Mustaqil ish mavzu: Talimni tashkil etishning yordamchi shakllari. Bajardi: Ulug’bekova Moxidil Tekshirdi: Abdullayeva Arofat Andijon-2022 Mavzu

2.Ta’limni tashkil etishning shakllari.

Ta'limni tashkil etish shakllari ma'lum ijtimoiy tuzum va shu tuzumning manfaatlariga mos holda shakllangan.

Ta’limni tashkil etish shakli - bu o‘qituvchi va o‘quvchining belgilangan tartibda, muayyan maqsadga muvofiq ma’lum rejimda tashkil etiladigan o‘quv-bilish faoliyatining tashqi ifodasidir. Ayni vaqtda ta’limning quyidagi shakllari ajratib ko‘rsatiladi: in dividual, individual guruhli, sinf dars, leksiya seminar va sinfdan tashqari, auditoriyadan tashqari, maktabdan tashqari O‘quvchilarni qamrab olishi, o‘quvchilar faoliyatini tashkil etishi, jamoaviy va individual shakllarining nisbatlari, mustaqilligi darajasi va o‘qish jarayoniga rahbarlik qilish xususiyatlari kabi belgilariga ko‘ra quyidagi uch asosiy turga ajratiladi individual; sinf dars; ma’ruza seminar.
Ta’limni tashkil etish shakllari: An’anaviy ta’lim shakli, noan’anaviy ta’lim shakli va yordamchi ta’lim shakli. Dars – (maktabdagi) o’quv ishining asosiy tashkiliy shakli bo’lib, unda o’qituvchi aniq belgilangan dars doirasida o’quvchilarning doimiy tarkibi bilan qat’iy jadval bo’yicha shug’ullanadi, jamoaviy bilish faoliyatiga rahbarlik qilib, o’quv dasturiga o’zi belgilaydigan didaktik va tarbiyaviy vazifalarga erishish uchun xilmaxil metodlardan foydalanadi.
Maruza va uning o’ziga xosliklari. yo’naltiruvchi: talabalarni o’quv materialining asosiy jihatlariga e’tibor qaratishga imkon berish 2) axborot: o’qituvchi ma’ruza vaqtida muammoni, muammo bilan bog’liq asosiy dalil va xulosalar mohiyatini ochib beradi 3) metodologik: ma’ruza jarayonida muammoning falsafiy-nazariy asoslari namoyon etiladi 4) tarbiyalovchi: talabalarda tinglash, idrok etish, munozarada ishtirok etish madaniyatini shakllantirish 5) rivojlantiruvchi: talabalarda mantiqiy fikrlash, xulosalar chiqara olish qobiliyatini rivojlantirish Darsning turlari va tuzilishi Darsning quyidagi turlari mavjud:
1. Aralash (kombinatsion dars).
2. Yangi bilimlarni bayon qilish darsi.
3. O’rganilganlarini takrorlash va mustahkamlash darsi.
4. O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish darsi.
5. Laboratoriya darslari.
6. Amaliy darslar.
Zamonaviy darslar quyidagi talablarga javob bera olishi lozim: -fanning ilg’or yutuqlari, pedagogik texnologiyalardan foydalanish, darsni o’quv-tarbiyaviy jarayon qonuniyatlari asosida tashkil etish; -darsda barcha didaktik tamoyil va qoidalarning optimal nisbatlarini ta’minlash; o’quvchilarning qiziqishlari, layoqati va talablarini hisobga olish asosida ular tomonidan bilimlarning puxta o’zlashtirilishi uchun zarur sharoitlarni yaratish; o’quvchilar anglab yetadigan fanlararo bog’liqliklarni o’rnatish; ilgari o’rganilgan bilim va malakalari, shuningdek, o’quvchilarning rivojlanish darajasiga tayanish; shaxsning har tomonlama rivojlantirishni motivatsiyalash va faollashtirish; o’quv-tarbiyaviy faoliyat barcha bosqichlarining mantiqiyligi va emotsionalligi; pedagogik vositalardan samarali foydalanish; ; zarur bilim, ko’nikma va malakalar, fikrlash va faoliyat ratsional usullarini shakllantirish; -mavjud bilimlarni doimo boyitib borish ehtiyojini yuzaga keltirish; har bir darsni puxta loyihalashtirish, rejalashtirish, tashhis va taxmin qilish. Ta’limni tashkil etishning yordamchi shakllari fakultativ mashg’ulotlar sanaladi. Ular o’quvchilarning qiziqishlari asosida