Musiqaning inson didini shakllantirishdagi ahamiyati. Milliy urf- odatlarimizda go’zallik elementlari


Download 38.77 Kb.
bet6/6
Sana17.02.2023
Hajmi38.77 Kb.
#1206366
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Musiqaning inson didini shakllantirishdagi ahamiyati

 фалсафа узи нимадеган масалага тухталиб утайлик. У инсоният тарихидаги энг кадимий илмлардандир. Фалсафий мулохаза юритиш, фикрлаш инсон табиатига хос, демак, унинг узи каби кадимийдир. У олам ва унинг яшаши, ривожланиши ва тараккиёти, хаёт ва инсон, умрнинг мохияти, борлик ва йуклик каби куплаб муаммолар хакида бахс юритадиган фандир.
Фалсафа асослари баён килинган аксарият дарсликларда ушбу атама кадимги юнон тилидаги «философия» сузидан олингани ва у «донишмандликни севиш» («фило» — севаман, «софия» — донолик) деган маънони англатиши таъкидланади. Бу — ушбу сузнинг, атаманинг луКавий маъноси булиб хисобланади. Асрлар давомида философия сузининг маъно-мазмунига хилма-хил карашлар, унинг жамият, инсон ва фанлар тизимидаги урнига нисбатан турлича муносабат ва ёндашувлар булган, бу атаманинг мохият-мазмуни хам узгариб борган.
«Философия» атамаси ва у ифода этадиган билимлар мажмуи Јадимги Юнонистон ва Римда эрамиздан аввалги VII-III асрларда юз берган буюк юксалиш натижаси сифатида юзага келган эди. ¤ша даврда эндигина шаклланиб келаётган назарий фикрнинг ифодаси фалсафий тафаккур оламни яхлит ва бир бутун холда тушуниш мужассамига айланган эди.
Јадимги Юнонистонда «Философия» атамасини дастлаб, математика фани оркали барчамизга яхши маълум булган, буюк аллома Пифагор ишлатган. Европа маданиятига эса, у буюк юнон файласуфи Афлотун асарлари оркали кириб келган. Шу тарика, у аввало, кадимги Юнонистонда алохида билим сохасига, туКрироКи, «фанларнинг отаси», яъни асосий фанга айланган.
Јадимги дунёда фанларнинг барчасини, улар кандай илмий масалалар билан шуКулланишидан катъи назар, философия деб атаганлар. У хам ижтимоий борлиг, хам табиат туКрисидаги илм хисобланар эди. Шу маънода, дастлабки философия олам ва унда инсоннинг тутган урни хакидаги карашлар тизими булиб, дунёни илмий билиш заруратидан вужудга келган эди. Бундан ташкари, кадимги Юнонистонда юз берган буюк уйКониш даври узига хос фалсафий мафкурани хам яратганлиги шубхасиз. Унинг энг асосий кадрияти эркинлик тушунчаси эканини, ана шу эркин хаёт туКрисидаги карашлар буюк маданий юксалишга асос булганини аксарият олимлар алохида таъкидлайди.
Шаркда «Иккинчи Арасту», «Иккинчи муаллим» дея эътироф этилган буюк мутафаккир Абу Наср Фаробий философия сузини «Хикматни кадрлаш» деб талкин этган. Фалсафа Шарк халклари ижтимоий тафаккурида «донишмандликни севиш» деган мазмун билан бирга, олам сирларини билиш, хаёт ва инсонни кадрлаш, умр мазмуни хакидаги караш ва хикматларни эъзозлаш маъносида ишлатилган.
Хаёт конуниятларини яхши биладиган, умрнинг уткинчи экани, абадият инсонга эмас, оламга хослигини яхши англаб етган, узи ва узгалар кадрини туКри тушунадиган киши хеч качон «Мен — донишмандман» дея очик эътироф этмайди. Айникса, Шарк халклари хаётида бу хол яккол кузга ташланади. Аммо, Фаробий таъкидлаганидек, хикматни кадрлаш, олам ва одам хамда хаётнинг кадрига етиш — бошка гап. Шу маънода, бизда кадим замонларда файласуф деганда, купдан-куп илм сохаларини эгаллаган, устоз ва муаллим сифатида шухрат козонган аллома ва мутафаккир кишилар тушунилган.
ХIХ аср немис кадриятшуноси И. Риккерт хам шунга ухшаш фикрни куйидагича баён килган: «Одамзод олам ва одам хамда хаётнинг кадрини англаб, улар омонат бир нарса эканини тушуна бошлаган даврлардан фалсафий фикрлашга киришган. Бинобарин, биринчи файласуф, ким булганидан катъи назар, хаётни кадрлайдиган киши булгани шубхасиз».
Фалсафа, аввало, муайян илмий билимлар тизимидир. У, бир томондан, инсоннинг вокеликни акл воситасида идрок этиши, иккинчи томондан, онгнинг афсона ва ривоятлар асосидаги шакллардан узил-кесил ажралиш жараёни натижасидир. Бу икки жихат бир-бири билан узвий боКлик. Чунки бехуда хаёлпарастлик, хавойи ва афсонавий фикрлаш тарзидан халос булиш илмий билимларни эгаллаш оркали руй беради. Энг мухими, фалсафа кундалик турмушда учраб турадиган эскилик асоратлари, бидъат ва чекланишларга мухолиф булган хурфикрликдир. Фалсафа айнан ана шундай янги дунёкарашнинг шаклланиши учун асос булди.
