Musiqa ta’limi 5111100 Rahbar: dots. X. Botirova Bajaruvchi: Baratova Mahliyo andijon-2022 mavzu: Vokal-xor malakalarini shakllantirish orqali o‘quvchilarda kuylash malakalarini rivojlantirish reja: kirish Asosiy qism

5. Boshlang’ich sinflarda qo’shiq kuylashni o’rgatish metodlari.
O’quvchilar mashq yoki qo’shiqlarni kuylash vaqtida o’qituvchining qo’l ishoralariga karab nafas olish va uni tejab chiqarish, bir vaqtda boshlab, bir vaqtda tugatishga o‘rgatib borish lozim. Shuningdek bakirmasdan yumshok va mayin vokal ovozida kuylashlariga e'tibor berib borish muhim sanaladi.
1. Qo’shiq kuylash holati deganda, o‘tirib yoki turib kuylash vaqtidagi holatlar tushuniladi. O’quvchilarga o‘tirib yoki turib kuylash vaqtida gavda, oyoq va qo’llarni kay xolatda tutish kerakligi haqida doimiy eslatib turish va nazorat qilib turish maqsadga muvofiqdir. Gavdani kiyshaytirmasdan to‘g‘ri tutish, o‘tirib kuylaganda stul suyanchig‘iga yastanib suyanmagan xolda gavdani to‘g‘ri tutish, yelkalarni yengil kerib, iyakni ortikcha ko‘tarmasdan bo‘yinni va boshni to‘g‘ri ushlash, qo’llarni yorkin pastga tushirish, kaftlarni tizzalar ustiga yengil ko‘yish va oyoqlarni yelka kengligida yorkin ko‘yish kabi xolatlar mazkur malakaning asosiy koidalari sanaladi.
2. Ashulachilik nafasi. Ma'lumki, kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas o‘rtasida farq bor. Fiziologik nafas bola tug‘ilgandan boshlab tabiiy xolda amal qila boshlaydi. Ashula aytishda esa nafas olish tez va qisqa vaqt oralig‘ida sodir bo‘ladi. Nafas olish va uni chiqarish qo’shiq jumlasining cho‘zilishiga, asar sur'atiga va xarakteriga bog’liq. Nafas ritmi kuylanayotgan qo’shiq xarakteriga karab o‘zgarib turadi va tabiiy nafasga nisbatan biroz chuqurrok olinadi. Ashulachilik nafasining quyidagi turlari mavjud:
1. Ko‘krak nafasi.
2. Diafragma nafasi.
3. Korin nafasi.
Bolalar nafasi hajmini va imkoniyatlarini hisobga olgan xolda mashq va qo’shiqlarda nafas olish joylari oldindan belgilab qo’yiladi va ular kuylash vaqtida o‘rgatilib boriladi.
Ovoz hosil qilish. Ovozning vujudga kelishi murakkab psixologik, fiziologik jarayondir. U ovoz apparati (kekirdak, hiqildok) va uning ichidagi konussimon ikkita ovoz pardasining nafas (o‘pka, traxeyalar, ko‘krak qismi) va eshituv apparatining birgalikdagi amaliyotida hosil bo‘ladi. Tomokda hosil bo‘lgan tovush kuchsiz va xishillab sadolanib, uning nutk apparati ayniksa burun bo‘shlig‘i orqali tebranishi kuchayadi va o‘ziga xos tembr va jarangdorlik xususiyatiga ega bo‘ladi. To‘rt organ – nafas, ovoz, nutk va eshituv apparatining o‘zaro faoliyatidagi musiqiy oxangda kuylanadigan ovoz – ashulachilik apparati deb ataladi.