Mustaqil ish guruh: 971-19 Bajardi: Matniyazov Dilshod Tekshirdi: Mavzu

Arxitektura «klient – server»



«Mijoz – server» arxitekturasi quyidagicha qurilgan:
• Ma’lumotlar bazasi fayllar to‘plami shaklida maxsus kompyuterning (tarmoq serveri) qattiq diskida joylashadi.
• MBBT ham taromq serverida joylashadi.
• Mijoz kompyuterlaridan iborat bo‘lgan lokal tarmoq mavjud bo‘lib, xar bir kompyuterda MB bilan ishlovchi mjoz dasturi o‘rnatilgan.
• Har bir mijoz kompyuterda foydalanuvchilar dasturni ishga tushirish imkoniga ega. Dasturning foydalanuvchi interfeysi yordamida foydalanuvchilar ma’lumotlarni tanlash/yangilash uchun serverdagi MB ga murojat qiladi. Murojat qilish uchun maxsus SQL so‘rovlar tili ishlatiladi, ya’ni serverga faqat so‘rov teksti jo‘natiladi.
• MBBT da serverdagi MB ning fizik strukturasi xaqidagi ma’lumotlar saqlanadi.
• MBBT serverdagi ma’lumotlarga murojatni qayd qiladi va serverda ma’lumotlarni qayta ishlash amallari bajariladi va natija mijoz kompyuteriga yuboriladi. Shu tarzda MBBT natijalarni mijoz dasturiga yuboradi.
• Dastur esa o‘zidagi foydalanuvchi interfeysi yordamida natijalarni tasvirlab beradi.
Bajariladigan fnunksiyalar server va mijoz o‘rtasida qanday taqsimlanganini ko‘rib chiqamiz:
• mijoz dasturi funksiyalari:
- So‘rovlarni serverga jo‘natish.
- Serverdan olingan so‘rov natijalarini talqin qilish.
- Natijalarni biror shaklda foydalanuchiga ko‘rsatish (foydalanuvchi interfeysi).
• Server funksiyalari:
- Mijoz –dasturlardan so‘rovlarni qabul qilish.
- So‘rovlarni talqin qilish.
- MB ga so‘rovlarni optimallashtirish va bajarish.
- Natijalarni mijoz-dasturga jo‘natish.
- Xavfsizlik tizimini va murojatnichegaralash.
- MB butunligini boshqarish.
- Ko‘p foydalanuvchili ish rejimi stabilligini ta’minlash.
«Sanoat» MBBT lari «mijoz – server» arxitekturasiga asoslanadi. Sanoat MBBT lari deb atalashiga sabab, aynan shu tipdagi MBBT lar o‘rta va yirik masshtabli korxona, tashkilot va banklarning axborot tizimlarining faoliyatini ta’minlab beradi. Sanoat MBBT lariga MS SQL Server, Oracle, Gupta, Informix, Sybase, , DB2, InterBase va boshqalar misol bo‘ladi .
Qoidaga ko‘ra, SQL – serverga bitta xodim yoki xodimlar guruxi (SQL – server administratori) tomonidan xizmat ko‘satiladi. Ular ma’lumotlar bazasini fizik xarakteristkalarini boshqaradi, MB turli komponentlarini rostlaydi va qayta aniqlaydi, optimallashtiradi, yangi MB lar yaratadi, mavjud MB larni o‘zgartiradi, hamda turli foydalanuvchilar vakolatlarini belgilaydi.
Bu arxitekturaning “fayl-server” arxitekturaga nisbatan afzalliklarini ko‘rib chiqamiz:
• Tarmoq trafiki keskin kamayadi.
• Mijoz dasturlarining murakkabligi kamayadi (asosiy yuklama server qismiga beriladi), buning natijasida mijoz kompyuterlarining apparat quvvatlariga bo‘lgan talab pasayadi.
• Maxsus dasturiy vosita -– SQL-serverni mavjudligi – loyixaviy va dasturlash masalasining kattagina qismi yechiladi.
• MB butunligi va xavfsizligi oshadi.
Bu arxitekturaning kamchiligi sifatida apparat va dastriy ta’minot uchun, hamda turli joylardagi ko‘p sonli mijoz kompyuterlardagi mijoz-dasturlarni yangilash uchun zarur bo‘ladigan yuqori moliyaviy xarajatni aytish mumkin. Shunga qaramasdan “mijoz-server” arxitekturasi amalda o‘zini oqladi va xozirgi paytda joriy arxitektura asosidagi ko‘pgina MB lar mavjud va ishlatilmoqda.
