Mustaqil ish guruh: Bajardi: Qabul qildi: Navoiy-2023 mavzu: Atom yadrosi va uning tuzilishi. Yadro bog'lanish energiyasi. Solshishtirma bog'lanish yenergiyasi

Radioaktivlik , ,  yemirilish.

Radioaktivlikni birinchi marta 1896 yilda Fransuz olimi Bekkerl kuzatgan. Uran va uning birikmalari o’z-o’zidan chiqargan nurlar jismlardan parron o’tgan, fatoplastinkaga ta’sir qilgan, havoni ionlashtirgan. Keyinchalik radioaktivlikni Per Kyuri va Mariya Kyuri Skladovskayalar har tomonlama tekshirdilar.

Beqaror ximiyaviy element izotoplarining elementar zarralar yoki yadrolar chiqarib o’z-o’zidan boshqa element izotopiga aylanishi radioaktivlik deyiladi. Bunday aylanishlar: 1) -yemirilish; 2) - yemirilish; 3) protonli ridioaktivlik va 4) og’ir yadrolarning sponton ravishda bo’linishi jarayonlarida sodir bo’ladi. Tabiiy sharoitlardagi izotoplarda bo’ladigan radioaktivlik tabiiy radioaktivlik deyiladi. Yadro reaksiyalari vositasida olinadigan izotoplarning radioaktivligi sun’iy radioaktivlik deyiladi. Sun’iy va tabiiy radioaktivlik orasida farq yo’q. Radioaktiv yemirilish qonuni N=N₀ å^-T formula bilan ifodalanadi. Bunda N₀-boshlansich paytdagi yemirilmagan atomlar soni, N-biror t paytdagi yemirilmagan atomlar soni, -radioaktiv moddaga xarakterli bo’lgan konstanta, u yemirilish doimiysi deyiladi.
Boshlansich paytdagi atomlar miqdorining yarmi yemirilishiga ketadigan vaqt moddaning yarim yemirilish davri (T) deyiladi va quyidagi shartdan aniqlanadi.

Bundan

Hozirgi vaqtda ma’lum bo’lgan radioaktiv moddalarning yarim yemirilish davri 310^-7 sekundan tortib 510¹⁵ yilgacha boradi.
Radioaktiv yemirilish natijasida hosil bo’lgan yadrolar radioaktiv bo’lishi mumkin.
Radioaktiv modda uch xil nurlanish manbaidir. Ulardan biri magnit maydoni ta’sirida musbat zaryadi zarralar oqimining og’ish yo’nalishida og’adi, ular -nurlar deb ataladi. -nurlar deb atalgan ikkinchi nurlanish avvalgiga teskari yo’nalishda, ya’ni manfiy zaryadli zarralar oqimi og’adigan yo’nalishda og’adi.
-yemirilish uch xil bo’ladi.
^- yemirilish bunda yadrodan elektron chiqadi.
⁺ yempirilshda yadrodan pazitron ajralib chiqadi.
Elektron yutish.
- yemirilshda yadrodagi bitta neytron np+e^-+^- sxema bo’yicha protonga aylanadi
pn+e⁺+
-neytrino, -antineytrino.
Nihoyat magnit maydon ta’siriga berilmaydigan uchinchi nurlanish -nurlar deb ataladi. -nurlar to’lqin uzunligi juda qisqa (10^-3 Å dan 1Å gacha) bo’lgan elektromagnit nurlanish ekanligi aniqlandi.
Yemirilayotgan yadrodan -zarralar (ya’ni ₂Ne⁴ yadrolar) juda katta (10⁹sm/sek) tezlik bilan uchib chiqadi.