Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti.
Mustaqil ish mavzusi: Radiorele aloqa tizimi antennalari.
Bajardi : 021-18 gurux talabasi N.Xoldarov
Qabul qildi : M.Arabboyev
2022 yil
Reja:
Radiorele aloqa tizimi antennalari haqida.
Radiorele aloqaning afzallik va kamchiliklari
Aloqa antennalari inson salomatligi uchun zararlimi?
1.Radiorele aloqasi - bu radiosignal ko'p marotaba o'tkazilishiga asoslangan er usti radioaloqasining turlaridan biri. Radiorele aloqasi, qoida tariqasida, statsionar ob'ektlar o'rtasida amalga oshiriladi.
Tarixiy jihatdan stantsiyalar orasidagi radiorele aloqasi rel stantsiyalari zanjiri yordamida amalga oshirildi, ular faol yoki passiv bo'lishi mumkin edi.
Boshqa barcha turdagi er usti radioaloqalaridan radiorele aloqasining o'ziga xos xususiyati yuqori yo'naltirilgan antennalardan, shuningdek, dekimetr, santimetr yoki millimetrli radio to'lqinlardan foydalanishdir.
Radiorele aloqasi tarixi 1898 yil yanvarda Praga muhandisi Yoxann Mattaushning Avstriyaning "Zeitschrift für Electrotechnik" jurnalida nashr etilishi bilan boshlanadi Tar''yrojimoni duning " holda (tarjimon) simli telegrafiya tarjimonlari bilan taqqoslaganda Juda ibtidoiy edi va amalga oshirilmadi.
Birinchi xakikiy ishlaydigan radiorele tizimi 1899 yilda italyanskiy millatiga mansub 19 yoshli belgiyalik talaba Emil Guarini Forezio tomonidan ishtiro kilingan.
1899 god 27 maya Stariy stil, Emil Guarini-Forecio Belgiya Patent idorasiga birinchi marta radioreleli o'rni moslamasini tavsiflovchi 142911-sonli ixtiro patentiga ariza berdi . Ushbu tariksiy xakikat E. Guarini-Forecio ustuvorligining dastlabki xudjyatli dalilidir, bu bizga ushbu sanani radiorele alokalarinin rasmiy tug'ilgan kuni deb xisoblashga imkon beradi. 1901 yilda Guarini-Forecio, Fernan Ponsele bilan birgalikda Mexelendagi oraliq avtomatik takrorlovchi bilan Bryussel va Antverpen o'rtasida radiorele alokalarini o'rnatish boynicha.
bir kaator muvaffazardiat. 1901 yil oxirida xuddi shunday tajriba Bryussel va Parij o'rtasida ham amalga oshirildi.
Radioreleli aloka liniyalarini kurishda qo'shni radiorele stansiyalarinin antennalari ko'rish chegarasida djoylashgan [1]. Ko'zni ko'rish uchun talab radio tarqalish yo'li to'liq yoki qisman qoplanganda difraksiyaning pasayishi paydo bo'lishiga bog'liq. Difraksiyaning pasayishidagi yo'kotishlar signalizatsiya kuchli susayishiga olib kelisi mamkin, shu bilan ko'shni radiorele stansiyalari o'rtasida radio alokasi oldini oladi.
Shuning uchun barqaror radio aloqasi uchun radio to'lqinlarining tarqalish yo'lida to'siqlar bo'lmasligi uchun qo'shni radiorele stantsiyalarining antennalari odatda tabiiy balandliklarda yoki maxsus yo'lida?
Ko'shni stansiyalar o'rtasida masofadan turib ko'rish imkoniyati cheklanganligini xisobga olgan xolda, radiorele alokasi oralig'i odatda 40-50 km gacha cheklangan Radioreleyli aloqa bu bir necha retranslyasion radiostansiyalar zanjiri orqali radioaloqa liniyasini hosil qilinishi tushuniladi. Odatda desimetrli va santimetrli to’lqin uzunliklarida ishlaydi. Radioreleyli aloqa liniyasi stansiyalarining antennalari balandligi 70-100 metrgacha bo’lgan machtalarga o’rnatiladi, qo’shni antennalar bir birini ko’rib turishi lozim (antennalar orasidagi masofa 40-50 km).
