Mustaqil ish guruh: 19a

Bozor munosabatlari sharoitida iste’molchi rolining mazmun-mohiyati ahamiyati va vazifalari
Iste'molchining bozor iqtisodiyotidagi roli 19-asrning o'rtalariga kelib sezilarli darajada o’sdi. Ishlab chiqarishning rivojlanish darajasi aholining ulkan ommasining o'ziga xos ehtiyojlarini qondirishga imkon berdi va iste'molchiga keng turdagi tovarlar va xizmatlarni tanlash imkoniyatini berildi. Muayyan davrlarda ishlab chiqarilgan tovarlarning ulkan massasi sotuvga topilmadi. Shu sababli, ishlab chiqaruvchilar yangi nazariy va amaliy intizom - "bozor" doirasida iste'molchilarning xatti-harakatlarini va talab o'zgarishi shakllarini jiddiy o'rganishni boshladi. Iqtisodiy nazariyada, shuningdek, tovar qiymatini shakllantirishda iste'molchining rolini oshirib yuborish foydasiga siljish mavjud - bu fanda marginal tendentsiyaning paydo bo'lishida namoyon bo'ladi. Iste'molchilar va tadbirkorlar o'rtasidagi munosabatlar iste'molchilar huquqlarini himoya qilish to'g'risidagi qonun hujjatlarida tartibga solinadi. Ushbu qonunchilik iste'molchilarning quyidagi huquqlariga rioya etilishini kafolatlaydi:
· Tanlash huquqi;
· Xavfsizlik huquqi;
· Ma'lumotni to'ldirish huquqi;
· Zararni qoplash huquqi.
Barcha iste'mollarni ikki turga bo'lish mumkin: shaxsiy iste'mol va samarali yoki samarali iste'mol. Shaxsiy iste'mol ishlab chiqarishdan tashqarida amalga oshiriladi va bu individual jarayondir (jamoaviy iste'molni o'z ichiga oladigan ba'zi tovar turlari bundan mustasno: masalan, ma'ruzalar, filmlar, futbol va boshqalar). Iste'molning ikkinchi turi iste'mol tovarlarini yaratish uchun bilvosita tovarlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Shunday qilib ishlab chiqarish jarayoni samarali iste'mol qilish jarayonidan boshqa narsa emas.Iste'molning yakuniy maqsadi ehtiyojlarni qondirishdir. Inson ehtiyojlari deyarli qoniqarsiz va cheksizdir (ularning ba'zilari qisqa vaqt ichida qondirilishi mumkin, ammo tezda ko'payish qobiliyatiga ega).
Nemis olimi F. Fon Hermann moda quyidagicha bo'lishi kerak deb hisoblaydi.
Mutlaq va nisbiy,
Yuqori va pastki,
Ijobiy va salbiy,
To'g'ridan-to'g'ri va bilvosita,
Umumiy va maxsus,
Doimiy va davriy,
Doimiy va vaqtinchalik,
Odatiy va favqulodda holat,
Bugungi va kelajak,
Shaxsiy va jamoaviy,
· Xususiy va jamoat.
Ba'zi ehtiyojlar insonning biologik xususiyatlaridan kelib chiqadi, boshqalari jamiyatda shakllangan urf-odatlar va odatlarning ta'siri ostida paydo bo'ladi (oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joylarning o'ziga xos turlari asosan ijtimoiy muhit tomonidan belgilanadi). Iqtisodiy faoliyatning vazifasi bu barcha ehtiyojlarni qondirishdan iborat. Odamlarning ehtiyojlari har xil sabablar ta'siri ostida doimo o'zgarib turadi: yoshi, odatlari, didi o'zgaradi; reklama, moda tendentsiyalari va boshqalar tufayli.
Ehtiyojlarni qondirish uchun cheklangan iqtisodiy resurslar yotadi. Resurslarning barcha turlari, ya'ni: er, mehnat, kapital, tadbirkorlik qobiliyati nisbatan kam uchraydi, ya'ni ularning hajmi cheksiz o'sib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun etarli bo'lmaydi. Bu iqtisodiy tanlov muammosini keltirib chiqaradi. Iste'molchi yoki ishlab chiqaruvchi (u samarali iste'mol qilganda) mavjud resurslarni o'z ehtiyojlarini yanada to'liq qondiradigan tarzda taqsimlash zarurati bilan duch keladi. Bitta ehtiyojni har xil tovarlar yordamida qondirish mumkin. Masalan, har bir aqli raso odam o'z ochligini yuzdan kam bo'lmagan yo'l bilan qondira oladi. Axborotga bo'lgan ehtiyojni gazetalar, televidenie, radio, Internet, kampaniyadan qaytib kelgan hamkasbi bilan suhbatlar yordamida qondirish mumkin. Shu bilan birga, bitta tovar turli ehtiyojlarni qondirish uchun xizmat qilishi mumkin. Kitob, masalan, odam tomonidan o'qish uchun, shkafga bezak sifatida o'rnatish uchun, hasharotlarni ovlash uchun vosita va boshqalar uchun ishlatilishi mumkin. Tanlash muammosi zamonaviy iqtisodiy fanning markaziy muammolaridan biri bo'lib, hatto uning chegaralaridan chiqib ketmoqda. Noyoblik va tanlov har qanday manbalarni xarakterlaydi, ularni taqsimlash qanday shaklda bo'lsa ham - iqtisodiy yoki siyosiy jarayonlar doirasida, oilada (shu jumladan turmush o'rtog'ini tanlash va oilani rejalashtirish), ilmiy tadqiqotlarni tashkil qilishda (shu jumladan olimlarning o'z vaqtlarini turli ilmiy muammolar orasida taqsimlashda) ...
Iste'molchilar tanloviga quyidagilar ta'sir qiladi.
Shaxsiy omillar:
a) yosh,
b) oilaviy hayot tsiklining bosqichi,
v) iqtisodiy holat,
D) jins;

