Mustaqil ishi tayyorladi: bisenov bekzod qabul qildi

Chet el ta`limidagi bunday ibratli jixatlarni Vatanimiz ta`lim tizimlarida kullash Resublikamizda ta`lim—tarbiya ishlarini islox kilish jarayonini tezlashtiradi.

Insoniyat jamiyatining xozirgi zamon rivojlanish darajasi mustakil respublikamiz ijtimoiy xayotining barcha soxalarida amalga oshirilayotgan tub uzgarishlarda uz aksini topmokda.

Mamlakatimizda ta`lim oluvchi-yoshlarning ijodiy F0yalarini xar tomonlama kullab-kuvvatlash xamda raFbatlantirish maksadida keng kulamli isloxotlar olib borilmokda. Xususan, yoshlarning ilmiy- tadkikot va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish maksadida Vazirlar Maxkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalk ta`limi tizimida ta`lim sifatini baxolash soxasidagi xalkaro tadkikotlarni tashkil etish chora - tadbirlari tuFrisida”gi 997-sonli karori kabul kilindi. Mazkur karor ijrosini ta`minlash maksadida Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi xuzuridagi Ta`lim sifatini nazorat kilish davlat inspeksiyasi, Xalk ta`limi vazirligi, Tashki ishlar vazirligi xamda Moliya vazirligining xalkaro baxolash dasturlari buyicha xalkaro tadkikotlarni tashkil etishi belgilandi.

Endilikda boshlang`ich 4-sinf ta`lim oluvchilarining matnni ukish va tushunish darajasini baxolash uchun Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) tadkikoti joriy etiladi. Shuningdek, Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) tadkikotidan 4 va 8-sinf ta`lim oluvchilarining matematika va tabiiy yunalishdagi fanlardan uzlashtirish darajasini baxolash uchun foydalaniladi.
The Programme for International Student Assessment (PISA) tadkikoti 15 yoshli ta`lim oluvchilarning ukish, matematika va tabiiy yunalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baxolash uchun kullaniladi.
The Teaching and Learning International Survey (TALIS) - raxbar va pedagog kadrlarning umumiy urta ta`lim muassasalarida ukitish va ta`lim olish muxitini xamda pedagoglarning ish sharoitlarini urganish uchun joriy etish kuzda tutilgan.
Qarorga ko’ra, Uzbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasi xuzuridagi Ta`lim sifatini nazorat kilish davlat inspeksiyasi xuzurida Ta`lim sifatini baxolash buyicha xalkaro tadkikotlarni amalga oshirish milliy markazi tashkil etildi.
Milliy markazning asosiy vazifalari va faoliyatining yunalishlari etib kuyidagilar belgilandi:

• 
  xalkaro tadkikotlarni tashkil etish xamda muvofiklashtirishda Uzbekiston Respublikasining vakili sifatida ishtirok etish;
  
• 
  ta`lim tizimida ukish, matematika va tabiiy yunalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini rivojlantirishning innovatsion metodlarini ishlab chikish va joriy etishga yunaltirilgan ilmiy izlanishlar olib borish;
  

- ta`lim sifatini baxolash soxasida xalkaro alokalarni urnatish, xalkaro loyixalarni ishlab chikish va amalga oshirish, xalkaro ilmiy anjumanlar va simpoziumlarni tashkil etish va utkazishda ishtirok etish;

- ta`lim sifatini baxolash soxasida fundamental va amaliy tadkikotlar utkazish;

- ta`lim sifatini baxolash buyicha tadkikotlarni ilmiy va uslubiy jixatdan kullab-kuvvatlash;

- umumiy urta ta`lim muassasalarining xalkaro tadkikotlarda muvaffakiyatli ishtirok etishini ta`minlash;

- O’zbekiston Respublikasining xalkaro baxolash dasturlarida kayd etgan natijalarini boshka davlatlar natijalari bilan kiyosiy takkoslash;

- xalkaro baxolash dasturlarini ta`lim jarayoniga joriy etish buyicha tizimli monitoring olib borish, ushbu soxadagi i^or tajribani ommalashtirish va uning asosida ta`lim muassasalari uchun tavsiyalar va kullanmalar ishlab chikishda ishtirok etish;

- ukitishning innovatsion usullaridan foydalangan xolda ukish, matematika va tabiiy yunalishdagi fanlar buyicha pedagog kadrlarning malakasini oshirish buyicha ukuv-uslubiy tavsiyalar tayyorlash.

