Мундарижа

3.2.  “RAK  AVIATION  SERVICES”  MCHJda  pul  mablag’lari  va  pul 

ekvivalentlari auditini takomillashtirish yo’nalishlari 

Iqtisodiyotni  modernizasiyalash  sharoitida  O’zbekiston  Respublikasida 

xalqaro talablarga asoslangan auditorlik faoliyatini tashkil etish va ular darajasini 

jahon  amaliyoti  talablariga  asoslangan  auditorlik  faoliyatini  tashkil  etish  zarurati 

vujudga kelmoqda.  

“RAK  AVIATION  SERVICES”  MCHJda  sarflanadigan  harajatlarni 

kamaytirish,  moliyaviy  natijalarni  to’g’ri  aniqlash,  pul  mablag’lari  harakatini 

to’g’ri olib borish zarurati korxonani audit qilishni oldiga yangi vazifalar qo’yadi. 

Ana shu vazifalar sirasiga korxona harajatlarning olinadigan daromadlarga ta’siri, 

pul  mablag’larining  aylanishi  va  foyda  bilan  o’zaro  bog’liqligini  auditorlik 

tekshiruvi orqali aniqlash zarur.  

Tovar-pul  munosabatlari  mavjud  bo’lgan  hamda  qiymat  qonuni  amal 

qilayotgan  bir  paytda  pul  umumiy  ekvivalent  bo’lib,  xalq  xo’jaligining  rejali 

proporsional rivojlantirishning muhim vositasi hisoblanadi. Shuning uchun pulning 

barqarorligini  oshirish  davlat  ahamiyatiga  molik  ishdir.  Pul  mablag’larining 

saqlanishi  va  ulardan  ratsional  foydalanishni  nazorat  qilish  bu  borada  muhim  rol 

o’ynaydi. 

---

“RAK AVIATION SERVICES” MCHJda pul mablag’lari bo’yicha auditorlik 

tekshiruvini  amalga  oshrishda  asosiy  vazifa  ularning  saqlanishini  hamda 

foydalanishini  iqtisodiy  maqsadli  bo’lishini  va  qonuniyligini  tekshirishdan 

iboratdir. 

Pul mablaglari auditining asosiy vazifalari kuyidagilardan iborat bo’ladi: 

  pul  mablaglari,  kimmatli  kogozlar,  kat’iy  hisobot  beriladigan  blankalar 

xakikatda mavjudligini hisobga olish ma’lumotlariga muvofikligini aniklash; 

  nakd  pul  va  boshka  kiymatliklarni  saklash  sharoitlari  ta’minlanligini 

tekshirish; 

  kassa operasiyalari yuritilishining tasdiklanishining nizomla va koidalarga 

muvofikligini aniklash; 

  kassada pul mavjud bulish limitiga, operasiya va xujalik sarflariga xamda 

boshka  extiyojlarga  hisobot  berish  sharti  bilan  pul  berish  shartlariga    rioya 

kilinishini tekshirish; 

  pul  mablaglarini  sarflashning  maksadga  muvofikligi  va  konuniyligini 

tekshirish; 

  bank  oboroti  yozuvlarining  korxona  kassa  daftaridagi  yozuvlar  bilan  bir 

xilligini aniklash; 

  bank  kuchirmasi  va  xar  bir  operasiyani  tasdiklovchi  birlamchi  xujjatlar 

mavjudligi tekshirish; 

  bankdan chek buyicha olingan nakd pul mablaglarining kassaga uz vaktida 

va tulik kirim kilinishini tekshirish; 

  bankdagi hisobvaraklardan maxsulot etkazib beruvchilarga, kursatilgan ish 

va  xizmatlar  uchun  tashkilotlarga,  jamgarma  banklarning  nomiga,  boshka 

debitorlar  va  kreditorlarga  karz  summalarini  utkazilishining  tugriligi  va 

konuniyligini tekshirish; 

 

chek  daftarchalari  va  kuchirmalarini  saklash,  ular  buyicha  bankdan  nakd 

pul  olishning  belgilangan  tartibiga  rioya  kilinishi,  tuldirilmagan  cheklarda 

imzolarning yukligini aniklash;

 

  ish  xaki  tulash  muddatlariga  rioya  kilinishini  tekshirish  va  boshkalardan 

---

iborat. 

Bu  vazifalarni  amalga  oshirish  uchun  audit  quyidagi  tartibda  amalga 

oshiriladi:  birinchi  navbatda  inventarizatsiya  o’tkazish  yo’li  bilan  korxona 

kassasida  bor  bo’lgan  pul  mablag’lari  va  boshqa  qimmatli  qog’ozlar  summasi 

aniqlanadi,  «Yuridik  shaxslar  tomonidan  kassa  muomalalarni  yuritish  tartibi» 

yo’riqnomaga  qanchalik  darajada  amal  qilinayotganligi  tekshiriladi;  ikkinchidan, 

bank  muassasalari  bo’limidagi  hisob-kitob  schyoti  va  boshqa  schyotlar  bo’yicha 

amalga oshirilgan xo’jalik muomalalari ko’rib chiqiladi. 

