Musiqa madaniyati

I BOB. Chaykoviskiyning hayoti va ijodi haqida

1. 
   . Chaykoviskiyning hayot yo’li
   

Pyotr Ilich Chaykovskiy [1840.25.4(7.5), hozirgi Votkinsk — 1893.25.10 (6.11), Peterburg] - rus kompozitori, yirik simfoniyachi, musiqiy dramaturg, dirijyor, pedagog. Peterburg konservatoriyasini tugatgan (1865). Moskva konservatoriyasida professor (1866—78). Rus musiqa jamiyati Moskva boʻlimining direktori (1885-yildan). 1887-yildan Rossiya, shuningdek, Yevropa va AQShda gastrolda boʻlib, asosan, oʻz asarlariga dirijyorlik qilgan. Ch. chuqur milliy, xalqchil va demokratik uslubdagi opera, balet, simfonik va kamer asarlarning yuksak namunalarini yaratgan. Uning ijodi rus romansi, xalq qoʻshiqlari va romantizm davri ohanglariga asoslangan oʻziga xos musiqa uslubi bilan ajralib turadi. Ch. musiqasi nihoyatda taʼsirchanligi, ajoyib ohangdorligi, yorqin ifodaviy vositalari, joʻshqin, hayajonli kuylarga boyligi bilan ahamiyatlidir. Ijodida oʻta nozik ruxjifl jarayonlar bilan birga koʻlami keng — muhabbat va taqdir, hayot va oʻlim, tabiat kabi mavzular oʻzining yuksak badiiy ifodasini topgan. Ch. turli janrlarda boy ijodiy meros qoldirib, 10 opera, 3 balet, 6 simfoniya, simfonik fantaziya, uvertyura va syuitalar, 3 fortepiano va 1 skripka konsertlari, diniy mavzudagi xor asarlari, shuningdek, fortepiano, skripka uchun pyesalar hamda vokal musiqaning yetuk namunalarini yaratgan. Ayniqsa, 4—6 simfoniyalari (1877—1893), "Francheska da Rimini" (1876) va "Romeo va Julyegta" (1869) simfonik uvertyura—fantaziyalar, "Italyancha kaprichio" (1880), skripka (1878) va 1fortepiano (1875) konsertlari, "Yevgeniy Onegin" (1878), "Qargʻa motkasi" (1890), "Iolanta" (1891) operalari, "Oqqush koʻli" (1876), "Uyqudagi goʻzal" (1889), "Shchelkunchik" (1892) baletlari jahon simfonizma choʻqqilari hisoblanadi. Garmoniyadan rus tilida birinchi darelik ("Garmoniyani amaliy oʻrganish boʻyicha qoʻllanma", 1872) muallifi. Chaykovskiyning barcha asarlari nashr etilgan (Polnoye sobraniye sochineniy, t. 1—63, M., 1940—90). Votkinsk shahrida memorial muzeyi (1894-yildan) va Klin (1940) shahrida Ch. uy muzeyi bor. Moskva konservatoriyasi, 1958-yildan Moskvada oʻtkaziladigan musiqa ijrochilari xalqaro tanlovi va boshqalarga Ch. nomi berilgan. Pyotr Ilyich Chaykovskiy. Biografiya
Pyotr Ilyich Chaykovskiy 1840 yil 7 mayda Votkinsk qishlog'ida tug'ilgan. Hozir qishloq hududi Udmurtiyaga tegishli. Pyotr Ilichning otasi Ilya Petrovich Chaykovskiy musiqa kasbiga ega emas edi. U Ukrainada yaxshi tanilgan va oddiy muhandis bo'lib ishlagan Chaek kazak oilasidan chiqqan. Pyotr Ilyich Chaykovskiyning onasi Aleksandra Andreevna Assier yetim bolalar maktabini tamomlagan, u erda adabiyot, geografiya, arifmetika, ritorika va chet tillarini o'rgangan.
Bir vaqtlar Pyotr Ilich Chaykovskiyning otasi yaxshi mavqega ega edi, shuning uchun u Uralsga ko'chib o'tdi. U eng yirik korxonalardan biri bo'lgan Kamsko-Votkinskiy po'lat zavodining rahbari bo'ldi. U nafaqat xizmatkorlari bo'lgan katta uy, balki yuz kazak xizmat qilgan armiya bilan ham ta'minlangan. Katta uyning mehmonlari orasida zodagonlar, metropolitan yoshlar, ingliz muhandislari va yuqori jamiyatning boshqa vakillari bor edi.