Radioreleyli aloqaning ishlash prinsipi ma’lum bir masofalarda joylashgan retranslyator antennalar yordamida aloqani hosil qilinishi tushuniladi.
Quyidagi 2-rasmda radioreleyli aloqa liniyasining tuzilish prinsipi ko’rsatilgan.
radioreleyli aloqa liniyasining tuzilish prinsipi
Radioreleyli aloqa tarmog’i PDH va SDH texnologiyalari asosida quriladi. PDH texnologiyasi asosida qurilgan radioreleyli aloqa liniyasi o’rta va past tezlikli uzatish satxlari deyiladi. SDH texnologiyasi asosida qurilgan esa yuqori tezlikli radioreleyli aloqa liniyasi esa yuqori tezlikli uzatish satxlari deyiladi. Bu tizim orqali ma’lumotlarni uzatish tezligi STM-16 sathida 2,5 GBit/s gacha yetishi mumkin. Trafikni himoyalash uchun turli xil zaxiralash qurilmalarining sxemalaridan foydalaniladi.
2.Radioreleyli aloqaning afzallik va kamchiliklari
Afzalliklari:
Ko’p kanalli aloqani tashkil qilish va tor polosali va keng polosali signallarni uzatish imkoniyati
Foydalanuvchi abonentlar orasida ikki tomonlama (dupleks) aloqani ta’minlab yerish imkoniyati
Ikki simli va to’rt simli chiqish aloqa kanallarini hosil qilib berish imkoniyati
Amaliy jihatdan atmosferali va ishlab chiqari halaqitlarining yo’qligi
Kabelli aloqaga nisbatan tarmoqni qurish tezligi.
Kamchiliklari : kuchaytiriladi, PF1 palasali filterdan o’tkaziladi va qabullagichning Ap1 aralashtirgichida geteradorning fg.qab chastotali tebranishlardan foydalanib f0 chastotali signalga o’zgartiriladi. foch1 chastotali signal OCHQda kuchaytiriladigan so’ng radiouzatish qurilmasining (RUQ) OCHKsi kirishiga beriladi.RUQda ham aralashtirgich bo’lib,unga G2dan fg.uz chastatali tebranishlar beriladi. fg.uz shunday tanlanadiki keyingi stansiyaga yo’nalishida uzatgich chiqishida nurlantirilgan signal yana o’ta yuqori chastota (O’YCH) diyapozonda bo’ladi.
Bir RRLning turli stansiyalar qabullagichlari va uzatkichlarining fqab va fuz chastotalarni elektro magnet moslashuvlarni taminlash uchun chastotaviy rejaga muvofiq joylashtiriladi. Parazit fazaviy modulyatsiyaga va uzatiladigan xabarni no chiziqli buzilishlariga olib keladigan qabul qilshi-uzatish traktida amplituda- fazaviy o’zgarishlarning oldini olish uchun qator OCHK (KSHKlar ham) kaskadlari kuchaytirishni avtomatik rostlash (KAR) tizimiga ulanadi. OxRSda va OrRS qismida RQQ OCHKdan keyin qbul qilinadigansignal operasion kuchaytirgich (OK)beriladi. Bu signal ketma-ketravishda ACHdan va konturli halda gurihli kuchaytirgichni qayta tiklaydigan CHDdan o’tadi (telefon stvoli xolatida).
