Mundarija Kirish Umumiy qism

Kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy ko’rsatmalar.
Kurs loyihasining bo’limlari quyida keltirilgan tartibda bajariladi.
Kirish
Elektr yuritmalarning afzalliklari va konchilik korxonalaridagi ahamiyati to’g’risida qisqacha ma’lumot beriladi.
Kurs loyihasini bajarish bo’yicha topshiriq va dastlabki ma’lumotlar
Kurs loyihasida kletli ko’tarish mashinasining asinxron faza rotorli elektr yuritmasini tanlash bo’yicha ishlar bajariladi.
Ko’tarma mashina ishlashining tezlik diagrammasi (1-rasm) va yuklamalri o’zgarishi diagrammasi (2-rasm) beriladi.Yuklamalar, barabanga ta’sir etuvchi kuchlar orqali ifodalangan diagrammalardagi ko’rsatkichlarning va boshqa kerakli ko’rsatkichlarning miqdorlari tegishli jadvallarda alohida variantlarda keltiriladi.(1-2-jadval)
1-rasm.Ko’tarma mashinasi ishlashining tezlik diagrammasi.

2-rasm.Ko’tarma mashinasining yuklamalari o’zgarishi diagrammasi

Variant	Vm	Db	Q	Hk	K	p	i	η
20	8.4	2.5	2100	275	1.1	1.5	11.5	0.95

Variant	t 1, sek	t 2, sek	t 3, sek	0, sek	F1, kg	F2, kg	F3, kg	F4, kg	F5, kg	F6, kg
20	14.1	21.8	14.1	15	4750	4390	2550	1300	0	-350

Diagrammalar va jadvallarda quyidagi belgilanishlar keltirilgan:

V_m- maksimal chiziqli tezlik m/sek
D-baraban diametri m
Q-yukning vazni kg
H_k-yukni ko’tarish balandligi m
K-qarshiliklarni hisobga oluvchi koeffitsient
p-dinamik rejim tavsifi
i-reduktorning uzatish soni
η-reduktor uzatmaning FIK
t ₁- t tezlanuvchan harakat davri vaqti sek
t ₂–tekis(barqarorlashgan) harakat davri vaqti sek
t ₃- sekinlanuvchan harakat davri vaqti sek
0-pauza vaqti sek
F₁-ko’tarish boshlanishidagi barabanga ta’sir etuvchi kuch, kg
F₂-tezlanuvchan harakat oxiridagi barabanga ta’sir etuvchi kuch, kg
F₃-tekis harakat boshlanishidagi barabanga ta’sir etuvchi kuch, kg
F₄-tekis harakat ohiridagi barabanga ta’sir etuvchi kuch, kg
F₅-sekinlanuvchan harakat boshlanishdagi barabanga ta’sir etuvchi kuch, kg
F₆-ko’tarish oxiridagi barabanga tasir etuvchi kuch, kg
Elektr yuritma dvigatelining quvvatini hisoblash va turini tanlash.
Ko’tarma mashinaning ishlash rejimi takrorlanuvchan qisqa muddatli o’zgaruvchan yuklamali bo’lgani uchun oldin elektr yuritmasi dvigateli quvvatining o’rtacha miqdori va aylanish tezligi hisoblanadi. Tezligi va hisoblangan quvvat bo’yicha dvigatel rusumi tanlanadi.Keyin ekvivalent kuchlar usuli bo’yicha dvigatelning quvvati bo’yicha dvigatel quvvat miqdori aniqlanadi va natijaviy qilib aniq rusumi tanlanadi.Ko’tarma mashina elektr yuritmasi dvigatelining o’rtacha quvvati quyidagi formula bilan aniqlanadi:
P_o’rin =K*Q*H/102*T*ἠ *p=1.1*2100*275/102*50*0.95*1.5=87.4
Bu yerda: K=1.1-1.25 yukni ko’tarishda va tushirishda havoning,yo’naltiruvchilardagi ishqalanish,kanatning shkivdan o’tishdagi va barabanga o’ralishdagi,shkiv va baraban podshibniklarining ishqalanish qarshiliklarini hisobga oluvchi koeffitsient.Ko’tarilayotgan yuk vaznining 10 % dan 25% gacha tashkil qiladi.
Q-ko’tarilayotgan yukning vazni, kg
H-yukni ko’tarish balandligi, m
T-yukni ko’tsrish vaqti, sek (T=t₁+t₂ )
ἠ-uzatmaning FIK (ἠ=0.95 bir pog’onali uchun,ἠ =0.85-0.9 ikki pog’onali uchun)
p=1.5~1.6 –klet uchun dinamik rejim tavsifi
Dvigatelning aylanish tezligi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
n=(60*Vm/D_b*π) *i
V_m = maksimal chiziqli tezlik, m/sek
D_b = baraban diametri, m
i= reduktorning uzatish soni
Ekvivalent kuchlar usuli bo’yicha dvigatel quvvatining miqdorini aniqlash quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 2-rasmda keltirilgan yuklamalar o’zgarishi diagrammasiga asosan ekvivalent kuch miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi.

