Мустакил иш бажарди: 811-19 гурух талабаси Холдаров Зуфарбек Текширди: Алиев Улугбек Тошкент 2022 Мавзу

802.15.4/ZigBee стандартлари асосидаги тармоқни қуриш

Симсиз сенсорли тармоқлар атроф-муҳитга янада актив кириб бормоқда. Телекоммуникациялар соҳасидаги етакчи таҳлилчиларнинг тахминларига кўра, жаҳонда 6 триллионтагача симсиз қурилмалар ишлатилади. Интернета ашёларлар (Internet of Things) қисми сифатида сенсорли тармоқлар яқин истиқболда алоқа тармоқларида муҳим ўринни эгаллайди.
Фақат академик тадқиқотлар объекти бўлишдан тўхташ билан сенсорли тармоқлар ҳозирда кўплаб ишлаб чиқарувчилар томонидан етказиб берилмоқда, бу турли ишлаб чиқарувчиларнинг қурилмалари орасида ўзаро таъсирлашишни таъминламайдиган турли хил индустриал стандартларни пайдо бўлишига олиб келди. Сенсорли тармоқларда ишлатиладиган протоколларни стандартлаштириш соҳасидаги асосий ишлар Электротехника ва электроника муҳандислари институти (IEEE), Халқаро электр алоқа иттифоқи (ITU), Интернет муҳандислик кенгаши (IETF) ва
стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот (ISO) томонидан ўтказилмоқда.
Бу ишларнинг натижаси симсиз сенсорли тармоқларни ташкил этиш учун физик ва канал даражаларини регламентлайдиган, лекин тармоқ ва амалий даражаларни ноаниқ қолдирадиган IEEE 802.15.4 стандартлари оиласи бўлди. IP тармоқларнинг кейинги ривожланиши очиқ стандартларни қаноатлантирадиган ва IEEE 802.15.4 қурилмалари билан бўладиган даражада бошқа IP каналлар ва қурилмалар билан ўзаро таъсирлашишни тақдим этадиган усулда IEEE 802.15.4 каналлари устидан IPv6 пакетларни узатилиши муаммоларини ечилиши учун IETF 6LoWPAN ишчи гуруҳини шаклантирилишига олиб келди.
Сенсорли тармоқларда ўзаро таъсирлашиш протоколларини стандартлаштириш ҳосил қилинадиган юклама тури бўйича иловаларни тасифланишининг ўтказилишини талаб қилади. Пакетли алоқа тармоқлари учун хизмат кўрсатиш сифати параметрлари ХЭАИ-Т Y.1540 ва Y.1541 тавсияларида кўриб чиқилган. Y.1540 тавсияда IP пакетли узатишнинг тезлиги, аниқлиги, ишончлилиги ва мумкинлиги самарадорликларини баҳолаш учун ишлатилиши мумкин бўладиган параметрлар аниқланади. Y.1541 тавсия кейинги авлод алоқа тармоқлари (NGN) учун хизмат кўрсатиш синфларини регламентлайди. Сенсорли тармоқлар қўлланиладиган иловаларнинг ўзига хос хусусиятлари туфайли Y.1540 ва Y.1541 тавсияларнинг аниқлаштирилиши ва ўзгартирилиши талаб қилинади.
Бугунги кунда 802.15.4/ZigBee стандартартлари асосидаги симсиз сенсорли тармоқлар технологияси бу у ёрдамида хабарлагичларнинг автоном ишлаши вақтига критик бўлган мониторинг ва назорат қилиш масалаларини ечиш мумкин бўлган ягона симсиз технология ҳисобланади.
Симсиз тармоққа бирлаштирилган хабарлагичлар тақсимланган, ўзи ташкил бўладиган маълумотларни тўплаш, қайта ишлаш ва узатиш тизимини ҳосил қилади. Асосий қўлланилиши соҳаси турли физик майдонлар, муҳитлар ва объектларнинг ўзгарадиган параметрларини назорат ва мониторинг қилиш ҳисобланади.
802.15.4/ZigBee стандартлари асосида тармоқнинг қурилишига яққол мисол 1.1-расмда тасвирланган.
Сенсорли тармоқ биттасидан бошқасига занжир бўйича хабарларни ишлатилиши қобилиятига эга, бу тугунлардан бири ишдан чиққанида сифат йўқотилмасдан маълумотларни қўшни тугунлар орқали узатилишини ташкил этилишига имкон беради. Тармоқ маълумотлар оқимларини ҳаракатланишининг оптимал маршрутини аниқлайди.

1.1-расм. 802.15.4/ZigBee стандартлари асосида тармоқни қуришга мисол
Сенсорли тармоқлар асосидаги тизимлар авзалликларига қуйидагиларни киритиш мумкин:

• 
  оддий симли ечимларни тортиш жуда қийин ва қиммат бўлган бориш қийин бўлган жойларда жойлаштириш имконияти;
  
• 
  тизимнинг қурилиши ва хизмат кўрсатилишидаги оперативлик ва қулайлик;
  
• 
  умуман тизимнинг ишочлиги, элементлардан бири ишдан
  

чиққанида маълумотлар қўшни элементлар орқали узатилади;

• 
  тармоққа исталган миқдордаги қурилмаларни қўшиш ёки олиб ташлаш имконияти;
  
• 
  юқори сингиб кириш даражаси (деворлар, шиплар) ва электромагнит ҳалақитларга юқори барқарорлик даражаси (тизимнинг юқори частоталарда ишлаши туфайли);
  
• 
  таъминот элементлари ишлатилмасдан узоқ ишлаш вақти.
  

Унча қиммат бўлмаган симсиз қурилмаларнинг ишлатилиши
телеметрия ва назорат қилиш тизимларининг қўлланилиши учун қуйидагилар каби янги имкониятларни очади:

• 
  автоматик бошқариш тизимларида кабелларни алмаштириш;
  
• 
  вибрация, ҳарорат, босим ва бошқалар каби параметрларни назорат қилиш бўйича ижрочи механизмларнинг бўлиши мумкин рад этишларини ўз вақтида аниқлаш;
  
• 
  объект тизимларига уланишни назорат қилиш;
  
• 
  объект параметрларини назорат қилиш;
  
• 
  корхона ҳудуди бўйича персоналнинг ҳаракатланишини назорат қилиш;
  
• 
  инспекциялар ва техник хизмат кўрсатишнинг ўтказилишини назорат қилишнинг автоматлаштирилиши;
  
• 
  атроф-муҳит экологик параметрларини назорат қилиш.
  

Симсиз қурилмалардан фойдаланиш операторни хизмат
кўрсатиладиган объектларнинг ҳолати ҳақидага маълумотларга узлуксиз уланиши имкониятини берадиган диспетчерлик хизматини ташкил этилишига имкон беради.

2.