Uch zvenoli (ko‘p zvenoli) «mijoz – server» arxitektura
Uch zvenoli (ba’zida ko‘p zvenoli) arxitektura (N-tier yoki multi-tier) “mijoz-server” texnologiyasining rivojlangan va takomillashtirilgan shaklini ifodalaydi. «Mijoz – server» arxitekturasi bilan tanishib u ikkita zvenodan tashkil topgan: birinchi zveno – mijoz dasturi, ikkinchi zveno – MB serveri + MB ning o‘zi degan xulosaga kelinadi. Uch zvenoli arxitektura bu butunicha biznes-logika (ishbilarmon logika), oldin mijoz dastur bo‘lgan zveno aloxida ilovalar zvenosiga kiritiladi. Bunda mijoz dasturi sifatida faqat foydalanuvchi interfeysi qoladi. Unda mijoz ildovasi sifatida Web-brauzer ishlatiladi.
Uch zvenoli arxitekturadan foydalanganda qanday o‘zgarish yuz beradi? Unda endi biznes – logika o‘zgarganda mijoz dasturlarinin o‘zgaritish va barcha foydalanuvchilarni uni yangilash zarur emas. Bundan tashqari foydalanuvchi kompyuterining apparaturasiga bo‘lgan talab keskin pasayadi.
Uch zvenoli arxitekturaning ishlash tartibi quyidagicha qurilgan:
• Ma’lumotlar bazasi fayllar to‘plami shaklida maxsus ajratilgan kompyuterning (tarmoq serveri) qattiq diskida joylashadi.
• MBBT ham tarmov serverida joylashadi.
• Maxsus ajratilgan ilovalar serveri mavjud bo‘lib, unda ishbilarmon doiraning (biznes – logika) dasturiy ta’minoti joylashadi [1].
• Ko‘p sonli mijoz kompyuterlari mavjud va ularda “kichik mijoz” deb ataluvchi mijoz dasturi o‘rnatilgan bo‘lib ular foydalanuvchi interfeysini xosil qiladi.
• Har bir mijoz kompyuterida foydalanuvchilar kichik - mijoz dasturini ishga tushirish imkoniga ega. Bu dastur yaratgan foydalanuvchi interfeysi yordamida foydalanuvchilar ilovalar serveridagi ishbilarmon doiraning dasturiy ta’minotiga murojaat etadi.
• Ilovalar serveri foydalanuvchi talabini taxlil qiladi va MB so‘rovlarni xosil qiladi.buning uchun maxsus SQL –so‘rovlartili qo‘llaniladi, ya’ni tarmoq orqali ilovalar serveridan MB serveriga faqat so‘rov teksti jo‘natiladi.
• MBBT da serverdagi MB ning fizik strukturasi xaqidagi ma’lumotlar saqlanadi.
• MBBT serverdagi ma’lumotlarga murojaatni bajaradi a uning natijalari ilovalar serveriga jo‘natiladi.
• Ilovalar serverinatijani mijoz dasturiga (foydalanuvchiga) jo‘natadi.
• Ilova foydalanuvchi interfeysi yordamida so‘rov natijalarini tasvirlab beradi. oylashuvga qarab alohida qismlar MB ma'lumotlar bazalari mahalliy va tarmoq bazalarini ajratib turadi. Mahalliy ma'lumotlar bazasiga kiruvchi foydalanuvchi kompyuterida mahalliy MBTlarning barcha qismlari joylashgan. Shunday qilib, bir nechta foydalanuvchilar bir vaqtning o'zida bir xil ma'lumotlar bazasi bilan ishlashi mumkin foydalanuvchi kompyuter uning mahalliy ma'lumotlar bazasidan nusxasiga kirish huquqiga ega bo'lishi kerak. Ushbu turdagi DBMSlarning muhim muammolaridan biri bu ma'lumotlar nusxalari tarkibini sinxronlashtirish (ma'lumotlar replikatsiyasi), shu sababli mahalliy DBMSlar bir nechta foydalanuvchining birgalikdagi ishini talab qiladigan muammolarni hal qilish uchun mos emas. Tarmoq tarkibiga fayl-server, mijoz-server va tarqatilgan ma'lumotlar bazalari kiradi. Ushbu tizimlarning ajralmas atributi bu kompyuterlar o'rtasida apparat aloqasini ta'minlaydigan va bu imkoniyat yaratadigan tarmoqdir qo'shma ish bir xil ma'lumotlar bazasiga ega bo'lgan ko'plab foydalanuvchilar. Fayl-server DBMS-larida ma'lumotlar bazasi odatda bir yoki bir nechta saqlash qurilmalarida joylashgan. kuchli mashinaushbu maqsadlar uchun maxsus ajratilgan va doimiy ravishda tarmoqqa ulangan. Bunday kompyuter fayl serveri deb ataladi. Ushbu turdagi DBMS-ning shubhasiz afzalligi uni yaratish va texnik xizmat ko'rsatishning nisbatan soddaligi, chunki aslida barchasi mahalliy tarmoqni tashkil qilish va unga ulangan kompyuterlarga tarmoq kompyuterlarini o'rnatish bilan bog'liq. operatsion tizimlar... Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasining mahalliy va fayl-server versiyalari o'rtasida alohida farqlar mavjud emas, chunki ularda barcha ma'lumotlar bazalari foydalanuvchi kompyuterida to'plangan. Ular odatda arxitekturada bir darajali, ammo ba'zi hollarda dastur serveridan foydalanishlari mumkin. Fayl-server tizimlarining kamchiliklari tarmoqdagi katta yuk. Masalan, mijoz kompyuterida ishlaydigan foydalanuvchi kutubxonada mavjud bo'lgan kitoblardan biri haqida ma'lumot topishi kerak bo'lsa, unda barcha kitoblar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan butun fayl avval tarmoq orqali uzatiladi va shundan keyingina shu erda yaratilgan yo'l mahalliy nusxa ma'lumotlar kerakli ma'lumotlarni qidiradi. Bir necha o'nlab foydalanuvchilarning ma'lumotlari bilan intensiv ishlashda ishlab chiqarish tarmoq etarli bo'lmasligi mumkin va foydalanuvchiga uning talablariga MBB javobining jiddiy kechikishi g'azablantiradi. Fayl server DBMS nisbatan muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin kichik tashkilotlar bir necha o'nlab mijozlar soni bilan. Mijoz-server (ikki pog'onali) tizimlar tarmoqdagi yukni sezilarli darajada kamaytiradi, chunki mijoz ma'lumotlar bazasi bilan mashinada joylashgan ixtisoslashgan vositachi - ma'lumotlar bazasi serveri orqali aloqa qiladi. Ma'lumotlar bazasi serveri mijozdan so'rov qabul qiladi, ma'lumotlardan kerakli yozuvni qidiradi va uni mijozga uzatadi. Shunday qilib, ammo nisbatan qisqa so'rov tarmoqqa uzatiladi va yagona kerakli kirishma'lumotlar bazasida yuz minglab yozuvlar bo'lsa ham. Odatda, serverga so'rov maxsus tilda shakllantiriladi sQL so'rovlarishuning uchun JB-serverlar ko'pincha SQL-serverlar deb nomlanadi. Ma'lumotlar bazasi serverlari tomonidan ishlab chiqilgan nisbatan murakkab dasturlardir turli firmalarmasalan: Microsoft SQL Server ( SQL Server) Microsoft korporatsiyasi tomonidan, Sybase korporatsiyasi tomonidan Sybase Adaptive Server, shu nomdagi korporatsiya tomonidan Oracle, IBM korporatsiyasi tomonidan DB2, Borland korporatsiyasi tomonidan InterBase va boshqalar. Mijozlar-serverlar uchun ma'lumotlar bazasi yuzlab va minglab mijozlar joylashgan joylarga qadar ishlashni yoki miqyosni taqdim etadi. Tarqatilgan DBMSlar bir necha o'nlab yoki yuzlab ma'lumotlar bazalari serverlarini o'z ichiga olishi mumkin. Ulardagi mijozlar soni o'nlab va yuz minglab kishini tashkil qilishi mumkin. Odatda, bunday MBBlar alohida bo'linmalari katta hududga tarqalgan davlat darajasidagi tashkilotlarning ishini qo'llab-quvvatlaydi (masalan, Rossiya Federatsiyasi Markaziy saylov komissiyasi). Tarqatilgan DBMS-larda ba'zi bir serverlar hayotiy ma'lumotni buzishi mumkin bo'lgan nosozlik va nosozliklarning juda kam ehtimolligiga erishish uchun bir-birini takrorlashi mumkin. Mijoz-server (ikki pog'onali) tizimlar tarmoqdagi yukni sezilarli darajada kamaytiradi, chunki mijoz ma'lumotlar bazasi bilan mashinada joylashgan ixtisoslashgan vositachi - ma'lumotlar bazasi serveri orqali aloqa qiladi. Ma'lumotlar bazasi serveri mijozdan so'rov qabul qiladi, ma'lumotlardan kerakli yozuvni qidiradi va uni mijozga uzatadi. Shunday qilib, ammo nisbatan qisqa so'rov tarmoqqa uzatiladi va yagona kerakli kirishma'lumotlar bazasida yuz minglab yozuvlar bo'lsa ham. Odatda, serverga so'rov maxsus tilda shakllantiriladi sQL so'rovlarishuning uchun JB-serverlar ko'pincha SQL-serverlar deb nomlanadi. Ma'lumotlar bazasi serverlari tomonidan ishlab chiqilgan nisbatan murakkab dasturlardir turli firmalarmasalan: Microsoft SQL Server ( SQL Server) Microsoft korporatsiyasi tomonidan, Sybase korporatsiyasi tomonidan Sybase Adaptive Server, shu nomdagi korporatsiya tomonidan Oracle, IBM korporatsiyasi tomonidan DB2, Borland korporatsiyasi tomonidan InterBase va boshqalar. Mijozlar-serverlar uchun ma'lumotlar bazasi yuzlab va minglab mijozlar joylashgan joylarga qadar ishlashni yoki miqyosni taqdim etadi.