Diagrammadagi ko‘tarish jarayoni davrlari uchun ∑(F²*t) yig’indi quyidagilardan tashkil topadi:
Birinchi tezlanuvchan harakat davri uchun (t₁ vaqt mobaynida)
∑(F²*t)=(F₁²+F₂²)*t₁/2=(4750²+4390²)*14.1/2=294933930
Ikkinchi tekis harakat davri uchun (t₂ vaqti mobaynida)
∑(F²*t)=(F₃²+F₃ *F₁+F₁²)*t₂/3=(2550²+2550*1300+1300²)*21.8/3=83621166
Uchunchi to’xtash davri uchun (t₃ vaqti mobaynida)
∑(F²*t)=F₆²*t₃/3=-350²*14.1/3=575750
Ekvivalent vaqt quyidagi formula bilan aniqlanadi:
T_ekv =2/3*(t₁+t₃)+t₂+1/3*0=2/3*(14.1+14.1)+21.8+1/3*15=45.6
0-pauza vaqti sek
Hisoblangan miqdorlarni ekvivalent kuch formulasiga kiritib,uning miqdori topiladi.
Dvigatelning ekvivalent quvvati hisoblanadi:
P_ekv =FV_m/102ἠ=2383.4*8.4/102*0.95=206 kVt
Hisoblangan ekvivalent quvvat va yuqorida hisoblangan aylanish tezligi bo’yicha dvigatelning rusumi tanlanadi.Bund yoki oldin tanlangan dvigatelning o’zi qoladi yoki boshqa dvigatel tanlanadi.
Tanlangan dvigatelni zo’riqib ishlash imkoniyati bo’yicha tekshiriladi.
Qisqa vaqtli zo’riqish koeffitsiyenti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
_n =F_mak/F_{n=4750/2383.4=1.99}
Hisoblangan nominal zo’riqish koeffitsienti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
_max =M_mak/M_{n =543.47/329.4=1.6}
Maksimal moment quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M_maks=F_maks*R_b/i*ƞ_{v=4750*1.25/11.5*0.95=543.47}
Bu yerda F_maks – tasir etuvchi kuchlarning eng katta miqdori
R_{b –} baraban radiusi, m = 1.25 m
Nominal moment quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M_n=975*P_n/n_n =975*250/740=329.4
Bu yerda P_n - tanlangan dvigatelning nominal quvvati kVt = 250 kVt
n_n -tanlangan dvigatelning nominal aylanish tezligi ayl/min = 740 ayl/min

Rusumi	Nominal quvvati kVt	Nominal tezlik nn ayl/min	Quvvat koeffitsienti cos α	FIK %	Rotor kuchlanishi Ur V	Rotor toki Ir A	Zo’riqish qobiliyati	Siltash momenti GD^2 kN*m^2
		Sinxron	tezlik		nc=1000 ayl/min
MA36-72/8F	250	740	0.87	93	1200	120	3	3652

Dvigatelning nominal zo’riqish koeffitsienti hisoblangan nominal zo’riqish koeffetsientidan kichik bo’lmasligi kerak,aks holda quvvati kattaroq dvigatel tanlanib zo’riqishga yana tekshiriladi.Tanlangan dvigatelning passport ko’rsatkichlari yozib qo’yiladi.