Ta`lim oluvchilarning bilim va malakasini umumiy ravishda taxlil kilish mamlakatdagi ta`lim sifati darajasini belgilaydi. Shu maksadda ukuv yili davomida xar bir ta`lim muassasasida ichki va tashki monitoring utkazib boriladi. Uning natijasiga kura, eng namunali maktablar ketma-ketligi, pedagoglar saloxiyati va ta`lim oluvchilarning uzlashtirish darajasi aniklanadi. Bu jarayon ta`lim tarakkiyotini belgilovchi muxim mezon bulgani uchun Xalk ta`limi vazirligi tashabbusi bilan umumiy urta ta`lim maktabi ta`lim oluvchilari bilimini baxolash buyicha xalkaro dasurlarni amaliyotga joriy etish maksadida ilk kadamlar tashlandi. Ya`ni, ta`lim oluvchilar bilimini xalkaro talablarga yetkazish, unga mosligini urganib borish maksadida PISA (Programme for International Student Assesment), TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study) kabi baxolash dasurlarini keng kullash rejalashtirilmokda.
PISA - 15 yoshli ta`lim oluvchilarning savodxonligi va kompetensiyasini baxolovchi xalkaro dastur bulib, Xalkaro Iktisodiy xamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan 3 yilda bir marta utkaziladi. Unda ta`lim oluvchilarning bilim sifati ukish, matematika va tabiiy fanlar buyicha monitoring kilinadi va ballik tizimda baxolanadi. Ushbu xalkaro dasur 1997 yili ishlab chikilib, 2000 yilda ilk marotaba amaliyotda skullangan. Dastur kumagida turli davlatlar ta`lim tizimidagi uzgarishlar aniklanadi, solishtiriladi, baxolab boriladi. Bu tadkikotlarning natijasi dunyo buyicha katta kizikish bilan kuzatib kelinadi. Shu bois yildan-yilga uning axamiyati va kamrovi oshib boryapti.
Misol uchun, 2000 yilda dastur testlarida 32 davlatdan 265000 nafar ta`lim oluvchi ishtirok etgan bulsa, 2018 yilda bu kursatkich 2 barobarga otpishi, ya`ni 78 davlatdan 540000 nafardan ziyod ta`lim oluvchikatnashishi kutilmokda. X,ar bir davlatdan ishtirok etuvchi ta`lim oluvchilar soni mamlakatdagi jami 15 yoshli bolalarning 2 foizi mikdorida shakllantiriladi. PISA dasturi test sinovlari Iktisodiy xamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan yetakchi xalkaro tashkilot va milliy markazlar ishtirokida tashkil etiladi.

TIMSS- maktabda matematika va tabiiy fanlarni ukitish sifatining xalkaro monitoringi bulib, Ta`lim yutuklarini baxolash xalkaro assosatsiyasi (IEA) tomonidan tashkil etiladi. Ushbu tadkikot turli davlatlardagi 4- va 8-sinf ta`lim oluvchilarining matematika va tabiiy fanlar buyicha egallagan bilim darajasi va sifatini solishtirish xamda milliy ta`lim tizimidagi farklarni aniklashga yordam beradi. kushimcha ravishda maktablarda matematika va tabiiy fanlar buyicha berilayotgan ta`lim mazmuni, ukuv jarayoni, ukuv muassasasi imkoniyati, pedagoglar saloщiyati, ta`lim oluvchilarning oilalari bilan boFlik omillar urganiladi. Ushbu ma`lumotlar belgilangan fanlarni uzlashtirish xolatini kursatishda asos buladi.