tashkil etiladi: -to’garaklar; -klublar; -olimpiadalar; -viktorinalar; -ko’rgazmalar; -ekspeditsiyalar va hokazolar. O`qituvchi o`zining aniq sharoitlari va imkoniyatlariga eng ko`p moskеladigan o`quv jarayonini ongli ravishda tanlab olishi foydadan holi emas. Bu ish darsning muhim tomonlarini tanlashdagi tavakkalchilikka, bilim, ko`nikma va malakalarni o`zlashtirish jarayonnni boshqarishga qandaydir tasodifiy yondashishga yo`l qo`ymaydi. Ta’lim nazariyasi (didaktika) – pedagogika fanining muhim tarkibiy qismi sifatida. “Didaktika” tushunchasining mohiyati. Ta’lim nazariyasining maqsadi va vazifalari. Asosiy didaktik tushunchalar. Didaktik nazariya (konsepsiya)lar va ularning falsafiy asoslari. Ta’lim paradigma (model)lari. Ta’lim jarayoni. Ta’lim jarayonining metodologik asosi. Ta’lim jarayonining tarkibiy tuzilmasi. Ta’lim tamoyillari. Ta’lim turlari. An’anaviy ta’lim va uning muhim jihatlari. Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim. Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim turlari (dasturiy ta’lim, modul ta’limi, innovasion ta’lim, interfaol ta’lim, muammoli ta’lim, tabaqalashtirilgan ta’lim, rivojlantiruvchi ta’lim, masofaviy ta’lim, individual ta’lim, mustaqil ta’lim, o’yin texnologiyalari).
Ta’lim – borliqni anglashning o’ziga xos shakli sifatida. O’qitish va o’qish, ularning o’zaro aloqasi. Sharq mutafakkirlari (Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib) va G’arb allomalarining gnoseologik (bilishga oid) qarashlari. Ta’lim jarayoni ishtirokchilarining o’zaro aloqalari. O’qitishning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlari, ular o’rtasidagi birlik. O’quvchilarning o’quv faoliyati. O’quv faoliyatining tarkibiy tuzilishi. O’quvchilarning reproduktiv va ijodiy bilish faoliyatlari. Bilimlarni o’zlashtirish, ko’nikmava malakalarning hosil bo’lish jarayoni.
Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari. Sharq mutafakkirlari ta’lim tamoyillari haqida.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli ta’lim. ma’ruza, namoyish yetish, blis-so’rov, savol-javib, “baliq skeleti”, munozara, BBB, Insert, o’z-o’zini nazorat. shbu talim shaklida oquvchining bilim darajasi, salohiyati, ozlashtirish korsatkichidan kelib chiqqan holda dars jarayoni tashkillashtiriladi. Dars jarayoni uchun ajratilgan unumli foydalaniladi. Yakkama – yakka dars otish jarayonida, oquvchining qaysi mavzularda oqsayotgani va qaysi sohada muvaffaqiyatga erishayotganini nazoratga erishayotganini bemalol kuzatish mumkin. Ammo ushbu talim shaklining ham oziga yarasha kamchiliklari mavjud. Masalan, oquvchi individual talim shaklida tez zerikib yoki charchab qolishi, omma oldida oz nutqini erkin ifoda etolmaydigan, raqobat va musobaqa ruhida tarbiyalanmagan bolib qolishi mumkin. Barchaga malumki, har bir oquvchi ozidan yaxshi ozlashtiruvchi oquvchi bor bolsagina osha oquvchiga havas qilib yoki undan ozib ketish maqsadida ham jon-jahdi bilan oqiydi. Bir xil yosh va taxminan bir xil tayyorgarlik darajasiga ega bо‘lgan о‘quvchilardan tarkib topadi va bu tarkibta’limning umumiy davrida doimiy tarkibini saqlaydi; о‘quv faoliyati yagona yillik reja va dasturga kо‘ra turg‘un dars jadvali bо‘yicha tashkil etiladi; о‘quvchilar maktabga yilning bir vaqtida va belgilangan soatlarida keladilar; о‘quv mashg‘ulotining asosiy birligi dars hisoblanadi; dars odatda muayyan fanlar bо‘yicha tashkil etiladi; о‘quvchilar sinfda bitta material ustida ishlaydilar; о‘qituvchi о‘quvchilar faoliyatiga