O’YCHda to’g’ridan-to’g’ri kuchaytirishli va chastotani so’rishli qabulqilgich-uzatkichlarning qurish uslubi, ayniqsa, OrRSda istiqbolli hisoblanadi Qabul qilinadigan fqab chastotali signal QSHQda kuchaytiriladi va (G1) geterotni, (Ar)aralashtirgich va yon palasali filteridan (YPF) iborat chastota o’zgartirgichga beriladi. Geterotning fsil chastotali fqab ga nisbatan fuz uzatish chastotasini ciljishini belgilaydi quvat kuchaytirgich chiqishdagi (QK) signal uzatuvch antenaga beriladi. Fazaviy modilyatorda (FM) geterodin tebrnishlarini modulyatsiyalash yo’li bilan stvolga hizmat aloqasi va telesignalizatsiya signallari beriladi. Bunday varyantning afzalligi katta kuchaytirish, sezilarli kam istemol quvvati, soddaligi va oraliq chasyotada kuchaytirish shemasiga nisbatan past nahi xisoblanadi.
Radiorele, troposfera va suniy yo’ldoshli aloqa burchakli modulyatsiyali zamonaviy uzatkichning tuzilish sxemasi quyidagi asosiy talablar orqali aniqlanadi: yuqori tashuvch chastota; kichik ruhsat etiladigan buzulishlarda va modulyatsiyalavchi chastotalar keng palasasida chastotaviy modulyatsiya; uzatkichning turli qiymatlaridagi tashuvchi chastotalarga ega bo’lish zrurati; CHM da o’rta chastotaning stabilligini yetarli yuqori darajada bo’lishi; malum chiqish quvati; optimal FIK; yuqori ishonchlilik va boshqalar.
Kichik buzulishlari chuqur modulyasiyaning olishini to’g’ridan-to’g’ri (bevosita) uslibini ishlatishiga majburlaydi. Chastotaning malum darajadagi ε≈(20…50)∙10-6 stabilligini taminlash uchun chastotani avtomatik qayta sozlash tizimini ishlatish mumkin yoki yuqori f≥2 GHz chastotalarda dastlab kichik tashuvch chastotada modulyatsiyani amalgam oshirish, boshqacha aytganda, tashuvchiga interpolyasion uslibini qo’llash zarur.
Odatda, unifikasiyalangan kichik tashuvchini modulyasiyalash ko’p qo’llaniladi. Chunki bunda modulyator va kichik tashuvch chastota trakti unifikasyalanga blok bo’lish va qator turli uzatkichlarda ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, uzatkichning turli ishchi chastotalarida modulyatorni individual sozlash talab qilinmaydi va yuz berishi mumkin bo’lgan, buzilishlarga (masalan, o’z-o’zidan qo’zgalish) qoshimch sabab bo’ladigan va chastotani avtomatik qayta sozlash (ChAKS) tizimidagi teskari aloqa halqasi bo’lmaydi. Chastotali modulyasiya (ChM) kichik tashuvchi chastotada muvaffaqiyatli ishlatilishinig asosiy (chima bor )
Suniy yo’ldoshli tizimi bort retranslater o’zining tuzilishi bo’yich to’g’ri ko’rinishli RRL oraliq stansiyasi uzatkichiga yaqin bo’ladi, chunki qoydaga ko’ra unda ham uzatiladigan xabarlarni ajratish (detektorlash) amalgam oshirilmaydi.
Retranslatir uzatkichi ikki masalani hal etadi: xabarni qabul qilish chastotasidan uzatish chastotasiga o’tkazadi va zarur quvatni taminlaydi. Tabiyki, bort uzatkichiga hizmat muddatiga nisbatan oshirilgan, yani ishonchlik, istemol quvati, massa va hajim o’lchamlari talablari qo’yiladi.
Retranslatirning qurilishi ikki turli boladi: ikki marta o’zgartirishli (geteronli) va chastotani bir marta o’zgartrish (bazan, shunindek, chiziqli va bevosita kuchaytrishli deyiladi).
Getorodinli retranslator bir qancha murakkabroq, chunki ikkita chastota o’zgartirgichdan iborat, lekin unda asosiy kuchaytrish nisbatan kichik foch=70…120 oraliq chastotalarda qiyinchiliksiz amalgam oshiriladi. Chastoyani o’tkazish palasasining kengligi odatda 40 MHzdan kichik.