Tadkikot turt yilda bir marta dunyoning kuplab ilmiy-tadkikot markazlari va tashkilotlari, xususan, AKShiing ta`lim soxasidagi test xizmatlari (ETS-Educational Testing Services), Kanadaning statistik markazi (Statistic Canada), Ta`lim yutuklarini baxolash xalkaro assosatsiyasi (GEA)ning Sekretariati ishtirokida utkaziladi. Shuningdek, turli davlat mutaxassislaridan iborat maslaxat kumitalari tashkil etiladi.
STEAM-xozirgi kunda dunyo ta`lim tizimining eng asosiy urf bulgan innovatsion metodlaridan biri xisoblanadi. Bir karaganda STEAM abbreviaturasi juda murakkab kurinadi, lekin uni aloxida kuradigan bulsak sodda va anik ekanini kurishimiz mumkin, ya`ni: S - science, T - technology, E - engineering, A - art, M - mathematics, yoki tabiiy fanlar, texnologiya, muxandislik san`ati, ijod, matematika. Oddiy suz bilan aytganda, zamonaviy dunyoda eng kup talab etilayotgan fanlardir.
Xech kimga sir emaski, kuplab fan tarmoklarida katta yutuklarga erishish uchun uzlashtiriladigan turli soxalardagi bilimlarning integratsiyasi talab etiladi. Lekin bunga ukuvchilarni kanday kilib tayyorlashimiz mumkin, chunki maktab dasrlari orasidagi boFliklikni kurish juda murakkabdir. Aynan shunday muammolarni xal kilishda. STEAM yordam beradi.
Bu metodika ta`limni aralash turda olib borish va egallangan nazariy bilimlarni kundalik xayotda kullay olish kunikmalarini shakllantirishga imkon beradi. STEAM bu maktabda va maktabdan tashkarida loyixa va ukuv-tadkikot faoliyatini amalga oshirish imkoniyatini beruvchi innovatsion texnologiyadir. Ushbu metod yordamida fanlar aloxida tarmoklarda emas, balki integratsiyalashgan xolda, umumiy boFlikligini kursatib urgatiladi.
Fanlarni kundalik xayot bilan boFlikligini kursatishdan tashkari, texnologiya ukuvchilarning ijodkorligini xam kursatib berishi mumkin. Ushbu yondashuv ukuvchilarning faoliyatiga bir kancha vazifalarni takdim etadi, ukuvchi ularni xal kilishida ijodkorligini namoyon kilishni urganadi. Bunday vazifalar yordamida ukuvchi FOyalarni nafakat uylab topadi, balki ularni kundalik xayotida amalga oshirishni xam urganadi. Shu tarika, ukuvchi uz faoliyatini oldiga kuyilgan vazifalari va mavjud imkoniyatlari doirasida xal kilishga urganadi. AQSh, Janubiy Koreya, Yaponiya, Finlyandiya, Germaniya va boshqa davlatlar ta`lim tizimi AKSh TA`LIM TIZIMI
AQSH da ta`lim tizimining tuzilishi kuyidagicha:
bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya muassasalari;
1 -8-sinflargacha bulgan boshlayetich maktablar (bunday maktablarda 6 yoshdan 13 yoshgacha ukiydilar);
9-12-sinflardan iborat urta maktablar (bu maktablarda 14-17 yoshgacha bulgan bolalar ta`lim oladilar). U kuyi va yukori boskichdan iborat.

