Mundarija kirish: I. Bob. Voleybol o‘yinida harakatlanish texnikasini o‘rgatish

86-rasm. 87-rasm.
87-rasmda o‘yinchilar chiqishlari mumkin bo‘lgan muhofaza chiziqlari ko‘rsatilgan. 4- chegaradan o‘yinchi har qanday uzatishdan hujum zarbasini bajaradi. Unga birinchi navbatda 3, 5 va 6- chegaradagi yaqin o‘yinchilar jalb qilinadi. Shuningdek, 2 va 1- chegaradagi o‘yinchilar ham sakrab qaytgan to‘pni muhofaza qilishga tayyorlanadilar.
Himoya taktikasi. Xatosiz o‘ynaydigan himoyachining o‘yini kuzatilar ekan, go‘yo hujumchilar xuddi to‘pni unga yo‘naltirganday bo‘ladilar. Aslida esa bu vaziyat shunday sodir bo‘ladi: himoyachi o‘z himoya faoliyati uchun joyni shunday aniqlik bilan tanlaydiki, u raqib hujumini oldindan sezib oladi. Himoyachining o‘ziga xos mahorati uning o‘yinga kiritilgan to‘pni qabul qilish uchun joyni to‘g‘ri tanlashida, to‘siq qo‘yishida, muhofaza qilish paytida ko‘rinadi. Bu belgilangan joyga oldindan turib olib kutish degani emas, albatta, balki bu tanlash va chiqish joyiga erta yo kech qolmay yetib kelishdir. Masalan, o‘yinchi muddatidan oldin to‘siq qo‘ygan bo‘lsa, unda u hujum zarbasini raqibga aylantirib otib beradi. Kuchsiz uradigan o‘yinchiga psixologik ta’sir ko‘rsatish maqsadida muddatidan oldin to‘siq qo‘yiladi; oldindan to‘siq qo‘yish bo‘sh uradigan hujumchini ham o‘z mo‘ljalidan qaytarib, hujum zarbasining o‘rniga faqat to‘pni to‘r orqali oshirib tashlashga majbur qilishi mumkin. Bunday to‘plar himoyalanayotgan jamoa uchun

88-rasm. 89-rasm.
deyarli qiyinchilik tug‘dirmaydi. O‘zaro guruhli taktik faoliyat, ko‘pincha, guruhli to‘siq qo‘yishda (ikkovlon yoki uchovlon), hujum zarbasini qabul qilish, o‘z jamoasida to‘siq qo‘yayotgan o‘yinchilarni muhofaza qilish paytlari va boshqa holatlarda qo‘llanadi. Bunday paytda himoyachilar quyidagi qoidaga: o‘z chegarasi uchun javob berish va sherikka yordam berishga tayyorgarlik ko‘rishga amal qiladilar. 88-rasmda ko‘rinib turibdiki, 3 va 2- chegaradagi o‘yinchilar 2- chegarada ikki marta (qo‘shaloq) to‘siq qo‘yadilar. Ularni 4- chegara o‘yinchisi muhofaza qiladi, uning joyiga esa 5- chegara o‘yinchisi keladi.
Himoyada jamoaviy o‘zaro faoliyat o‘yinga kiritilgan to‘pni qabul qilish va hujum zarbasi paytida o‘yinchilarning joylashishida, muhofazada sheriklarning joyini almashtirishda ifodalanadi (89-rasm). Oldingi chiziq o‘yinchilari uch yoqlama to‘siq qo‘yadilar. 5 va 1- chegara himoyachilari to‘rdan hujum zarbasini qabul qilish maqsadida 4—5 m orqaga suriladilar va to‘siq qo‘yuvchilarning o‘ng va chap hujum chegarasi yarmida hamda maydon o‘rtasida muhofaza qilish uchun 6- chegara o‘yinchisi barcha orqa chiziqdagi to‘plarni qabul qilish uchun javob beradi.
Himoyaning samaradorligi tanlangan himoya variantining maqsadga muvofiqligiga, raqib faoliyatini oldindan payqashga, barcha jamoa o‘yinchilari o‘zaro bir-birlarini tushunishlariga bog‘liq.O'yin texnikasi - bu bir vaqtning o'zida ketma-ket va muayyan maqsadli tartibda ijro etiladigan ixtisoslashgan harakat yoki harakatlar majmuasidir. O'yin texnikasi - harakatni aniq, tez, yengil, vaziyatga muvofiq, kam kuch sarf etib yuqori samarada bajarishga mo'ljallangan bo'lishi lozim.
«Texnika» atamasi yunoncha (tehnus) so'z boiib, juda keng ma'noda foydalaniladi va o'zbek tilida «san'at» tushunchasini anglatadi. Miloddan avvalgi 776-yildan boshlab har 4 yilda Yunonistondagi Olimp tog'larining etagida joylashgan Olimp qishlog'ida Xudo Zevs sharafiga o'tkaziladigan umumyunon bayram musobaqalari ishtirokchilari 2 g'ildirakli aravachada poyga, mushtlashish, beshkurash sporti bo'yicha o'z san'atlarini (texnikasini) namoyish etganlar. Qizig'i shundaki, har bir ishtirokchi musobaqadan oldin o'z qaddi-qomatini, mushaklarini shakllanganligi va boshqa.shu sportga oid xislatlarni namoyish qilishi mazkur musobaqaning shartlaridan biri bo'lgan. Demak, muayyan sport turi bilan shug'ullanish natijasida odamning qaddi-qomati, mushaklari va organizmning jamiyki barcha organlari shakllanadi, binobarin sportchining texnik mahorati, san'atini takomillashishi ta'minlanadi.
Texnik harakatlarni bajarishda harakatlaming vaqt jihatidan ma'lum bir fazalari farqlanadi. Odatda, harakatlaming uch fazasi: tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi fazalarini belgilab qo'yish mumkin.
Tayyorgarlik fazasining ahamiyati harakatni bosh fazada bajarish uchun qulay sharoit yaratishdan iborat. Bu sharoitlar yugurib kelish, sakrash, aylanma harakatlarni (to'siq qo'yganda, koptokni o'yinga kiritganda, hujum zarbasini berishda) bajarish bilan yaratiladi. Asosiy fazadagi harakatlar bevosita asosiy harakat vazifalarini hal qilishga qaratiladi. Biodinamik nuqtayi nazardan bu fazadagi eng muhim narsa harakatlantiruvchi kuchlardan tegishli vaziyatda, tegishli yo'nalishda samarali foydalanishdan iboratdir. Yakunlovchi fazadagi harakatlar gavda muvozanatini saqlash maqsadida so'nib boradi yoki keskin tormozlanadi. Voleybol juda dinamik o'yin bo'lganligi sababli voleybolchi turli texnik usullarni egallashi, o'yin vaziyatidan kelib chiqqan holda ularni tanlay olishi va uni tez, aniq bajarishi lozim. Bu esa o'yinchining texnik mahoratini belgilaydi.
Yuqori texnik mahorat belgilari quyidagilar bilan ifodalanadi:
- harakat usullarining aniq va samarali bajarilishi;
- xalal beruvchi omillar (charchash, tashqi sharoitning salbiy
ta'sirlari) mavjudligida harakatlarning bajarilish barqarorligi;