Tarqatilgan DBMSlar bir necha o'nlab yoki yuzlab ma'lumotlar bazalari serverlarini o'z ichiga olishi mumkin. Ulardagi mijozlar soni o'nlab va yuz minglab kishini tashkil qilishi mumkin. Odatda, bunday MBBlar alohida bo'linmalari katta hududga tarqalgan davlat darajasidagi tashkilotlarning ishini qo'llab-quvvatlaydi (masalan, Rossiya Federatsiyasi Markaziy saylov komissiyasi). Tarqatilgan DBMS-larda ba'zi bir serverlar hayotiy ma'lumotni buzishi mumkin bo'lgan nosozlik va nosozliklarning juda kam ehtimolligiga erishish uchun bir-birini takrorlashi mumkin. Taqsimlangan DBMlarning dolzarbligi tufayli ortdi tez rivojlanish Internet. Internet kuchiga tayanib, tarqatilgan tizimlar nafaqat davlat miqyosidagi tashkilotlarni, balki o'z ishchilarini uyda va ish safarlarida korporativ ma'lumotlar bilan ishlashni ta'minlaydigan nisbatan kichik tijorat korxonalarini ham qurish. Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasi har qanday foydalanuvchiga, shu jumladan, deyarli hech qanday tasavvurga ega bo'lmagan va (yoki) istamagan foydalanuvchilarga kirishni ta'minlashi kerak:

So'ralgan ma'lumotlarning jismoniy joylashuvi;

So'ralgan ma'lumotlarni qidirish mexanizmlari;

Ko'p foydalanuvchilar tomonidan bir xil ma'lumotni bir vaqtning o'zida so'rash natijasida kelib chiqadigan muammolar (dastur dasturlari);
Ma'lumotlarni qanday himoya qilish kerak noto'g'ri yangilanishlar yoki ruxsatsiz kirish;
Ma'lumotlar bazalarini dolzarbligini ta'minlash va ma'lumotlar bazasini boshqa ko'plab funktsiyalari. Foydalanuvchilar bilan suhbatlar natijasida olingan ma'lumotlar bazasi mazmuni va kelajakdagi dasturlarda talab qilinishi mumkin bo'lgan ma'lumotlar haqidagi g'oyalarini birlashtirib, DBA avval yaratilayotgan ma'lumotlar bazasining umumlashtirilgan norasmiy tavsifini yaratadi. Tabiiy til, matematik formulalar, jadvallar, grafikalar va boshqa vositalar yordamida ma'lumotlar bazasini loyihalash bilan shug'ullanadigan barcha odamlar tushunadigan bu tavsif deyiladi. axborot modeli ma'lumotlar. Qimmatli qog'ozlar bozori bilan operatsiyalar yoki chiptalarni bron qilish kabi ilovalar dolzarb ma'lumotlarni bilishni talab qiladi. Ushbu dasturlar tizimlar tomonidan taqdim etilgan kechagi ma'lumotlardan foydalana olmaydi partiyani qayta ishlash operatsiyalar - ular hozirgi ma'lumotlarga zudlik bilan kirishga muhtoj. 1950-yillarning oxiridan boshlab bir nechta sanoat tarmoqlarining etakchi kompaniyalari ma'lumotlar bazalari tizimlarini joriy qilishni boshladilar operatsion operatsiyalar; onlayn ma'lumotlar bazalaridagi operatsiyalar interaktiv ravishda qayta ishlandi. Kompyuterga interaktiv terminallarni ulash uchun uskunalar teletayplardan oddiy alfasayısal displeylarga va nihoyat shaxsiy kompyuter texnologiyasiga asoslangan bugungi aqlli terminallarga aylandi. Teleprocessing monitorlari o'sha kunning kamtar server serverlari bilan minglab terminallarni multiplekslash uchun maxsus dasturiy ta'minot edi. Ushbu monitorlar terminallardan so'rov xabarlarini to'plashdi, har bir xabarni qayta ishlash uchun server dasturlarini tezda tayinlashdi va keyin javobni tegishli terminalga yuborishdi. Onlayn tranzaktsiyalarni qayta ishlash vazifalari qolgan tranzaktsiyalarni ommaviy qayta ishlash imkoniyatlarini to'ldirdi. Operatsion ma'lumotlar bazalari saqlangan magnit disklar yoki bir soniya ichida har qanday ma'lumotlarga kirishni ta'minlaydigan makaralar. Ushbu qurilmalar va ma'lumotlar bazasini boshqarish dasturlari bir nechta yozuvlarni o'qish, ularni o'zgartirish va operatsion foydalanuvchiga yangi qiymatlarni qaytarish imkonini berdi. Dastlabki DBMSlarning muhim dasturlaridan biri ishlab chiqarish korxonalari uchun ishlab chiqarishni rejalashtirish edi. Masalan, agar avtomobilsozlik kompaniyasi bitta rusumdagi 10 mingta va boshqa rusumdagi 5 mingta avtomobil ishlab chiqarishni xohlasa, etkazib beruvchilardan qancha qismga buyurtma berish kerakligini bilishi kerak edi. Ushbu savolga javob berish uchun ushbu qismlar qaysi qismlardan iboratligini va boshqalarni aniqlash kerak. Masalan, mashina dvigatel, korpus va shassidan iborat; dvigatel klapanlardan, tsilindrlardan, shamlardan va boshqalardan iborat. Qismlar ro'yxati bilan ishlash xuddi kompyuterlar uchun ishlab chiqilgandek edi. Elementning tarkibiy qismlari ro'yxati o'z-o'zidan iyerarxikdir. Bunday tuzilishga ega ma'lumotlarni saqlash uchun, ma'lumotlarning ierarxik modeli, tasvirlangan. Ushbu modelda ma'lumotlar bazasidagi har bir yozuv ma'lum bir qismni aks ettirgan. Yozuvlar orasida mavjud edi ajdodlar avlodlar munosabati har bir qismni unga kiradigan qismlarga bog'lash. Albatta, tarmoqqa ulangan ma'lumotlar bazalarining kamchiliklari bor edi. Ierarxik ma'lumotlar bazalari singari, tarmoq ma'lumotlar bazalari ham qattiq edi. Aloqalar to'plamlari va yozuv tuzilmalari oldindan belgilanishi kerak edi. Ma'lumotlar bazasining tuzilishini o'zgartirish, odatda, barcha ma'lumotlar bazasini qayta tiklashni anglatardi. Ierarxik va tarmoqdagi ma'lumotlar bazasi ham dasturchilarning vositalari edi. "Acme Manufacturing qaysi mahsulotni ko'pincha buyurtma qiladi?" E kabi savolga javob olish uchun dasturchi ma'lumotlar bazasida harakat qilish uchun dastur yozishi kerak edi. Foydalanuvchilarning so'rovlarini amalga oshirish ko'pincha bir necha hafta yoki bir necha oyga kechiktirildi va dastur paydo bo'lguncha u taqdim etgan ma'lumotlar ko'pincha foydasiz edi. To'rtinchi avlod: relyatsion ma'lumotlar bazalari ma'lumotlar (1980 - 1995) Ierarxik va tarmoq modellarining kamchiliklari yangi, munosabat modeli ma'lumotlar 1970 yilda Codd tomonidan yaratilgan va keng qiziqish uyg'otdi. Relyatsion model ma'lumotlar bazasi tuzilishini soddalashtirishga urinish edi. Unda ajdodlar va avlodlarga aniq ko'rsatgichlar yo'q edi va barcha ma'lumotlar shaklda taqdim etildi oddiy jadvallarqatorlarga va ustunlarga bo'lingan.
Foydalanilgan ;
Adabiyotlar Uslubiy qo’llanmalar , Google va SQL serveridan olingan malumotlarga tayanib tayorlangan.
Internet nashri www.ziyonet.uz