rahbarlik qiladi; u о‘z fani bо‘yicha har bir о‘quvchining BKMni baholaydi va yil oxirida о‘quvchini keyingi sinfga о‘tishi haqida qaror qabul qiladi Sinf-dars tizimining о‘ziga xos xususiyatlari Dars – о‘quv faoliyatini tashkil etishning asosiy shakli. Ta’limning turli shakllaridan samarali foydalanish muhim didaktik vazifa sanaladi. Ta’lim amaliyotida ta’limning jamoaviy (ommaviy), guruhli va individual shakllaridan foydalaniladi. Noan’anaviy darslar. XX asrning 70 -yillarida о‘quvchilarning darslarga qiziqishlarining pasayish xavfi aniqlandi. Xavfni bartaraf etish uchun nostandart darslarning tashkil etishga e’tibor qaratildi. Bugungi kunda maktabni ko'paytiradigan ko'plab yangiliklardan biri rivojlanish ta'limi (RO) juda barqaror mavqega ega bo'lib, ta'lim sifatini yaxshilash uchun muhim ahamiyatga ega bo'lgan va u bilan bog'liq bo'lgan kutishlardan biri hisoblanadi. Biroq, taraqqiyot ta'limoti nazariyasi va texnologiyasi to'liq emas, ayniqsa o'rta va yuqori darajali menejerlar uchun. Bundan tashqari, "taraqqiyot ta'limoti" kontseptsiyasi juda noaniq imidiya darajasida mavjud va hatto mutaxassislar tomonidan ham sharhlanmaydi.
Ushbu kontseptsiyaning birinchi ta'riflaridan biri taraqqiyotga oid ta'lim sohasida kashshoflar, birinchi navbatda V.V. Davydova: "... taraqqiyot - bu tarixiy jihatdan belgilanadigan faoliyat turlari va ularni o'zlashtirishda amalga oshiriladigan tegishli qobiliyatlarni shaxsning takrorlashidir. Shunday qilib, mablag '(keng ma'noda ta'lim va ta'lim jarayoni sifatida ifodalash mumkin) universal shakldir aqliy rivojlanish inson. "
Yuqorida aytilganlarning ma'nosi ikkita fikrlash turini aniqlash bilan ham aniqlanadi: ratsional empirik va nazariy. Shu bilan birga, keyingi taqdimotdan kelib chiqqan holda, rivojlanish treningi nazariy fikrlashni shakllantirishga qisqartirildi. Ularning ikkinchisi quyidagicha ta'riflanadi: "Shunday qilib, nazariy fikrlash ampirik fikrlash mazmunidan farqli o'ziga xos tarkibga ega bo'lib, ajralmas tizimni tashkil etuvchi ob'ektiv o'zaro bog'liq hodisalar maydoni. Bu va uning tashqarisida bu hodisalar nafaqat ampirik fikrlash ob'ekti bo'lishi mumkin ". Agar biz yuqorida aytilgan fikrlarni asos qilib olsak, demak, rivojlanish jarayoni muayyan kognitiv tuzilmalar va operatsiyalarni shakllantirish jarayonidir (garchi bunday nizom qanday bo'lishi kerakligi aniq bo'lmasa?). Shunga muvofiq, trening mashg'ulotlari bunday tuzilmalarni va amaliyotlarni shakllantirishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Bunday istakni L.V. Zankova, ayniqsa, N.F. Talizina va boshqa bir qator ishlar. Rivojlangan treningda ushbu yo'nalishning texnologiyasi ob'ektlar atributlarini, konseptlar va sinflar bilan ishlashni aniqlash va shu kabi narsalarni aniqlash uchun operatsiyalarni aniqlashtirishni nazarda tutadi. Bunday holda, boshlang'ich sinflarda ishlab chiqilgan elementar tuzilmalar va operatsiyalarga alohida e'tibor beriladi.
Yuqorida qayd etilgan sharhlar bir-birini to'ldirmaydi, balki bir-birini to'ldiradi: albatta, ma'lum bir ta'lim tizimini yaratish jarayonida muayyan fikrlash tarzi ishlab chiqilishi kerak, ilm olish va undan foydalanish bo'yicha progressiv texnologiya ishlab chiqilishi kerak. Bunga asoslanib, rivojlanish bo'yicha ta'limning umumiy g'oyasi, keling an'anaviy va taraqqiy etgan ta'limning ayrim xususiyatlariga e'tibor qaratishimiz kerak. Shunday qilib malakali pedagog uchun ta’limni tashkil etishning shakillarini o’ta chuqur o’rganish zarurligi malum bo’ldi.