Elektr yuritmani ishga tushirishdagi qarshiliklarni hisoblash.
Ishga tushirish rostlagichlarini hisoblash grafik usulda bajariladi.Buning uchun elektr yuritmaning ishga tushirish diagrammasini qurish kerak bo’ladi vaa elektr dvigatelning passport ko’rsatkichlaridan foydalanilib elektr yuritmaning tabiiy mexanik tavsifi quriladi.So’ng tegishli dvigatelning ishga tushirish diagrammasi quriladi.
Tabiiy mexanik tavsifni qurish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Tabiiy mexanik tavsifning koʻrsatkichlari miqdorlarini quyidagi formula bilan hisoblanadi:
M=2M_k/ S / S_k +S_k/S
Bu yerda: M_k=λM_n kritik moment Nm M_k=λM_n=1.6*329.4=527 Nm = 53.73 kg s
M_n- nominal moment. Nm
S_k=Sn(λ+ ) - kritik sirpanish S_k=Sn(λ+ √ λ²-1)=0,26+(1,6+ √1,6²-1)=2.4
S_n=n_c-n_n/n_c- nominal sirpanish S_n=n_c-n_n/n_{c=1000-740/1000=0.26}
N_c- sinxron aylanish tezligi ayl/min, agar dvigatel pasportida berilmasa quyidagi formula bilan aniqlanadi:
N_c=60f/p
Bu yerda f=50 Hz oʻzgaruvchan tok chastotasi
p-dvigatel qutblari soni.
Keltirilgan ifodalardan foydalanib M_k va S_k miqdorlari xisoblanib tabiiy mexanik tavsifning formulasiga yozib qoʻyiladi. Joriy sirpanish S ga 0 dan 1 gacha miqdorlar berilib ularga muvofiq joriy M miqdorlari xisoblab topiladi va jadvalga kiritiladi.

Tabiiy mexanik tavsif koʻrsatkichlari miqdorlari jadvali.

S	0	0.01	0.02	0.03	0.04	0.06	0.08	0.1	0.2	0.3	0.4	0.6	0.8	1
M,Nm	0	4.4	8.8	13.1	17.5	26.3	35.1	93.3	43.8	129.7	170.9	248	316.2	374.2

Izoh; qiymatlar 10³ daraja pasaytirilgan
Bu jadvalda S_k va M_k larning miqdorlari ham kiritilishi lozim.
Toʻldirilgan jadvalga asosan koordinatalar tizimining I kvalrantasida tabiiy mexanik tavsif grafigi quriladi. Bunda absissa oʻqida harakatlantiruvchi moment qiymatlari va ordinata oʻqida sirpanish qiymatlari keltiriladi.
Tabiiy mexanik tavsif grafigi quyidagi koʻrinishga ega boʻladi.

3-rasm.Asinxron faza rotorli dvigatelning tabiiy mexanik tavsifi grafigi

Ishga tushirish diagrammasi quyidagi tartibda quriladi(4-rasm)
Tabiiy mexanik tavsifdagi S koordinata o’qining 0 ordinata nuqtasidan absissa o’qiga parallel gorizontal chiziq o’tkaziladi.Chegaraviy maksimal M₁ va minimal M₂ momentlar miqdori quyidagi ifodalardan foydalanib aniqlanadi:
M₁≤(0.8÷0.9)*M_k = (0.8÷0.9)*527*10³
M₂≥(1.1÷1.2)*M_e = (1.1÷1.2)*322.4
Statik moment Mc quyidagicha aniqlanadi:
M_c=(F_ekv*R_b/i*ƞ )*g= (2883.4*1.25/11.5*0.95 )*9.81=3226.4

