Mustaqil ish Tayyorladi: Janshayeva Aygerim

Mustaqil ish

Tayyorladi: Janshayeva Aygerim

Tekshirdi: Aytnazarova Ruza

Mavzu

Hozirgi zamon tibbiyotida yatrogeniya muammolari

Yatrogeniya nima?

Tibbiy xodim profilaktika, tashxislash, davolash jarayonlarida oʻzini bemor sogʻligiga boʻlgan sovuqqonligi, notoʻgʻri muloqoti, tavsiya etadigan dori-darmonlarni notoʻgʻri tavsiya etishi yoki dozasini bilmay oshirib yuborishi, notoʻgʻri tashxislab davolashi, inyeksiya yoki operatsiyalarni notoʻgʻri bajarishi natijasida bemorning kasaliga qoʻshimcha yana qandaydir ruhiy tushkunlik yoki qandaydir somatik va infeksion kasallik yuqtirishiga yuzaga kelishiga sababchi boʻlishi yatrogeniya deb ataladi.

Yatrogen kasalliklarning kelib chiqish vaqtiga qarab:

• Barvaqt, shu vaqtning oʻzida (misol uchun venaga inyeksiya qilasiz va oradan biroz vaqt oʻtib allergik reaksiya kuzatiladi)
• Kechki - bu 2 oylarda yuzaga keladi (dori moddalar taʼsirida toksik gepatitlar kelib chiqishi)
• Uzoq muddatli (tibbiy muolaja oʻtkazgandan 2 oylardan keyin yuzaga keladigan yatrogeniya kasalligi. Misol uchun steroid va nosteroid yalligʻlanishga qarshi ishlatiladigan dori vositalarni meʼda yoʻli yalligʻlanishi, yaralardan qon ketishi va boshqalar

Yatrogen omillar

• Terapevtik taʼsir qilish bilan bogʻliq xavflar
• Buyurilgan dorilarning salbiy (nojoʻya) taʼsiri
• Dori-darmonlarni haddan tashqari koʻp buyurish (masalan, antibiotiklarga qarshilikka olib keladi)
• Kiruvchi dori shovqinlari
• Jarrohlik aralashuvlar bilan bogʻliq xavflar
• Tibbiy xatolar
• Ogʻriqli diagnostika usullari
• Shifoxona infeksiyalari
• Retseptlarning notoʻgʻri bajarilishi, masalan, shifokorning qoʻl yozuvi yoki matn terish xatolari tufayli
• Beparvolik
• Kam baho berish yoki maʼlumotlarning etishmasligi, etarli jihozlar, protseduralar, texnikalar va usullar.

Statistika

Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining 2019-yilgi maʼlumotlariga koʻra, faqat past va oʻrta daromadli mamlakatlarda sogʻliqni saqlashning yomon amaliyoti natijasida har yili millionlab bemorlar zarar koʻradi va 2,6 million kishi vafot etadi. Dunyo boʻylab bemorlarga zarar etkazishning shaxsiy, ijtimoiy va iqtisodiy xarajatlari koʻp trillion dollarni tashkil qiladi. JSST Bosh direktori Dr. LEKIN. Gebreyesus, dunyoda har daqiqada tibbiy yordam koʻrsatishdagi zarardan kamida bir kishi vafot etadi.

Birlamchi va ambulator yordam koʻrsatishda har oʻn bemordan toʻrttasi zarar koʻradi. Dori-darmonlarni tashxislash, retseptlash va qoʻllashdagi xatolar eng ogʻir oqibatlarga olib keladi. Dori-darmon xatolarining oʻzi yiliga 42 milliard dollarga tushadi. Har yili jarrohlik aralashuvlar paytida xavfsizlik va gigiena qoidalariga rioya qilmaslik bemorlarning deyarli 25 foizida asoratlarni keltirib chiqaradi va operatsiya paytida yoki undan keyin bir million bemorning oʻlimiga olib keladi.

Statistika

Bemorlarning xavfsizligini taʼminlash uchun moʻljallangan profilaktika choralari dori vositalarini sezilarli darajada tejashga olib kelishi va bemorlarga etkazilgan zarar oqibatlarini davolashdan koʻra ancha arzonga tushishi taxmin qilinmoqda. Xususan, Qoʻshma Shtatlarda keksalar uchun davlat sogʻligʻini saqlash dasturi doirasida faoliyat yurituvchi shifoxonalarda bemorlar xavfsizligini yaxshilash boʻyicha chora-tadbirlar 2010-yildan 2015-yilgacha boʻlgan davrda qariyb 28 milliard AQSh dollarini tejash imkonini berdi[14].

• Bemorlarning parvarishlash jarayonida faol ishtirokini taʼminlash davolanishdan kelib chiqadigan zarar xavfini 15% ga kamaytirishi va har yili milliardlab dollarni tejash imkonini beradi

Tibbiyot xodimlarining xatoliklarini 2 guruhga boʻlish mumkin:

Tibbiyot xodimlarining xatoliklarini 2 guruhga boʻlish mumkin:

1. Tibbiy xodimning taʼsirisiz – inson faoliyati bilan bogʻliq boʻlmagan, yaʼni ularning koʻpchiligiga biz taʼsir eta olmaydigan sabablar.

2. Tibbiy xodimning taʼsiri natijasida – shifokor faoliyati bilan bogʻliq boʻlgan, yaʼni biz unga taʼsir oʻtkaza oladigan sabablar.

Yatrogen kasalliklar

• Medikamentoz
• Instrumental-diagnostik
• Xirurgik (travmatologik)
• Narkozli-anesteziologik
• Transfuzion-infuzion
• Septik
• Profilaktik
• Informatsion

Yatrogeniya turlari

• Depressiv (informatsion, instrumental-diagnostik)
• Somatogen (medikamentoz, xirurgik, narkozli-anesteziologik, transfuzion-infuzion, septik)
• Aralash ( xirurgik bemorlar qoʻrquvdan depressiyaga tushishi mumkin va operatsiya natijasida qandaydir somatik oʻzgarishlarga olib kelish mumkin, instrumental-diagnostik instrumentlar haqida tushuntirish ishlari olib borilmasa, bemor qoʻrqib depressiyaga tushishi mumkin yoki tekshiruv vaqtida somatik oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin, profilaktik kasalliklar haqida notoʻgʻri maʼlumot berib depressiyaga tushirish mumkin va profilaktik emlashni notoʻgʻri bajarib somatik oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin)

Yatrogeniyaning oldini olish

• Qishloq vrachlik punkti, ambulatoriya, poliklinika, qabul boʻlimlarida, shifoxonada bemorga ruhiy tinchlik yaratish
• Bioetika qoidalariga rioya qilish
• Bemorni oʻziga ishontirisish
• Muloqot paytida suhbatni toʻgʻri tashkil qilish va aniq javob berish
• Bemorga hamdard boʻlish
• Shifokorning oʻz hatti-harakatiga eʼtibor berishi
• Instrumentlar va labarator tekshiruvlarda oʻta diqqatli boʻlish