Psixologik omillar (masalan, selektiv yodlash va buzilish);

Madaniy omillar (masalan, submulturaga tegishli);
Ijtimoiy omillar;
Iqtisodiy omillar (daromad, tovarlarning narxi, umumiy va marginal foydali dastur).
Xulosa:Men mustaqil mashg’ulotni bajarib shuni xulosa qildimki,korxonaning ishlab chiqarish omillari va bozor munosabatlari bir-biri bilan bog’liq ekanligini angladim.Korxona yanada rivoj topishi uchun bozorda muhim o’rin egallagan va ko’p haridorga ega bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarish ayni muddaodir.Korxonaning ishlab chiqarish strukturasini tuzishni tashkiliy turlar haqida ham anchagina ma’lumotlarga ega bo’ldim.
TEST.

1……-bu boshqaruv maqsadlarini amalga oshiruvchi va funktsiyalarni bajaruvchi bir-biri bilan bog’langan turli boshqaruv organlari va bo’g’inlarining majmui tushuniladi.Nuqtaning o’rniga mosini qo’ying

a)boshqaruv tuzulmasi
b)boshqaruv bo’g’ini
c)boshqaruv bosqichi
2.Chiziqli tuzilmaning ijtimoiy jihatiga keltirilgan misolni toping
a)rahbarlar ish bilan band bo’lishlari
b)tuzilma oddiy,puxta va tejamlidir
c)tuzilma oddiy,barqaror masalalarni yechishga qiyinligi
3.Aylanma fondlarning 2-bosqich ishlab chiqarishi qanday
a)P-T
b)T
c)T-P
4.Korxonaning aylanma ishlab chiqarish fondlari necha boshqichdan iborat
a)2
b)5
c)3

5…….bu insonning jismoniy va aqliy mehnat qilish qobilyatidir.

a)ish davomiyligi
b)ishchi kuchi
c)ish tezligi
6.Korxona qanday xo’jalik subyekti hisoblanadi?
a)mustaqil
b)mustaqil emas
c)doimo maslahatlashuvchi
7. Qanday bosqichda yarim tayyor mahsulotlar yoki materiallarga ishlov berish natijasida tayyor mahsulot olinadi?
a)yig’ish
b)qayta ishlash
c)ishlov berish
8…… - bu bosqichda buyum qismlari yig‘iladi va tayyor mahsulotga aylanadi.
a)yig’ish bosqichi
b)qayta tamirlash
c)ishlov berish
9.Nuqtalar o’rnini to’ldiring…… - mahsulot va uning qismlari yoki texnologik jarayonning ayrim bosqichlari bajariladigan korxona bo‘limlarini ishlab chiqarish jarayonlari bilan chambarchas bog‘langan bo‘limidir.
a)sex
b)korxona
c)ishlab chiqarish
10…… - bu ishlab chiqarish maydonining bir qismi bo‘lib, u ishchilar ishlab chiqarish jarayonidagi ma’lum operatsiyalarni bajarishi uchun zarur bo‘lgan dastgoh va asbob-uskunalar bilan jihozlangan joydir.Nuqtalar o’rnini to’ldiring
a)kadrlar salohiyati
b)ishchi o’rni c)bo’sh ish o’rinlari ochilishi

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Abdullaev A. va boshqalar. ,,Bozor munosabatlari va korxonalarni tashkil etishga qo’yish kerak bo’lgan talablarni o’rganish’’maqolasi.Toshkent.2018
2. Abdurahmonov Q. X. ,,Korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil etish asoslari’’. 2004.
3.Akramov E. A.Korxonaning ishlab chiqarish va bozor munosabatlari. T.:Moliya. 2003