Chaykovskiylar oilasida oltita bola bor edi: kattasi - Nikolay, ikkinchi o'g'li - Pyotr (Pyotr Ilyich Chaykovskiy), Ippolit va singlisi Aleksandra, keyinchalik egizaklar Modest va Anatoliy tug'ildi. Bundan tashqari, Ilya Petrovich Chaykovskiyning qarindoshlari har doim katta uyda yashagan, keyinchalik bolalarning hokimi, Montbéliardlik frantsuz Fanni Dyurbach oila a'zosi sifatida kutib olingan.
M. I. Chaykovskiyning xotiralaridan: "Ularni kutib olishga ko'plab odamlar yugurishdi, quchoqlash va o'pish boshlandi, ular orasida qarindoshlarni xizmatkorlardan ajratish qiyin edi, shuning uchun mehribon va iliqlik umuminsoniy quvonchning namoyon bo'lishi edi. Dadam yosh qizning oldiga kelib, uni o'zinikidek o'pdi. Munosabatlarning bu soddaligi, patriarxiyasi yosh chet ellik yigitni darrov ruhlantirdi va iliq qildi va uni deyarli oila a'zosi mavqeiga qo'ydi. Pyotr Ilich Chaykovskiyning ota-onasi professional musiqachi bo'lmaganiga qaramay, ularning uyida musiqa doimo yashab kelgan. Ilya Petrovich nay chalishni bilardi, Aleksandra Andreevna - pianino va arfa, ular shuningdek, u romanslarni ajoyib ijro etganini va gubernator musiqani juda yaxshi ko'rishini aytishdi.
Chaykovskiylarning uyida orkestr (mexanik organ) va pianino bor edi. Pyotr Ilich serf Mariya Palchikovadan pianino saboqlarini oldi. U nafaqat musiqada, balki she'rlar yozishda ham iste'dodli edi.
Chaykovskiylarning katta farzandlari yaxshi ta'lim oldilar: ular Sankt-Peterburgda Shmelling maktab-internatida o'qidilar. Bu yerda Pyotr Ilyich balet, opera va simfonik orkestr bilan tanishdi. Yoshligida falokat yuz berdi: Pyotr Chaykovskiy qizamiq bilan kasal bo'lib qoldi, uning oqibatlari butun umri davomida azob chekdi.
1850 yilda Pyotr Ilyich Chaykovskiy imperator huquq maktabiga o'qishga kirdi va u erda 1859 yilgacha o'qidi. Otasi halok bo'lishidan va onasi vafotidan oldin Pyotr Ilich mashhur nemis pianinochisi Rudolf Kündingerdan pianino saboqlarini ham olgan. Oilaning og'ir ahvoli tufayli ular keyinchalik to'xtatilishiga to'g'ri keldi.
O'qishni tugatgach, Pyotr Ilich Chaykovskiy Adliya vazirligida ishladi va u erda dehqonlarning ishlarini boshqardi. Bo'sh vaqtlarida u teatrga bordi va musiqa ijro etdi. 1861 yilda Chaykovskiy birinchi marta chet elga sayohat qildi, u erda Gamburg, Berlin, Antverpen, Bryussel, Parij, Ostend va Londonga tashrif buyurdi.
Pyotr Ilyich Chaykovskiy. Musiqiy martaba
21 yoshida yosh Pyotr Chaykovskiy hali musiqiy martaba haqida o'ylamagan va musiqani faqat sevimli mashg'uloti deb bilgan. Sankt-Peterburgda Anton Rubinshteynning o‘zi boshchiligidagi yangi konservatoriya ochilishi bilan hamma narsa ostin-ustun bo‘ldi. Pyotr Ilyich Chaykovskiy u erga borishga qat'iy qaror qildi. U muvaffaqiyatga erishdi, kompozitsiya sinfidagi birinchi talabalardan biri bo'ldi va nihoyat huquqdan voz kechdi.
Keyinchalik Pyotr Ilich Moskva konservatoriyasida dars bergan va hatto o'z shogirdlari uchun o'quv adabiyotlarini tarjima qilgan. Moskvada uning ijodiy karerasining yuksalishi boshlandi. 1873 yilda Chaykovskiy o'zining yana bir mashhur asarlarini - "Bo'ron" simfonik fantaziyasini yozdi, yana sayohat qilishni, o'rganishni va ilhom izlashni boshladi.
1870-yillarda klassikaning boshqa buyuk asarlari tug'ildi:

