bozorlari (LM egri chizig'i) bo'yicha grafik jihatdan ko'rib chiqamiz. Narxlar darajasi doimiy, iqtisodiyot esa yopiq hisoblanadi.
Investitsiyalar grafigi shuni ko'rsatadiki, past foiz stavkalari investitsiyalarning yuqori darajasiga to'g'ri keladi. I1 foiz stavkasi darajasida rejalashtirilgan investitsiyalar hajmi I1 ga teng bo'ladi. Shunga ko'ra, AE umumiy xarajatlari C + I1 (i1) + G chizig'i bilan ko'rsatilgan bo'lib, bissektrisa bilan kesishganda E1 muvozanat nuqtasini va Y1 milliy daromadning muvozanat hajmini aniqlaydi. Shunday qilib, i1 foiz stavkasi bo'yicha milliy daromad Y1 muvozanatda bo'ladi. Ushbu parametrlar A nuqtasini aniqlaydi. Foiz stavkasi i1 dan i2 gacha pasayganda, investitsiyalar I1 dan I2 gacha o'sadi, umumiy xarajatlar egri chizig'i yuqoriga qarab C + I2 (i2) + G holatiga o'tadi. Bu, o'z navbatida, milliy daromadning muvozanat darajasini Y1 dan Y2 gacha ko'taradi. Ushbu parametrlar B nuqtasini aniqlaydi. Agar siz foiz stavkasini doimiy ravishda o'zgartirsangiz va har biri uchun milliy daromadning tegishli qiymatlarini topsangiz, u holda grafikada biz IS egri chizig'ini olamiz.
Xulosa
2017 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari rolini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi o‘rta muddatli istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berdi.
Ushbu yo‘nalishdagi muhim qarorlardan biri milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan bog‘liq amaliy qadamlar bo‘ldi.
Valyuta kursi shakllanishida tamomila yangi yondashuvdan foydalanilishi, o‘z navbatida, Markaziy bankning asosiy e’tiborini ichki bozordagi narxlar barqarorligiga qaratish asnosida pul-kredit siyosatini takomillashtirish imkoniyatini beradi. Ayni vaqtda valyuta bozorini liberallashtirish borasidagi islohotlarning muvafaqqiyatli amalga oshirilishi ko‘p jihatdan pul-kredit siyosatini takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini mustahkamlash hamda bank tizimini rivojlantirish choralari samaradorligi bilan chambarchas bog‘liq.
Shundan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Valyuta bozorini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni e’lon qilinishidan ko‘p o‘tmay O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul-kredit siyosatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori qabul qilindi va Pul-kredit siyosatini 2017-2021 yillarda rivojlantirish va inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o‘tish bo‘yicha chora-tadbirlar Kompleksi tasdiqlandi.
Bu boradagi keyingi muhim qadamlardan biri O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 9 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonining qabul qilinishi bo‘ldi. Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi Markaziy bankning bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va institutsional rivojlanishini ta’minlash bo‘yicha tegishli choralar nazarda tutilgan.
Qayd etish lozimki, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yondashuvlarining qayta ko‘rib chiqilishi davrida shakllanayotgan yangi voqeliklarda pul-kredit sohasidagi o‘zgarishlarning aholi va tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan to‘g‘ri qabul qilinishi va qo‘llab-quvvatlanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining o‘rta muddatli istiqbolda pul-kredit siyosatini rivojlantirish va amalga oshirish Konsepsiyasi kommunikatsiyalar kanalining jamoatchilik fikrini shakllantirish hamda inflyatsion targetlash rejimini amaliyotga joriy etishdagi yetakchi roli inobatga olingan holda ishlab chiqilgan.
Ushbu Konsepsiyaning maqsadi inflyatsion targetlashga o‘tishning konseptual asoslarini hamda ushbu pul-kredit siyosati rejimini amaliyotga muvaffaqiyatli joriy etish uchun zaruriy sharoitlar yaratish bo‘yicha o‘rta muddatli rejalarni keng jamoatchilikka yetkazish va batafsil tushuntirishga qaratilgan.