• 
  raqib harakatlariga qarab javob harakatlarini tanlash, ularni qayta qurish va bunda harakat qismlarini boshqara olish;
  

• 
  usullarning bajarilish ishonchliligi.
  

Voleybol texnikasi ikkita katta bo'lim: hujum va himoya texnikalariga bo'linadi. O'z navbatida, yuqoridagi bo'limlar ham texnik usullarning shakli va mazmuniga ko'ra bir qancha guruhlarga bo'linadi. Har bir guruhda texnik harakatlarning o'ziga xos bajarish usullari mavjud bo'ladi (3-andoza).
4.1. Hujum texnikasi 4.1.1. Holatlar va harakatlanish, dastlabki holatlar
Holatlar. Voleybol o'yinida o'yinchilar to'p bilan qisqa vaqt ichida harakat qilishlari lozim. Shu sababli u yoki bu o'yin sharoitida o'yinchi to'p bilan o'ynashi uchun yuqori tayyorgarlik ko'rishi talab etiladi. Shu maqsadda turli harakat usullarini bajarish uchun turlicha holatlarni egallash kerak.
Hujum zarbasini berish va to'siq qo'yishda - baland, o'yinga kiritilgan to'pni qabul qilishda - o'rta, hujum zarbasini yoki to'siqdan pastlab qaytgan to'pni qabul qilishda - past (3-rasm) holatlar egallanadi. Bunda UOM (umumiy og'irlik markazi)ning holati navbatdagi harakatning xususiyatiga bogiiq bo'ladi. Shuni ham ta'kidlash o'rinliki, o'yinchining bo'yi va uning koordinatsion qobiliyati UOMga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun ham samarali turish holati shunday bo'lishi kerakki, bunda UOM tezda tayanch chegarasidan chiqarilib, zarur harakatlanish va faoliyat ko'rsatish imkoniyatini bera olsin.
Turish holatlari navbatdagi harakatlarning qo'llanilish xususiyatiga qarab statik (o'yinchining harakatsiz) yoki dinamik (asosiy tayanchni bir oyoqdan ikkinchisiga o'tkazish bilan to'pni qabul qilish, hujum zarbasini berish yoki to'siq qo'yishni kutishda) holatlarda bo'ladi. Bu turish holatlarida qo'llar bel barobarida, barmoqlar kaftlarga qaragan, gavda esa bir oz oldinga egilgan bo'ladi. Gavda erkin holatda bo'lishi kerak.



Harakatlanish. O'yinchi ma'lum bir texnik usulni bajarish uchun maydon bo'ylab harakatlanadi. Bunday usul va o'yinning vaziyatiga bog'liq holda, qadam tashlab (oldinga, orqaga, yon tomonga), sapchib, sakrab, yugurib, yiqilib turli harakatlarni amalga oshiradi. Qadam tashlash va yugurish bilan qilinadigan harakatlar birmuncha yumshoq (UOM tebranishining sustligi sababli) bo'ladi. Yon tomonga qadamlashdan ko'p hollarda katta bo'lmagan masofani bosib o'tish bilan to'siq qo'yganda, hujum zarbasini qabul qilganda yoki to'siqdan o'z yo'nalishini o'zgartirib qaytgan to'pni qabul qilishda foydalaniladi. Harakat doimo kerakli harakat yo'nalishiga yaqin bo'lgan oyoqdan boshlanadi. Sapchib, sakrab, yugurish bilan bo'ladigan harakatlardan tez javob harakatlarini amalga oshirishda qo'llaniladi. Ko'rib chiqilgan harakatlardan ko'p hollarda umumiy birlikda ham foydalaniladi.
Dastlabki holatlar. Dastlabki holatlar u yoki bu texnik usullarni bajarishga tayyorgarlik fazasini belgilaydi. Dastlabki holatlarni egallashning bajarilishi kutilayotgan harakatni bajarish uchun qulay sharoitni va harakatlanishni ta'minlashi darkor. Texnik usulning bajarilishidan qat'i nazar, dastlabki holatlar birmuncha statikligi bilan farqlanadi: to'pni uzatishdan oldin (4 a-rasm), pastdan to'pni qabul

qilishda (rasm), to'siq qo'yishda (4 v-rasm) va hujum zarbasini berishda (4 g-rasm).

rasm.