“RAK  AVIATION  SERVICES”  MCHJda  kassa  muomalalarini  yuritishi 

tartibiga  rioya  qilinishini  tekshirishda  kassir  vazifasini  ish  haqi,  pul  va  bank 

muomalari  hisobini  olib  boruvchi,  kassa  hujjatlariga  imzo  qo’yish,  tasdiqlash 

huquqiga ega bo’lgan buxgalteriya xodimlari qo’shib olib borilmasligiga; kassaga 

kirim  qilingan  tushum  bankdan  olingan  pul  va  boshqa  maqsadlarga 

sarflanmayotganiliga e’tibor berishi kerak. 

“RAK AVIATION SERVICES” MCHJda auditorlik tekshiruvini o’tkazishda 

birinchi  navbatda  schyotlardagi  pul  mablag’larining  audit  o’tkazilayotgan  oy 

boshiga  bo’lgan  qoldig’i  bank  schyotidan  ko’chirma  va  buxgalteriya  hisobi 

registrlaridagi (bosh jurnal, jurnal orderlar) yozuvlar bilan solishtirilib tekshiriladi. 

Agarda farq chiqsa, buning sabablari aniqlanib, xatolar tuzatiladi. Keyin hujjatlarni 

«o’qish  usuli»  asosida  bank  schyotidan  ko’chirma  va  unga  ilova  qilib  keltirigan 

hujjatlar diqqat bilan o’rganib chiqiladi. Bunda hujjatlarning haqiqiyligi, ulardagi 

sanalar,  nomerlar,  korrespondensiyalanuvchi  schyotlarning  kodlari,  shtamp,  bank 

xodimlari imzolari tekshirib ko’riladi. Shundan so’ng, bank schyotidan ko’chirma 

va  ilova  hujjatlari  arifmetik  tekshirishdan  o’tkaziladi:  taksirovkaning  to’g’riligi, 

oborot  summalarining  to’g’ri  jamlanishi,  boshlang’ich  va  oxirgi  qoldiqlarning 

to’g’ri  chiqarilganligi  tekshirib  chiqiladi.  (Korxonada  o’tkazilgan  auditorlik 

tekshiruvi xulosasi BMIning ilovasida keltirilgan.) 

Auditorlik  kompaniyasi  tomonidan  hisob  kitob  sho’ti  bo’yicha  o’tkazilgan 

audit  natijasiga  ko’ra,  korxona  moliya  –  xo’jalik  faoliyatini  olib  borishda  tijorat 

banklarning birida ochilgan hisob kitob sho’tidan foydalanadi. Hisob-kitob sho’ti 

---

bo’yicha operatsiyalar “RAK AVIATION SERVICES” MCHJda mavjud qonunlar 

asosida olib borilishi aniqlangan.  

Korxonada  auditor  hisob-kitob  schyotiga  kelib  tushgan  pul  mablag’larining 

to’liq  kirim  qilinishi  va  buxgalteriya  hisobida  to’g’ri  aks  ettirlishini  tekshirishda 

ham hujjatlarni solishtirib ko’rish usulidan foydalaniladi. Tayyorlov  tashkilotlari 

va  boshqa  sotib  oluvchilardan  tushgan  tushum  summalari  9000  -  «Asosiy 

faoliyatning  daromadlarini  hisobga  oluvchi  schyotlar»,  4010  –  «Xaridor  va 

buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» va boshqa sotish bilan bog’liq schyotlar 

bilan solishtirilib ko’riladi. 

Xulosa  qilib  aytganda,  “RAK  AVIATION  SERVICES”  MCHJda  audit 

xizmatini yanada takomillashtirish uchun quyidagilarga alohida e’tibor qaratilishi 

lozim:  iqtisodiyotni  modernizatsiyalash    sharoitida  ishlab  chiqarish  faoliyatini 

uzluksizligini ta’minlash rejalashtirilgan har bir xo’jalik yurutuvchi sub’yektlarda 

auditni  tashkil  etish  va  uni  takomillashtirish  maqsadga  muvofiqdir.  Chunki 

korxonani  texnik  -  tehnologik  jihozlash  o’z  navbatida  uning  aktivlari  hisobini  1 

mlrd.  so’mdan  ortishini  ta’minlaydi;  korxonada  tashkil  etilgan  audit  faoliyatini 

tartibga  keltirish  va  takomillashtirish  uchun  xalqaro  auditorlik  standartlari 

talablaridan  kelib  chiqqan  holda  korxonaning  audit  tizimi  xodimlari  uchun  audit 

standartlarini  ishlab  chiqish  va  amaliyotga  tatbiq  etish  lozim;  mamlakatimizda 

ishlab  chiqilgan  me’yoriy  hujjatlar  va  auditorlik  standartlarida  audit  tizimidagi 

tahliliy  amallarni belgilab  berilmagani  bois,  moliyaviy  holatni  auditdan o’tkazish 

uchun  tahliliy  amallardan  foydalanish  tizimini  ishlab  chiqish;  tadqiqot  natijasida 

ishlab  chiqilgan  tahliliy  usullaridan  korxonaning  moliyaviy-iqtisodiy  holatini 

tekshirishda asosiy qo’llanma sifatida foydalanish lozim.  

“RAK  AVIATION  SERVICES”  MCHJda  auditni  takomillashtirish  bo’yicha 

tavsiya  etilayotgan  takliflar  mustaqillik,  mahfiylik,  axborot  ta’minoti,  axborotni 

olishdagi tezkorlik, auditning zamonaviy korxonalarni boshqarish tizimidagi rolini 

oshirish imkonini beradi. 

 

---