Mundarija Kirish I bob manjuriya davlatining paydo bo’lishi va Ming imperiyasining tanazzuli

Xulosa
XVI asr oxiriga kelib Min imperiyasining qadimiy qo‘shinlari - bir paytlar Chingizxon tomonidan mag‘lubiyatga uchragan Jurchen qabilalarining avlodlari boshchiligida Manchukuo egaligi atrofida birlashdilar. Ularning rahbari Nurxatsi (1559-1626) hisoblangan. 1609- yilda Nurxatsi Xitoyga soliq to‘lashni to‘xtatdi va keyin o‘zining Sin sulolasini e‘lon qildi. 1618-yildan boshlab manjurlar Xitoyga qurolli bosimni kuchaytirdilar. Sakkiz yil davomida ular deyarli Buyuk Xitoy devoriga borishadi. Nurxatsining vorisi Abaxay o‘zini imperator deb e‘lon qiladi va sulola nomini Singa o‘zgartiradi (xitoycha toza). XVll asr boshlarida manjurlar janubiy(ichki) Mo‘g‘ulistonni bosib oldilar. Butun Janubiy Manjuriya va bosib olingan Janubiy Mo‘g‘uliston xonliklarida markazlashgan boshqaruv o‘rnatilgan. Ichki mo‘g‘ullar tomonidan qo‘llabquvvatlangan manjuriya otliqlari Xitoyga muntazam bosqinlar uyushtirib, yuz minglab xitoylarni talon-taroj qilib, qullikka aylantira boshladilar.
Imperator Ming shimoliy chegaralarga Vu Sangui qo‘mondonligi ostida eng yaxshi qo‘shinini yuborishi kerak edi. Ayni paytda Xitoyda yana bir dehqonlar qo‘zg‘oloni avj oldi.1644-yilda Li Tsichen boshchiligidagi dehqon otryadlari boshqa barcha qo‘shinlarni mag‘lub etib, Pekinni egallab oldi va Li Tsichen o‘zini imperator deb e‘lon qildi.
Manjuriyaning shimoliy chegarasidagi toʻqnashuvlar 1658-yil Rus-Xitoy urushidan boshlanadi. Harbiy toʻqnashuv oqibatida 1689-yil Nerchinsk sulhi imzolanadi, unga koʻra rus-xitoy chegarasi Amur, Argun va Gorbitsa daryolari boʻylab oʻtadi. U yerdagi oltin konlari haqidagi mish-mishlar 1883-yil Xitoy hududida (Jelta daryosi boʻylarida, Albaxizi irmogʻida, Amur basseynida) Jeltuga respublikasi vujudga kelishiga sabab boʻldi. Jeltuga respublikasi 1885-1886-yillarda xitoy harbiylari tomonidan yoʻq qilindi. Yapon-xitoy urushi davomida Manjuriyaning bir qismi yaponlar tomonidan bosib olindi lekin Shimonoseki sulhi shartlariga koʻra yana Xitoyga qaytarildi. Sin hukumatining kuchsizlanishi Manjuriyada ruslarning taʼsiri ortishiga olib keldi, bu taʼsir oʻz ichiga savdo-sotiq va siyosiy manfaatlarni olardi. Bunga sabab yaponlardan magʻlub boʻlgan Sin imperiyasi 1896-yil Rus imperiyasi bilan ittifoq shartnomasi imzolashi edi. 1896-yil Vladivostokka Xarbin orqali Xitoy Sharqiy temir yo’li (XShTY) oʻtkaziladi. Manjuriyani oʻrganish vat emir yoʻl oʻtkazish ishlarida Nikolay Sviyaginning xizmati katta. 1898-yil Rus-xitoy konvensiyasiga muvofiq Rossiya Xitoyning Lyaodun yarimoroli va unga yondosh orollarni ijaraga olib Port-Arturni mustahkamlaydi va Dalniy savdo-sotiq portini quradi. Bular barchasi Sharqiy Xitoy temir yoʻl yoʻnalishi boʻyicha Vladivostok bilan bogʻlanadi. 1900-yil Ixetuan qoʻzgʻoloni oqibatida Manjuriyaning Xitoy Sharqiy temir yoʻli qismi rus harbiylari tomonidan egallandi. 1903-yil Rossiya Port-Arturda Uzoq Sharq gubernatorligini tashkil etdi. Bundan tashqari rus hukumati Manjuriyani o‘zida saqlab qolishni ko‘zda tutgan „Sariq Rossiya“ loyihasini ishab chiqdi. Unga ko‘ra 1899-yil tashkil etilgan Kvantun viloyati Rossiya tarkibiga kirishi, XShTY istisno zonasi tuzilishi va rus kazak harbiy qo‘shinlari tuzilib, u yerlarga rus bosqinchilarini ko‘chirib kelish maqsad qilingandi. Yaponiyaning Manjuriya va Koreyaga daʼvogarlik qilishi va Rossiya imperiyasining bu yerlardan harbiy kuchlarini olib chiqishni rad etishi 1904-1905-yillarda Rus-yapon urushini keltirib chiqardi. Bu urushda harbiy harakatlar teatri asosan butun janubiy Manjuriyadan Mukdenga qadar cho‘zilgandi.
Portsmut tinchlik sulhiga koʻra Lyaodun yarimoroli (Kvantun voliyati bilan birga) va Janubiy Manjuriya temir yo’llari Kuanchenszi (Chanchun)dan Port-Arturgacha Yaponiyaga topshirildi. 1905-1925-yillar davomida Yaponiya iqtisodiy tizginlardan foydalangan holda Ichki Manjuriyaga ham oʻz taʼsirini oʻtkaza bordi. Keyinroq Yaponiya Xitoyning Manjuriya ustidan hokimiyatini butkul cheklashga urinib u yerda oʻziga qaram boʻlgan Manjou-go davlatiga asos soldi.