Oqqush ko'li baleti",

Oprichnik operasi,
Fortepiano va orkestr uchun kontsert,
Ikkinchi va uchinchi simfoniyalar,
fantaziya "Francesca da Rimini",
"Yevgeniy Onegin" operasi
pianino sikli "Fasllar" va boshqalar.

Pyotr Ilyich Chaykovskiy kontsert gastrollarida bo'ldi, Evropaning mashhur musiqachilari bilan do'stlashdi, ularning tajribasini o'rgandi. O'limidan biroz oldin u Klinga ko'chib o'tdi va u erda ko'plab xayriya ishlari bilan shug'ullangan. 1885 yilda u shahardagi o'nlab uylarni yoqib yuborgan yong'inni o'chirishga yordam berdi.

Chaykovskiy umrining oxirida ham musiqani o'rganishni davom ettirdi. Bu davrda u shunday yozgan:

"Şelkunçik" baleti

operasi "Kelaklar malikasi"
"Gamlet" uverturasi
"Iolanta" operasi
Beshinchi simfoniya.

Pyotr Ilyich Chaykovskiy xalqaro e'tirofga sazovor bo'ldi. 1892 yilda Parijdagi Tasviriy san'at akademiyasining muxbir a'zosi, 1893 yilda Kembrij universitetining faxriy doktori etib saylandi.

Chaykovskiy 1893 yil 6 noyabrda vabodan vafot etdi. U Qozon soborida dafn etilgan va San'at ustalari nekropoliga dafn etilgan.

Pyotr Ilyich Chaykovskiy ijodi

Pyotr Ilyich Chaykovskiy o'z davrining barcha mashhur musiqiy janrlarida ishlagan, lekin u katta hajmdagilarni afzal ko'rgan: opera va simfoniya. U insonning chuqur ichki dunyosi, uning ruhi va drama tajribasi bilan band edi. Shu bilan birga, Chaykovskiy musiqasi juda nozik, lirik va ohangdor. Uning asarlari tinglovchida kuchli hissiy munosabat uyg‘otadi. Shu bilan birga, Chaykovskiy hatto simfonik miqyosdagi kichik musiqiy janrlarga hamroh bo'ldi. Pyotr Ilyich Chaykovskiy ijodidagi asosiy mavzulardan biri odamlarga mehr va muhabbat edi.
Chaykovskiy muqaddas xor musiqasi sohasida ham ishlagan. S. Taneyev, A. Glazunov, S. Raxmaninov, A. Skryabinlar uning musiqiy anʼanalarining davomchilari hisoblangan. Chaykovskiy musiqasi 19-asrda rus hayoti va madaniyatining timsoliga aylandi. Chaykovskiy merosi tufayli biz rus va jahon adabiyoti – Pushkin va Gogol, Shekspir va Dante obrazlarini, 19-asrning ikkinchi yarmidagi rus lirik sheʼriyatining obrazlarini qayta kashf eta oldik. Chaykovskiy hayoti davomida munosib ravishda jahon miqyosida shuhrat qozondi va hanuzgacha eng yaxshi mahalliy bastakorlardan biri hisoblanadi.