«Фалсафа» атамаси «философия»нинг Шарк ижтимоий тафаккуридаги шаклидир. Одатда у тушунча сифатида тор ва кенг маъноларда кулланади. Хусусан, кенг маънода уни антик — кадимий фалсафада «донишмандликни севиш» деб тушунилганини айтиб утдик. Айрим файласуфлар ва фалсафий окимлар, чунончи, инглиз файласуфи Т. Гоббс (1588—1679) уни «туКри фикрлаш оркали билишга эришиш», немис файласуфи Хегел «умуман предметларга фикрий ёндашиш», Людвиг Фейербах «бор нарсани билиш», прагматизм таълимоти намояндалари эса, «фойдали нарсаларни билиш жараёни» дея талкин этган.
«Фалсафа» тушунчаси тор маънода маданият, санъат, аклий ёки хиссий билиш усули, воситаси тарзида таърифланади. Фалсафага булган муносабатнинг хилма-хиллигига асосланган холда, унга яхлит, умумлашган таърифлар хам берилган. Фалсафага ижтимоий онг шакли булган маданият, санъат, кадрият нуктаи назаридан карайдиган булсак, унинг миллийлигини акс эттириш имконияти туКилади. Аммо онтология, гносеология, натурфилософия, антропология каби фан сохалари нуктаи назаридан каралса, ушбу таърифда умуминсонийлик ва универсаллик фалсафанинг асосий хусусияти эканини таъкидлаш лозим булади.
Хакикий фалсафа тафаккур махсули булган нарсаларни олий даражадаги хакикат сифатида мутлаклаштирмайди. Бу борада Сукротнинг «Мен хеч нарсани билмаслигимни биламан» деган эътирофи хакикат мезонидир. Холбуки, Сугрот кадимги Юнонистоннинг энг билимли файласуфи булган. У билимдон, бахс-мунозара чоКида хар кандай сухбатдошни хам мот килиб куя олгани хакида тарихда мисоллар куп. Фалсафий билимлар ривожи узлуксиз жараён булиб, у инсониятнинг тафаккур бобида илгари эришган ютукларни танкидий бахолашни такозо этади. Бирок бу — уларни тамоман рад этиш, кур-курона танкид килиш лозим дегани эмас, балки уларга хос барча хато ва камчиликларни англаб, яхши ва ижобий жихатларидан фойдаланиш демакдир. Ана шундай танкидий ёндашув ва ворислик фалсафанинг мухим хусусиятларидан биридир.
Бу фаннинг олдига куйилган вазифаларга ва унинг хаётдаги урнига караб, ижтимоий тараккиётнинг турли даврларида унга булган муносабат хам узгариб борган. Бу муносабатлар дастлабки фанлар пайдо булиб ва уларнинг баъзилари фалсафадан ажралиб, алохида мустакил фан сохасига айлана бошлаган даврлардаёк шакллана бошлаган.
Фалсафанинг ижтимоий онг тизимида тутган урни, жамият ва шахс хаётидаги ахамияти нимадан иборат, деган масала хамма даврларда хам долзарб булган. Айникса, тарихий тараккиётнинг туб бурилиш даврларида фалсафанинг асл мохиятини билиш, унинг усул ва Коялари кучидан фойдаланиш мухим ахамият касб этган.
Фалсафа, сирасини айтганда, ижтимоий тафаккур ривожи ютуКи ва инсоният маънавий тараккиёти махсулидир. У кишиларнинг оламни билиш, узлаштириш, фаровон хаёт кечириш ва уз инсоний салохиятларини намоён этиш эхтиёжлари билан узвий боКликдир. Фалсафий таълимотлар хамма даврларда хам инсониятнинг илКор тажрибаларини узида мужассамлаштирган ва инсоният маданиятини янада юксакрок боскичга кутаришга хизмат килган.
Хар бир фалсафий Коя, мафкура, билимлар тизими асосан уз даври хусусиятларини акс эттирган. Улар замон рухи ва маънавиятини узида мужассамлаштирган, давр муаммоларини хал этишда кул келган. Шунинг учун Афлотун, Форобий ва Беруний, Навоий ва Хегелнинг асар ва таълимотларида улар яшаб утган давр Коялари акс этган.
Кишилик жамияти хеч качон бир текис ва силлик ривожланмаган. Тараккиёт ортидан инкирозлар, ютуклар кетидан маКлубиятлар, фаровонликлар изидан заволга юз тутишлар таъкиб этган. Муайян жамият иктисодий-сиёсий, ахлокий-диний, бадиий-эстетик тараккиёт борасида инкирозга дуч келар экан, ундан чикиб кетиш учун илКор фалсафий таълимотларга эхтиёж сезади.
Шунинг учун хам буюк фалсафий таълимотларни, бир томондан, маданий-интеллектуал ривожланиш самараси, иккинчи томондан, туб ижтимоий узгаришлар такозоси дейиш мумкин. Муайян тарихий бурилиш даврида «Фалсафа нима узи?» деган масала долзарб ахамият касб этиши хам шундан. Ана шундай даврларда кишилар фалсафанинг мохияти, унинг максад ва вазифаларини янгича идрок этганлар.
Download 38.77 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling