Mustaqil ish Pedagogika va Psixologiya fanidan 710 – 18 – guruh talabasi Bajardi : Durdiyev Oxunjon Tekshirdi : Azimova Shohista Mustaqil ish Mavzu: Estetik tarbiya. Reja

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Axborot Xavfsizligi fakulteti

Mustaqil ish

Pedagogika va Psixologiya fanidan

710 – 18 – guruh talabasi

Bajardi : Durdiyev Oxunjon

Tekshirdi : Azimova Shohista

Mustaqil ish

Mavzu:Estetik tarbiya.

Reja:

1.Estetika haqida.

2. Estetik tarbiya tushunchasi.

3. Estetik tarbiyaning asosiy vositalari.

4.Bugungi kunda milliy tarbiya muammolari.

5.Shaxsning har tomonlama rivojlanishi.

6. Maktabda estetik ruhda tarbiyani tashkil qilish.

7.Xulosa.

Foydalanilgan adabiyotlar.

Estetika (yun. αίσθημα - "his", "tuygʻu") olamning hissiy qabul qilinishini tadqiq etuvchi fandir. Estetika sanʼat, madaniyat va tabiatning subyektiv qabul qilinishini oʻrganadi. Estetika falsafaning  aksiologiya  sohasiga kiradi.  Estetika (yun. — his qiluvchi, hissiy tarbiyaga doir) — inson bilan dunyo oʻrtasidagi qadriyat munosabatining oʻziga xos tomonlarini va kishilarning badiiy faoliyati sohasini oʻrganuvchi falsafiy fan. "Estetika" terminini nemis faylasufi A.Baumgarten (1714—62) ilmiy muomalaga kiritgan. Estetikaning sinonimi sifatida goʻzallik falsafasi, sanʼat falsafasi, badiiy ijod falsafasi iboralari qoʻllanib kelingan. Keyingi paytlarda nafoyeatshunoslik yoki nafosat falsafasi atamalari ham Estetikani anglatadigan boʻldi. Estetika oʻz ichiga sanʼat Estetikasi, tabiat Estetikasi, texnika Estetikasi, dizayn, sport Estetikasi, turmush Estetikasi, atrof muhitni goʻzallashtirish va boshqalar sohalarni qamrab oladi.

Estetika nafosat, did, goʻzallik, xunuklik, ulugʻvorlik, tubanlik, fojiaviylik, kulgililik, moʻʼjizaviylik, hayolilik singari kategoriyalar bilan ish koʻradi. Ular orasida nafosat tushunchasi alohida oʻrin egallaydi. U bir tomondan, estetik anglashning barcha jihatlarini (estetik hissiyot, estetik zavq, estetik did, estetik muhokama va boshqalar), ikkinchi tomondan, estetik xususiyatlarni — amaldagi goʻzallik, ulugʻvorlik, fojiaviylik, kulgililik va h.k. jihatlarni oʻz ichiga oladi. Ana shu keyingi jihati bilan nafosat baʼzan Estetikaning predmeti sifatida ham qabul qilinadi.

Estetikaning tadqiqot obʼyektlari ichida sanʼat alohida oʻrinni egallaydi, u qadimdan to hozirgi kungacha eng koʻp tadqiq etilgan estetik soha hisoblanadi. Estetikaning bu borada sanʼatshunoslik fanlaridan farqi shundaki, u oʻz obʼyektiga falsafiynazariy jihatdan yondashadi. Estetika sanʼatni — sanʼatkor, sanʼat asari, sanʼat asarini idrok etuvchi shaxsdan iborat yaxlit tizimda olib oʻrganadi, barcha sanʼat turlari uchun zarur boʻlgan umumiy qonunqoidalarni ishlab chiqadi. Mas, adabiyotshunoslikdatch qofiya nazariyasini musiqaga yoki haykaltaroshlikka nisbatan qoʻllab boʻlmaydi. Estetikadagi kompozitsiya yoki uslub nazariyasi esa meʼmorlikdan tortib badiiy suratkashlikkacha boʻlgan hamma sanʼat turlariga taalluklidir. Ayni paytda Estetika sanʼatning tabiati, uning ijodiyligi va boshqalar jihatlarini tadqiq etadi; badiiy oqimlar va yoʻnalishlarning , ijodiy uslublarning mohiyatini oʻrganadi.

Estetik tarbiya tushunchasi

ESTETIK TARBIYA - jamiyatda ma'naviy muhitni paydo qilishga ko'mak beruvchi muhim unsur bo'lib, u inson didini shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi hamda ana shu orqali insonni jamiyat munosabatlariga yaqinlashtiruvchi kuchdir.

Estetik tarbiyaning vazifalari:

• 
  kishilarda san'at asarlari, badiiy ijod namunalarini nafaqat faol o'zlashtirish balki, ularning estetik mohiyatini anglash va baholash qobiliyatini takomillashtirish;
  
• 
  jamiyat a'zolarining ijodiy imkoniyatlarini namoyon qildirish va ulardan foydalana bilishga ishonch tuyg'usini uyg'otish;
  
• 
  tabiat hamda jamiyat ijtimoiy jarayonlariga sof tuyg'u bilan munosabatda bo'lishga va ularni ravnaq toptirish yo'lida astoydil faoliyat olib borish ko'nikmalarini hosil qilish;
  

o'tmish ma'naviy merosimizga hurmat hissini uyg'otish, milliy g'urur, milliy iftixor tuyg'ularini shakllantirish uchun zamin yaratish;

• 
  o'tmish ma'naviy merosimizga hurmat hissini uyg'otish, milliy g'urur, milliy iftixor tuyg'ularini shakllantirish uchun zamin yaratish;
  
• 
  ijodning barcha turlarini taraqqiy ettirib jahonga yuz tutish va ularni millat manfaatlari uchun naf keltiradigan tomonlarini targ'ib qilishga undashdir.
  

Estetik tarbiyaning asosiy vositalari tarkibiga

• 
  san'at,
  
• 
  information texnologiyalar,
  
• 
  tabiat,
  
• 
  mehnat,
  
• 
  sport kabi sohalarni kiritish mumkin.
  

San'at- estetik tarbiyaning muhim vositasi

• 
  San'at insonning ehtiroslar va tuyg'ular olamiga singib borib ularni yig'latadi, kuldiradi, o'ylashga majbur qiladi.
  
• 
  Inson tafakkurini go'zallashtirish estetikaning tadqiqot obyekti hisoblansa, estetik tarbiyaning predmeti esa ma'naviy dunyoni inson tomonidan estetik anglash bilan belgilanadi.
  

Informatsion texnologiyalar-estetik tarbiyaning global vositasi.

Aytish mumkinki, axborot va kommunikatsiya texnologiyasi bugungi kunda insoniy va iqtisodiy taraqqiyotning muhim vositasiga aylanishi natijasida odamlarning turmush tarzini, o'zaro aloqasini hatto tashqi ko'rinishi ham tubdan o'zgarishiga olib keldi.

Mahalla-estetik tarbiyaning muhim vositasi

• 
  Mahallaning shaxs estetik tarbiyasi ta'siri nihoyatda katta. Modomiki, mahalla jamiyat ichidagi kichkina jamiyat bo'lib, u bugun shaxsning ijtimoiy- siyosiy faolligini oshirishga, uning ijtimoiy- huquqiy madaniyatini shakllantirishga ko'mak beruvchi makon sifatida ham yuksak ahamiyat kasb etadi.
  

Tabiat- estetik tarbiyaning zaruriy vositasi.

• 
  Shuni maxsus ta'kidlash kerakki, zamonaviy inson tarbiyasini estetik jihatdan kamol toptirishda oila qanchalik ustuvor omil bo'lib hisoblansa, bu jarayonda tabiat ham undan kam ahamiyat kasb etmaydi. Chunki tabiat bilan ongli tarzda murosa qilmaslik shaxsni nafosatli jihatdan mukammal bo'lib yetishishiga monelik ko'rsatadi.
  

Mehnatning estetik tarbiya vositasi sifatidagi ahamiyati

• 
  Mehnat ham moddiy, hamda ma'naviy go'zalliklar yaratish bilan estetik tarbiyaning muhim vositasiga aylanadi. Bu jarayon ijtimoiy- foydali mehnatning badiiylik bilan aloqasi ta'sirida vujudga keladi. Qolaversa, mehnatga ijodiy yondashuv jamiyat ma'naviy qiyofasini belgilovchi omil hisoblanadi.
  

Sport- estetik tarbiyaning zamonaviy vositasi

• 
  Sport estetik tarbiya vositasi sifatida zamonaviy insonni kamol toptirishda alohida e'tiborga ega. Hozirda sportni rivojlantirish mamlakatimizda davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Bundan ko'zlangan asosiy maqsad avlodni jismonan baquwat, sog'lom, vatanning jasur himoyachisi qilib tarbiyalashdir. Hozirda yurtimizda sportni rivojlantirishga doir ko'plab dasturlar ishlab chiqilgan va ular jamiyat munosabatlaridan amalda ishtirok qilmoqdalar.
  

Keyingi kunlarda O'zbekiston ko'plab sport turlari bo'yicha jahon musobaqalarni uyushtiruvchi va o'tkazuvchi mamlakat sifatida jahon hamjamiyatda ko'zga ko'rinib bormoqda. Ana shularning barchasi muayyan ma'noda inson nafosatli dunyoqarashini, tafakkurini sog'lomlashtirishga qaratilgan. Bir so'z bilan aytganda, sport estetik tarbiyaning muhim vositasi sifatida " Farzandlari sog'lom yurtning kelajagi porloq bo'ladi",- degan maqsadni amalga oshirishga muhim hissa qo'shadi.

Ommaviy madaniyat

• 
  Ommaviy madaniyat eng awalo, milliy axloqqa zarba berib, jamiyatning g'oyaviy tizimini izdanchiqarishi bilan xatarli ekanligini ham to'g'ri tushnish kerak. Bu xavf-xatarga qarshi qatiy tura oladigan shaxsni shakllanririshda tarbiyaning barcha ko'rinishlarini uyg'un holda olib borishlari shart. Etetik tarbiya aynan shu maqsad yo'lida yosh avlodni milliylikka zid bo'lmagan estetik ideal timsolida, yuksak didli qilib tarbiyalash bilan dolzarb vazifa bo'lib qolmoqda.
  

"Ommaviy madaniyatning asl maqsadi har kuyga solish mumkin bo'lgan olamonni shakllantirish bo'lgani bois, u ma'naviy oziq beradigan, badiiy yuksak, o'quvchini mushohadaga undab, tasawur olamini kengayishiga xizmat qiladigan asarlarni yaqiniga yo'latmaydi. Bu hodisa san'atda behayo filmlar tuturiqsiz musiqalar ko'rinishida namoyon bo'lib, ularning asosida fahsh, zo'ravonlik, shafqatsizlik kabi axloqiy illatlar yotishini bugungi kunda jamiyatimizning ziyoli qatlami tushunib yetmoqda. Bu borada XX asrning 70-yillarida amerikalik bir qator sotsiologlar, faylasuflar, san'atshunoslar "ommaviy madaniyat”ning ijtimoiy taraqqiyotga, ayniqsa umumadaniy jarayonlarga ta'siri haqida bir qator tadqiqotlarni olib borgan edilar. Xususan, sotsiolog Ch.Reych o'zining "Gullayotgan Amerika" kitobida "isyonkor yoshlar o'zlarining shaxsiy "madaniyat"larini yaratmoqdalarki, bu madaniyatning asosini kiyim, musiqa va narkotiklar tashkil etmoqda.

Shaxsning har tomonlama rivojlanishi.

Estetik ruhda tarbiya o’zining maxsus vazifasini bajarar ekan ahliy, axloqiy mehnat, va gigiena tarbiyasi bilan ob`ektiv bog’liqdir.
Estetik ruhda tarbiya – borliqdagi va san`atdagi go’zallikni tushunish, ulardan zavqlanish va uni yaratishga intilishni tarkib toptirish.
Inson xar doim go’zallikka intiladi, undan ma`naviy ozuqa oladi.O’z xayotini, faoliyatini, turmush sharoitini, o’zini o’rab turgan atrof- muxitni go’zalroq bo’lishga xarakat qiladi.Bu xol o’z navbatida uning dilini, nozik xis-tuyg’ularini shakllantiradi.Odamlarni o’ziga rom etuvchi go’zallik namunalari xayotning turli jabxalarida namoyon bo’ladi.SHuning uchun bolaga juda yoshligidan oilada, maktabgacha tarbiya muassaslarida, ayniqsa maktabdan estetik ruhda tarbiya aloxida e`tibor bilan beriladi.Estetik ruhda tarbiya xar bir davrda, xar bir xalqda turlicha bo’lsada, uni amalga oshirishning asosiy vositalari, tabiat go’zalligini sanab o’tadi. Bu vositalar bir- birini to’ldirib,boyitib beradi.Barchasidan to’la baxramand bulgan kishining ma`naviy boy, yuksak didli bo’lsagina zavqli xayot kechirishi mumkin.Tabiat o’ziga xos go’zalliklarga ega bo’lib, ma`lum qonuniyatlari asosida o’zgarib, jilolashtiradi. Yil fasllarning almashinuvi tabiatning ranglarini, shakllarining xushbo’y xidlaru, turli,jonzotlarning yoqimli tovushini,inson shu o’ringa tortiq etadi.Ular har bir kishini baxtiyor poklik,beg’uborlik olamiga olib kiradi.
Estetik ruhda tarbiyaning yana bir tarbiyasi badiy ijod namunalari hisoblanadi. Ayrim pedagogik adabiyotlarda badiy tarbiya deb nomlanib, o’z ichiga badiy adabiyot,musiqa,qo’shiq va raqs sa`natini,teatr va kino sa`natin, tasviriy san`atning, xaykaltaroshlik, me`morchilik, halq amaliy sa`nati va boshqalarni oladi. Bu san`at asarlarini qiymati dunyoviy boyliklarda imkoniyatlari cheksizdir. Ayrim sa`nat asarlarini qiymati dunyoviy boyliklarda nixoyat darajada ustun turgannidek, badiiy tarbiya ham odamlarning ma`naviy boyishlarida tengi yo’q ta`sir kuchiga egadir. Dunyoning etti mo’jizasi sanalgan Misr firavnlarning ehromlari, Bobilning osma bog’lari, Efesdagi Artemida ibodotxonasi, Rodosskiy xaykali va Fors orolidagi mayoq hayratomuz go’zallik namunalari sanaladi. Yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishda inson shaxsiyatidagi go’zallik namunalari sanaladi. Yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishda inson shaxsiyatidagi go’zallikka ega bo’ladi.
Rus yozuvchi A.Chexov »Insonda hamma narsa go’zal bo’lish kerak» degan edi, ammo ularning orasida alohida ajralib turadigani ma`naviy go’zallikdir.
Shuning uchun xam milliy istiqlolga erishgandan keyin xalqning ma`naviyatini shakllantirishga katta e`tibor berilmoqda.
Maktab yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishning asosiy o’rinlaridan biridir. O’rta umumiy ta`lim tarkibiga kirgan barcha fanlarni o’qitishda o’quvchilarga estetik ruhda tarbiya berib boriladi,maxusus estetik ruhda tarbiya fanlari o’qtiladi,ularga rasm,ashula,chizmachilik va boshqalar kiradi. Estetik ruhda tarbiya mashg’ulotlari, mehnat darslarida ham estetik ruhda tarbiya doimiy berib boriladi.
Bulardan tashqarii adabiyot, ona tili, odobnoma, tabiatshunoslik, jug’rofiya va boshqa fanlarni o’qitishda mavzuning mazmuniga mos holda estetik ruhda tarbiya beriladi.

Bevosita estetik ruhda tarbiya beruvchi rasm va ashula darslari o’quvchilarning eng qiziqadigan hamda ijodiy o’rgandigan o’quv darslaridir. Bu darslarda o’quvchilar go’zallikni ongli idrok etibgina qolmasdan, ko’nikma va malakalar hosil qiladi.Buyuk rassomlar, bastakorlarning asari bilan tanishadi. O’zlari rasm chizadi, musiqa tinglaydi, ma`nasini tushunadi,imkoniyat darajasida ijrochilik mahoratlarini egallaydilar.

O’quvchilarga estetik ruhda tarbiyani berishda maktabda tashkil etiilgan badiiy to’garakning ahamiyati katta. O’quvchilar qobiliyati va qiziqishlariga mos holda rasm, musiqa, raqs, xalq amaliy san`ati to’garaklarida ishtirok etib, tegishli malakalarni egallaydilar.
Maktabda havaskor rassomlaarning ko’rgazmalarinig tashkil etilishi mukin. Unda «chevar qo’llar» to’garagi qatnashchilarining maktab ustaxonasida tayyorlanyotgan amaliy sa`nat namunalarni ham namoyish etish foydalidir. Maktab yoshlariga estetik ruhda tarbiya berishning markazi vazifasini o’tay oladi. Bunga misol qilib, Yakkasaroy tumandigi 26-son o’rta umumiy ta`lim maktabini ko’rsatish o’rinlidir.

Yuqorida ta`kidlanganidek estetik ruhda tarbiyaga tabiat manzaralari, yilning turli fasllarida unda sodir bo’ladigan o’zgarishlar ta`sir qiladi. Shahar va qishloqlarning qiyofasi ulardagi noyob binolar, bog’-rog’lar, me`morchilik yodgorliklari, xiyobonlar, maydonlar, favvoralar, xar-hil bezaklar, xatto tozalik, saranjom-sarishtalik bolalarning yuksak didli bo’lishlariga ta`sir etadi. SHu o’rinda ayniqsa, muzeylar, teatr va kinoxonalarning ahamiyatini aloxida ta`kidlamoq kerak.

O’zbekistonda dunyoga mashxur bo’lgan shaxarlar, ulardagi me`morchilik yodgorliklari va san`at muzeylari ko’plab kishilarni xayratlantirib, o’ziga maxliyo qilish imkoniyatiga ega. Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, qo’qon, SHaxrisabz va boshqa joylarda go’zalligi bilan asrlar osha estetik ruhda tarbiya berib kelayotgan inshoatlar bor.
Sharqda sog’lom turmush tarzi to’g’risidagi tasavvurlar uzoq o’tmishga borib taqaladi. O’rta asrda Sharqda etuk insonni tarbiyalashga qaratilgan xarakatlarni Farobiy o’zining qator asarlarida umumlashtiradi. Olim o’z asarlarida qalb holatini mo’tadil saqlash uchun sog’lom avlod zarur deb ta`kidlaydi.
Farobiyning fikricha, estetik ruhda tarbiya shaxsni xar tomonlama rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi.
Hozirgi kunda qo’yilgan muhim vazifalardan biri o’quvchilarni estetik ruhda sog’lom bo’lib o’sishga va o’z sog’lig’ini saqlashga o’rgatishdir. Mustaqil respublikamizda sog’liqni saqlash, jamiyatimizdagi sog’lom avlodni etishtirish uchun qator ishlar amalga oshirilmoqda. SHulardan biri «Sog’lom avlod uchun» ordenining ta`sis etilishidir.
Maktab o’quvchilariga estetik ruhda tarbiya berish uchun, estetik ruhda tarbiya bo’yicha ishlarni shunday tashkil qilish kerakki, o’quvchilar o’zlaridagi mehnatsevarlik, jasurlik, tashabbuskorlik xislatlarini to’la namoyish qila olish hamda xarakatli o’yinlar va estetik ruhda mashqlarni yanada sevib, o’z yutuqlarini yanada takomillashtirishga ega bo’lsainlar.
Estetik ruhda tarbiya bo’yicha mashg’ulotlar ochiq xavoda, zalda yoki shu maqsadga muvofiq ajratilgan xonalarda o’tadi.
Estetik ruhda a lotincha «estezio go’zallikni his etaman» ma`nosini bildiradi. Aqliy, ahloqiy, estetik ruhda va mehnat tarbiyasini estetik ruhda asiz tasavvur kilib bo’lmaydi.
Estetik ruhda tarbiyaning maqsadi va vazifasi o’quvchilarni tabiat va jamiyatdagi go’zallikni idrok qilish, uni to’g’ri tushunish va fahmlash, qadriga etishga, shu asnoda o’z shaxsiy hayotining go’zal tomonini ko’ra bilishga, go’zal bo’lishi uchun ko’rashishga o’rgatishdan iboratdir. Estetik ruhda tarbiya ahloqiy qiyofa, ijobiy xulq-atvor normalarini tarkib toptirishga, ularning ijodiy qobiliyatlarini taraqqiy ettirishga katta ta`sir ko’rsatadi. Maktablarimizdagi musiqa, rasm, ashula darslari, adabiyot va boshqa fanlar estetik ruhda tarbiyaning vositasi hisoblanadi. Estetik ruhda tarbiya -badiiy-estetik ruhda tafakkurni shakl­lantirish, real hayotda san`atdagi estetik ruhda hodisalar, ko’rinishlar, holatlarni his qila olish, qabul qila olish, baholay olish qobshshyatlarini shakllantirish shuningdek, ijodiyotda faol ishtirok etish.
Estetik ruhda tarbiya – borliqdagi va san`atdagi go’zallikni tushunish, ulardan zavqlanish va uni yaratishga intilishni tarkib toptirish.
Inson xar doim go’zallikka intiladi, undan ma`naviy ozuqa oladi.O’z xayotini, faoliyatini, turmush sharoitini, o’zini o’rab turgan atrof- muxitni go’zalroq bo’lishga xarakat qiladi.Bu xol o’z navbatida uning dilini, nozik xis-tuyg’ularini shakllantiradi.Odamlarni o’ziga rom etuvchi go’zallik namunalari xayotning turli jabxalarida namoyon bo’ladi.
Shuning uchun bolaga juda yoshligidan oilada, maktabgacha tarbiya muassaslarida, ayniqsa maktabdan estetik ruhda tarbiya aloxida e`tibor bilan beriladi.Estetik ruhda tarbiya xar bir davrda, xar bir xalqda turlicha bo’lsada, uni amalga oshirishning asosiy vositalari, tabiat go’zalligini sanab o’tadi. Bu vositalar bir- birini to’ldirib,boyitib beradi.Barchasidan to’la baxramand bulgan kishining ma`naviy boy, yuksak didli bo’lsagina zavqli xayot kechirishi mumkin.
Tabiat o’ziga xos go’zalliklarga ega bo’lib, ma`lum qonuniyatlari asosida o’zgarib, jilolashtiradi. Yil fasllarning almashinuvi tabiatning ranglarini, shakllarining xushbo’y xidlaru, turli,jonzotlarning yoqimli tovushini,inson shu o’ringa tortiq etadi.Ular har bir kishini baxtiyor poklik,beg’uborlik olamiga olib kiradi.
Estetik ruhda tarbiyaning yana bir tarbiyasi badiy ijod namunalari hisoblanadi. Ayrim pedagogik adabiyotlarda badiy tarbiya deb nomlanib, o’z ichiga badiy adabiyot,musiqa,qo’shiq va raqs sa`natini,teatr va kino sa`natin, tasviriy san`atning, xaykaltaroshlik, me`morchilik, halq amaliy sa`nati va boshqalarni oladi. Bu san`at asarlarini qiymati dunyoviy boyliklarda imkoniyatlari cheksizdir. Ayrim sa`nat asarlarini qiymati dunyoviy boyliklarda nixoyat darajada ustun turgannidek, badiiy tarbiya ham odamlarning ma`naviy boyishlarida tengi yo’q ta`sir kuchiga egadir. Dunyoning etti mo’jizasi sanalgan Misr firavnlarning ehromlari, Bobilning osma bog’lari, Efesdagi Artemida ibodotxonasi, Rodosskiy xaykali va Fors orolidagi mayoq hayratomuz go’zallik namunalari sanaladi. Yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishda inson shaxsiyatidagi go’zallik namunalari sanaladi. Yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishda inson shaxsiyatidagi go’zallikka ega bo’ladi.
Shuning uchun xam milliy istiqlolga erishgandan keyin xalqning ma`naviyatini shakllantirishga katta e`tibor berilmoqda.
Ijodiy imkoniyatlar miqyosini kengaytirar ekan estetik ruhda madaniyat uquvchilarni yuqory unumli mehnatga tayyorlash uchun zamin yaratadi. Mehnat va harakatlantiruvchi faoliyat asosida turli xildagi harakatlar yotadi. Xuddi ana shu o’zining asosiy vazifasi va mexanizmi bilan estetik ruhda va mehnat tarbiyasini o’zaro yaqinlashtiradi.
O’quvchilar estetik ruhda tarbiyaning asosiy vosita lariga estetik ruhda mashqlar, tabiiy va gigiena omillari kiradi.
Estetik ruhda mashqlar deyilganda estetik ruhda tarbiyaning qonuniyatlari va vazifalariga muvofiq maxsus tashkil qilinadigan va ongli ravishda bajariladigan harakatlarni bajarish tushuniladi.
Estetik ruhda mashqlarni tasniflashga turlicha yondashishlar mavjud. Eng keng tarqalgani estetik ruhda tarbiya vositalarining asosiga tarixiy shakllangan tizimi qo’yilgan tasniflash hisoblanadi. Ular o’z ichiga mehnat, musiqa va rasm darslarini oladi.
Inson organizmi hayotida hech narsa mehnat darsi, bolalarga mehnat ko’nikmalarini shakllantirishdan ortiq hukmronlik qila olmaydi. Agar inson muayyan ritmda ishlasa va dam olsa, ovqatlansa va uxlasa organizm faoliyatning har bir turiga oldindan tayyorlanadi,. nisbatan engil o’tadi, tezlik bilan kirishadi, chunki mahkamlangan asab aloqalarining «ishga solish» mexanizmi ishlay boshlaydi. Mehnat ko’nikmasi qo’zg’alish va tormozlanishni tenglashtiradi, organizmdan uning me`yorda va barqaror ishlab turishi uchun ajraladigan energiyaning sarflanishini me`yorini aiqlaydi. Bu agar maktab-da va uyda kunning aniq tartibi o’rnatilishi amalga oshsa.
Hayot va faoliyatning me`yoriy asosi sifatida kun tartibi o’quv, o’qishdan tashqari va bo’sh vaqtni sarflashni gigienik normalarga muvofiqlashtirishga olib keladi, mehnat qilish va dam olishni almashlab turishning qat`iy tartibi va maqsadga muvofiqligini belgilab beradi. qunt bilan tuzilgan va muntazam bajariladigan tartib kuchni sarf ztish va tiklanish muvozanatini saqlaydi, sog’liqni mustahkamlaydi, tetik va xushchaqchaq kayfiyat uyg’otadi, batartiblik, aniqlik, uyushqoqlik, intizomlilik, vaqtni his qilish va o’z-o’zini nazorat qilishni tarbiyalaydi.
Kun tartibi hamma uchun bir xil bo’lishi mumkin emas U o’quvchining sog’liqining holati, ish qobiliyati darajasi, Hayot sharoiti va individual o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq ravishda farqlanadi. Biroq hamma uchun majburiy bo’lgan qator qoidalar ham bor. Barcha o’quvchilar uchun umumiy va yagona bo’ladigan tartibning quyidagi holatlari bo’lishi lozim: ertalabki gimnas­tika, yuvinish, maktabdagi o’quv mashg’uloti, tushlik, tushlikdan keyingi dam olish, uy vazifalarini tayyorlash, jamoat ishlari, toza havoda bo’lish, sport, o’zini qiziqtirgan narsalar bilan shug’ullanish, tomosha tadbirlariga qatnash, kechki nonushta, kechki sayr, uyg’uga tayyorgarlik.

Maktabda estetik ruhda tarbiyani tashkil qilish.
Maktab yoshlarga estetik ruhda tarbiya berishning asosiy o’rinlaridan biridir. O’rta umumiy ta`lim tarkibiga kirgan barcha fanlarni o’qitishda o’quvchilarga estetik ruhda tarbiya berib boriladi,maxusus estetik ruhda tarbiya fanlari o’qtiladi,ularga rasm,ashula,chizmachilik va boshqalar kiradi. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlari, mehnat darslarida ham estetik ruhda tarbiya doimiy berib boriladi.
Bulardan tashqari adabiyot, ona tili, odobnoma, tabiatshunoslik, jug’rofiya va boshqa fanlarni o’qitishda mavzuning mazmuniga mos holda estetik ruhda tarbiya beriladi.
Bevosita estetik ruhda tarbiya beruvchi rasm va ashula darslari o’quvchilarning eng qiziqadigan hamda ijodiy o’rgandigan o’quv darslaridir. Bu darslarda o’quvchilar go’zallikni ongli idrok etibgina qolmasdan, ko’nikma va malakalar hosil qiladi.Buyuk rassomlar, bastakorlarning asari bilan tanishadi. O’zlari rasm chizadi, musiqa tinglaydi, ma`nasini tushunadi,imkoniyat darajasida ijrochilik mahoratlarini egallaydilar.
O’quvchilarga estetik ruhda tarbiyani berishda maktabda tashkil etiilgan badiiy to’garakning ahamiyati katta. O’quvchilar qobiliyati va qiziqishlariga mos holda rasm, musiqa, raqs, xalq amaliy san`ati to’garaklarida ishtirok etib, tegishli malakalarni egallaydilar.
Estetik ruhda tarbiya oldida turgan barcha serqirra vazifalarni hal qilish mashg’ulotni tashkil qilishning o’zaro aloqador muayyan tizimini yaratishni talab qiladi. Bu tizimga o’quvchilarning doimiy kontingenti bilan qat`iy jadval asosida o’tkaziladigan mashgulotlar, o’quv kuni tartibidagi estetik ruhda tarbiyaga oid tadbirlari, estetik ruhda tarbiya bo’yicha sinfdan va maktabdan tashqari ishlar kiradi.
Estetik ruhda tarbiyaning barcha o’quvchilar uchun asosiy, majburiy-tashkiliy shakli bo’lgan estetik ruhda tarbiya darsidagi beriladigan estetik ruhda bilim, o’quvi va ko’nikmalarining o’quv dasturida ko’zda tutilgan va o’quvchilarning umumiy estetik ruhda tayyorgarligining asosli bo’lgan minimumni ta`minlaydi. Estetik ruhda tarbiya darslarining o’quvchi uchun har tomonlama ta`sir ko’rsatishi maqsadida estetik ruhda tarbiyaning amaldagi bar­cha asosiy vositalari turli birikmalaridan foydalaniladi.
Estetik ruhda tarbiya darslarining tuzilishiga umumdidaktik va maxsus talablar qo’yiladi. Bu talabni qondirish, estetik ruhda ta`sirning kuchini oshira borib darsning ikkinchi yarmida uni maksimumga etkazish, so’ngra tobora susaytirib avvalgi holatga kelishni taqozo etadi. Estetik ruhda zo’riqish darsning asosiy qismida uning markaziy pedagogik vazifasi hal qilinayotganda kuchayadi Ushbu bosqichda mashqni o’zlashtirishga taalluqli barcha narsalarni o’rganadilar va takomillashtiradilar, ularga dasturga tegishli nazariy ma`lumotlar beriladi.
Xulosa.
Estetik ruhda tarbiya darsiga guruhlarda o’tkaziladigan umumiy estetik ruhda tayyorgarlik kelib qo’shiladi. Ular ortda qolayotganlarga o’quv dasturini o’zlashtirishda va ularni estetik ruhda tayyorgarligi darajasini oshirishga yordam beradi; o’quvchilarni muntazam shug’ullanishga jalb qiladi va keyinchalik.
Shuni hisobga olish kerakki, tanaffusda turli estetik ruhda tarbiyaga ega bo’lgani bolalar yig’ilishadi, shuning uchun ham qiziqarli o’yin kulgilarni o’quvchilarning tanlash imkoniyati bo’-lishi uchun turli joylarda tashkil qilish lozim. Tanaffuslarda uyushtiriladigan o’yinlar asosan o’quvchilarga tanish bo’lishi, mazmuni sodda, kam qoidali va vaqt jihatidan uzoq davom etmasligi darkor. 2-3 ki­shi ishtirokidagi o’yin savol javob tariqasida o’tkazish dar­kor. O’tkazish uchun juftlik musobaqalari juda qulay. «O’yla izla top», «nima uchun chiroyli» shular jumlasidandir.
Estetik ruhda tarbiya va sportni o’quvchilarning sog’lig’ini mustahkamlash va dam olishlarini ta`minlash maqsadida joriy qilish barcha o’quvchilarni darsdan tashqari vaqtda muntazam estetik ruhda tarbiyaga jalb qilish uchun mavjud imkoniyatlardan keng foydalanishni taqozo etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. E. Umarov, R. Karimov, M. Mirsaidova, G. Ayxodjayeva tomonidan yozilgan “Estetika asoslari” kitobi.

2.hozir.org internet resursi.

3.fayllar.org sayti.

4.wikipedia ma’lumotlari.