AQSHda navbatdagi ta`lim boskichi oliy ta`limbulib, u 2 yoki 4 yil ukitiladigan kollejlar xamda dorilfununlardir.AKShda majburiy ta`lim 16 yoshgacha amal kiladi. Bu mamlakatdagi ukuvyurtlari davlat, jamoa tasarrufida, xususiy va diniy muassasalarixtiyorida bulishi mumkin.
Amerikada 3 yoshgacha bulgan bolalar tarbiyasi bilan onalar shugullanadilar, lekin ularga xech kanday imtiyozlar berilmagan. 5 yoshdanesa “Kinder garde” deb ataluvchi tayyorlov muassasalarida ta`lim boshlanadi. Boshlayetich maktab 6 yoshdan to 13- 15 yoshgacha bulgan bolalarni kamrab oladi. Bu boshlayetich maktablarda umumiy savodxonlik va kasbga yunaltirish vazifalari xal etiladi. Sinfdan-sinfga kuchish ta`lim oluvchininguzlashtirganlik darajasiga boFlik. BoshlanFich ta`lim turli shtatlardaturlicha belgilangan (4, 5, 6, 8 yil). Maktablarda turli xil tugaraklar, uchrashuvlar, shoular va sayoxatlar uyushtiriladi, ammo ularning xammasiga xak tulash lozim. Urta maktablar kuyi va yukori boskichlardan iborat.
Sinfni bitirgan talabalar tanlov asosida urta maktabga kabul kilinadi. Urta maktablarda kuyidagi turt yunalishda kasb-xunar asoslari berib boriladi
kasb-xunar ta`limi;
biznes ta`limi;
savdo va sanoat ta`limi;
qurilish ta`limi.

Oliy ta`lim esa quyidagi 4 asosiy bosqichda amalga oshiriladi:
Kichik mutaxassis2 yillik kollejlar.
Bakalavr 4 yillik kollejlar.
4 yillik kollej yoki dorifununni tugatgandan sung,1-2 yillik magistr maktabi
4 Doktorantura.

Oliy ta`limda ikki yunalish mavjud:
ta`limni individuallashtirish;
talabaning mustakil ishlashini amalga oshirish.

Pedagog yunaltiruvchi rol uynaydi. Asosiy maksad talabaintellektini mashk kildirish va mantikiy fikrlashga urgatishdir. Yukoridagilardan kelib chikib xulosa kilish mumkinki, AKSh urtamaktablarida uz ta`lim oluvchilariga uch yunalishda: akademik, kasb- xunar, umumiyyunalishlarda bilim beradi.

AKShda xar bir ta`lim oluvchiga fanlar buyicha olgan bilimlari jamlangan attestatlar beriladi. Kollejlarda ukish istagida xujjat topshirgan. Kollejlarda ukish istagida xujjat topshirgan pedagoglar yukori urta maktabning sunggi ikki yili bilimlari xajmida kirish test sinovlaridan utkaziladi. Yf^- kizlarning tanlagan kasbiga layokati va kobiliyati xam aniklanadi.
Maktablarda kullanilishi mumkin bulgan vositalar elektron yozuv apparatlari (kalligrafiya va yozuv koidalarini takomillashtirishga yordam beradigan moslamalar) ta`lim televideniyesi, kulda kutarib yuradigan elektron til laboratoriyasi, slaydlar, videoapparaturalar, kompyuter va xokazolardan iborat.XXI asr arafasida AKSh yangi kabul kilingan «2000-yilda Amerika ta`lim strategiyasi» dasturi e`lon kilingan edi.




Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

Ivanova A. Uzbekiston -Germaniya ta`lim soxasidagi xamkorlik. Xalk suzi.2002 yil 13 mart.
Mamajonov I.G. Germaniya davlati ta`lim tizimi. .“Iktisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr- dekabr, 2017
Miraliyeva D. Jaxon ta`lim tizimi. Ukuv uslubiy majmua. T.: Iktisodiyot., 2016
Mutalipova M., Imomov M. “Ta`limda ilFor xorijiy tajribalar” moduli buyicha ukuv-uslubiy majmua. T.: Nizomiy nomli TDPU, 2017
Fayzullayeva N. Jaxon ta`lim tizimi/Ukuv kullanma.T.: TDIU, “Iktisodiyot”, 2016