g=erkin tushish tezlanishi 9.81 m/sek²

R_b=baraban diametri =1.25 m
M absissa oʻqida M₁ va M₂ chegaraviy momentlar miqdorlari belgilanadi va ulardan oʻtkazilgan gorizontal chiziq bilan kesishguncha ordinata oʻqiga parallel ikkita vertikal chiziq oʻtkaziladi. Absissa oʻqidagi M₁ va ordinata oʻqidagi O nuqtalar orasida ogʻma toʻgʻri chiziq oʻtkaziladi.Bu chiziq bilan M₂ dan oʻtkazilgan vertikal chiziqning kesishgan nuqtasidan M₁ dan oʻtkazilgan vertikal chiziqqacha gorizontal chiziq oʻtkaziladi. Ular kesishgan nuqta va ordinata oʻqidagi O nuqta orasida yana ogʻma toʻgʻri chiziq oʻtkaziladi. Yana bu chiziqning M₂ vertikal chizigʻi bilan kesishgan nuqtasidan M₁ vertikal vertikal chizigʻi bilan kesishguncha gorizontal chiziq oʻtkaziladi. Shunday ketma ketlikda ogʻma va gorizontal chiziqlar oʻtkazish davom ettiriladi. Oxirgi oʻtkaziladigan gorizontal chiziq, tabiiy tavsif grafigi bilan M₁ vertikal chiziqlarning kesishgan nuqtasiga toʻgʻri kelishi kerak. Aks holda M₁ va M₂ momentlar uchun yuqorida keltirilgan chegarada boshqa qiymatlar qabul qilinib diagramma boshqatdan quriladi.Bu jarayon bir necha marta takrorlanishi mumkin. S ordinata o’qidagi 0 nuqtadan M₁ vertikal chiziqqacha o’tkazilgan og’ma to’g’ri chiziqlar elektr yuritmaning sun’iy mexanik tavsiflaridir.
Ishga tushirish rostlash qarshiliklari miqdori quyidagi tartibda hisoblanadi.M₂ vertikal chizig’i bilan 0 nuqtadan o’tgan gorizontal tabiiy va suniy mexanik tavsiflar kesishgan nuqtalari 4-rasmda ko’rsatilgandek harflar bilan belgilab qo’yiladi. Ishga tushirish pog’onalari soni m aniqlanadi.
Elektr dvigatel rotori chulg’ami qarshiligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
R_p=U_p*S_n/ *I_p
Bu yerda S_n=nominal sirpanish
U_p-dvigatel rotorining kuchlanishi V
I_p- dvigatel rotorining toki A

4-rasm.Asinxron faza rotorli dvigatelning ishga tushirish diagrammasi

Tabiiy mexanik tavsifning og’ishi rotorning qarshiligiga,suniy mexanik tavsiflanish og’ishi qo’shimcha qarshiliklarga proporsional bo’lganligini hisobga olib qarshilik masshtabi va pog’onalar qarshiliklari aniqlanadi. Buning uchun ishga tushurish diagrammasidagi tezlik pasayishi A_n nuqtadan o’tkazilgan gorizontal chiziqdan tabiiy tavsifgacha bo’lgan M vertikal chiziqdagi masofa o’lchanadi, ya’ni δn=vd mm Rotor chulg’ami qarsgiligi g vd ga asosan qarshilik masshtabi aniqlanadi.

a_k= vd/r_r mm
Keyin, m pog’onalar soniga muvofiq reostat qarshiliklari g₁,g₂…g_m lar topiladi. M₂ vertikal chizig’ida har bir pog’onaga tegishli masofa o’lchanadi va qarshilik masshtablaridan foydalanib qarshiliklar quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi.
df=α_rr₅ fh=α_rr₄; hk=α_rr₃; kl=α_rr₂; lm=α_rr₁ lardan
R₁=lm/α_r om, r₂=kl/α_r om, r₃=hk/α_r om, r₄=fh/α_r om, r₅= df/α_r om lar aniqlanadi.
Reostat to’liq qarshiligi
R_p=r₁+r₂+….+r_m om