Jahon mobil kongressi–2016 anjumani chog‘ida Huawei kompaniyasi tomonidan 2025 yilga qadar jahonda internet tarmog‘iga ulangan mobil qurilmalar soni 100 milliardga yetishi to‘g‘risida ma’lumot berilgan edi. Bu qurilmalar sayyoramizdagi aholisiga o‘zaro aloqa o‘rnatish, axborot almashishlariga xizmat qilmoqda. Mazkur qurilmalarni o‘zaro aloqa tarmog‘iga ulash uchun mobil aloqa stansiyalari zarur. Ko‘cha-ko‘yda, bino tomlarida o‘rnatilgan aloqa antennalarini ko‘p ko‘ramiz. Ma’lumotlarga ko‘ra, bugungi kunda yer yuzida 1,4 million dona shunday aloqa antennalari mavjud. O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra,
O‘zbekistonda 17721 ta mobil aloqa antennalari o‘rnatilgan.Mobil aloqa operatorlari muayyan hududda mobil aloqani yaxshilash uchun antenna o‘rnatmoqchi bo‘lsa, shu yerlik aholi tomonidan qattiq qarshilikka duch kelish holatlari ko‘zga tashlanadi. Odamlar o‘zlari istiqomat qilayotgan yoki faoliyat ko‘rsatayotgan bino tomiga o‘rnatilgan mobil aloqa antennasi go‘yoki ularning salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi to‘g‘risida isbotini topmagan dalillar keltirishadi. Jumladan, bu borada aholi o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovlarda ishtirokchilarning 40 foizi bu antennalarning yurak-qon tomir, asab va qon bosimi kasalliklarini keltirib chiqarishiga ishonishlarini bildirishgan. Sanitariya-epidemiologiya nazorati markazi o‘tkazgan so‘rovlarda ishtirokchilar mobil antennalarning kasallik tarqatuvchi ekanini internetdan o‘qiganliklarini ma’lum qilishgan. Chindan ham, bu antennalar o‘zlaridan zararli to‘lqinlar ajratib chiqaradimi? Mazkur masala poytaxtimizda Uzreport agentligi tomonidan tashkil etilgan “Mobil aloqa: texnologiya, sifat, xavfsizlik” mavzuidagi davra suhbatida ko‘tarib chiqildi. Ma’lum bo‘lishicha, 2001 yildan boshlab jahon davlatlarida mobil aloqa to‘lqinlarining inson salomatligi va atrof-muhitga salbiy ta’siri xususida ilmiy-tadqiqot izlanishlari olib boriladi. Toshkent shahar davlat ekologik ekspertiza markazi vakili Tamara Durovaning so‘zlariga ko‘ra, ayni paytgacha mobil aloqa operatorlari tomonidan o‘rnatilgan aloqa antennalarining inson yoki tabiatga zarari ilmiy jihatdan isbot qilinmagan. 2011 yilda Butunjahon Sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan e’lon qilingan bayonotda ham elektromagnit maydoni, jumladan baza stansiyalari va mobil telefonlaridan taralayotgan to‘lqinlarning inson salomatligiga ta’siri o‘z isbotini topmagani qayd etilgan.
3.Sanitariya-epidemiologiya nazorati markazining Sanitariya, gigiyena va kasb kasalliklari ITI laboratoriya boshlig‘i M.P. Magayning ma’lum qilishicha, mobil aloqa antennalari faoliyati “Aholi punktlarida radiotexnika ob’yektlarini o‘rnatish va ulardan foydalanishning sanitariya qoidalari va me’yorlari”, “Radiochatotalarning elektromagnit maydoni manbaalari bilan ishlashda sanitariya normalari va qoidalari” kabi me’yoriy hujjatlar asosida nazorat qilinadi. Mutaxassisning fikricha, bugungacha radiotexnika vositalaridan tarqalayotgan nurlarning sanitariya zararlari aniqlanmagan.Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziri o‘rinbosari Umidjon A’lamovning ma’lum qilishicha, har bir o‘rnatiladigan aloqa stansiyasining o‘rnatish hududi, uning ishlash salohiyati to‘liq nazorat ostiga olinadi. Jumladan, yuqorida qayd etilgan me’yoriy hujjatlar asosida, bu antennalarning ishlash quvvati mamlakatimizda 2,5
mkVt/sm2.dan oshmaydi. Bu jahondagi eng past ko‘rsatkich hisoblanadi. Misol uchun, Isroil davlatida bu ko‘rsatkich 400 mkVt/sm2.gacha yetadi. AQSh, Skandinavya mamlakatlarida 100 mkVt/sm², Rossiya, Qozog‘iston, Tojikiston, Belorussiya, Qirg‘izistonda antennalardan foydalanish me’yori 10 mkVt/sm².gacha belgilab berilgan. Ya’ni, bizda antennalarning zararli to‘lqin chiqarishi haqidagi isbotini topmagan ilmiy qarashlar ham hisobga olinib, har ehtimolga qarshi ulardan eng past quvvatda foydalanish davlat tomonidan belgilab berilgan. «Unitel» MChJ bosh direktori Dmitriy Shukovning fikricha, odamlar mobil aloqa operatorlarining antennalaridan qo‘rqmasliklari zarur. Aksincha, aholi bu turdagi antennalarning mahalla va binolarda, ularga yaqin hududda joylashtirilishidan xursand bo‘lishlari lozim. Boisi, ularga yaqinoroq bo‘lish aloqa sifatini ta’minlaydi va telefondan zararlanish xavfini kamaytiradi. Boisi, mobil aloqa vositalari aloqa antennasi bilan aloqa o‘rnatishda zo‘riqadigan bo‘lishsa, antenna topishga qiynaladigan bo‘lishsa, o‘zlaridan zararli nurlar tarqata boshlaydilar. Shuningdek, Dmitriy Shukov “Bilayn” aholi uy-joylari, binolarda o‘rnatilayotgan mobil stansiyalar shartnoma asosida, mahalla va bino tegishli bo‘lgan muassasa rahbarining roziligi bilan o‘rnatiladi va buning uchun yiliga o‘rtacha 7 million 600 ming so‘m ijara puli to‘lanadi. Undan tashqari mobil operator tom va binoni ta’mirlash, atrofni obodonlashtirish uchun alohida mablag‘ ajratadi.
Dmitriy Shukov shuningdek, agar qidiradigan bo‘lsak, atrofimizdan yuzlab zararli vositalar va omillarni topish mumkinligini qayd etdi. Jumladan, mutaxassisining fikricha, oddiy mikroto‘lqinli pechning inson salomatligi uchun zarari axborot texnologiyalari vositalarinikidan bir necha marotaba yuqori.
Xulosa qilib aytish mumkinki, insoniyat hech bir ixtironi osonlikcha qabul qilmagan. Har bir texnologiyaga ko‘nikish va uni o‘rganish uchun vaqt talab etiladi. Bugun hech birimiz aloqa vositalarisiz hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. Davlat idoralari xizmatlari bo‘ladimi, o‘zaro aloqa yoki shaxsiy hisob raqamni boshqarish deysizmi, bularni bajarish uchun aloqa signallariga ehtiyoj sezamiz. Mamlakatimiz qonunchiligida esa bu vositalar va texnologiyalarning ehtimoliy zararidan fuqarolarni himoya qilish uchun yetarlicha asos yaratilgan, bu jarayon nazorat ostida.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Radioreleyli aloqa tizimlari haqida (A.Faxriddinov) 2. Antenna turlari (B.Baxromov) 3. Wikipediya
Do'stlaringiz bilan baham: |
